Λίγο μετά την πτώση της Καμπούλ, της πρωτεύουσας του Αφγανιστάν, από τους Ταλιμπάν, ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, εκφώνησε ομιλία στην οποία περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνησή του θα ανταποκρινόταν στην κρίση, περιγράφει το NewStatesman σε ανάλυσή του. «Η αποσταθεροποίηση του Αφγανιστάν μπορεί να προκαλέσει παράτυπες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη», δήλωσε ο Μακρόν. «Η Ευρώπη δεν μπορεί, από μόνη της, να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της τρέχουσας κατάστασης. Πρέπει να προβλέψουμε και να προστατευτούμε από σημαντικές μεταναστευτικές ροές, οι οποίες θα έθεταν σε κίνδυνο τους ίδιους και θα ενίσχυαν το λαθρεμπόριο κάθε είδους».
Τα σχόλια αυτά εξόργισαν πολλούς, καθώς θεώρησαν ότι τους έλλειπε η συμπόνιας μετά την απροσδόκητα γρήγορη κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν. Μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ, δεκάδες χιλιάδες ευάλωτοι Αφγανοί φέρονται να επιδιώκουν να εγκαταλείψουν τη χώρα, ακόμα και κρεμασμένοι από τα αεροπλάνα της φυγής. Σε αυτούς περιλαμβάνονται όσοι βοήθησαν τους δυτικούς στρατούς ως μεταφραστές και βοηθοί, αλλά και γυναίκες, ακτιβιστές, πρώην στρατιώτες και όσοι δεν επιθυμούν να ζήσουν υπό τον ισλαμικό νόμο των Ταλιμπάν. Πιθανότατα θα επιχειρήσουν να φύγουν περισσότεροι τους επόμενους μήνες και χρόνια.
Παρόλο που μεγάλο μέρος της ομιλίας του Μακρόν αφορούσε στην ανάγκη να υποδεχτούν τους Αφγανούς που είχαν βοηθήσει τις γαλλικές δυνάμεις ή που εργάζονται σε επαγγέλματα που απειλούνται από την κυριαρχία των Ταλιμπάν, ο μετέπειτα ισχυρισμός του προέδρου ότι τα λόγια του παραποιήθηκαν, ακούγεται κενός περιεχομένου. Αν και με επιφυλάξεις, κάλεσε την Ευρώπη να «αναμένει και να προστατευτεί από σημαντικές παράτυπες μεταναστευτικές ροές».
Τα σχόλια του Μακρόν αντικατοπτρίζουν έναν τρόπο σκέψης που επικρατεί στην Ευρώπη. Στη Γερμανία, ο Πολ Ζιέμιακ, γενικός γραμματέας του CDU της καγκελαρίου Άνγκελας Μέρκελ, σημείωσε ότι: «Για εμάς είναι σαφές ότι το 2015 δεν πρέπει να επαναληφθεί. Δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε το ζήτημα του Αφγανιστάν μέσω της μετανάστευσης στη Γερμανία». Όταν μιλά για το «2015» εννοεί στην υποδοχή της Μέρκελ στους εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες από χώρες όπως η Συρία εκείνη τη χρονιά.
Τα σχόλια των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας είναι χαρακτηριστικά για το πόσο πολύ έχει απομακρυνθεί ο πήχης από τη σχετικά ανεκτική στάση απέναντι στους μετανάστες που παρατηρήθηκε από ορισμένους κορυφαίους πολιτικούς το 2015, όταν η Ευρώπη αντιμετώπισε έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων που επιχείρησαν να περάσουν τα σύνορά της.
Μόλις αυτόν τον μήνα (Αύγουστος) - καθώς οι Ταλιμπάν προέλαυναν ραγδαία σε όλο το Αφγανιστάν και για λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν οι καταλάβουν ολόκληρη τη χώρα - έξι κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, υπέγραψαν κοινή δήλωση με την οποία ζητούσαν να συνεχιστούν οι απελάσεις στο Αφγανιστάν αιτούντων άσυλο που δεν τους αναγνωρίστηκε το καθεστώς ασύλου. Η διακοπή των απελάσεων αυτών θα έστελνε, σύμφωνα με τη δήλωση, «λάθος μήνυμα».
«Βρώμικες συμφωνίες»
Η επικρατούσα άποψη μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτικών είναι ότι οι μεταναστευτικές ροές από χώρες που πλήττονται από κρίσεις, όπως το Αφγανιστάν, πρέπει να περιορίζονται -στο μέτρο του δυνατού- εντός των γειτονικών χωρών, εξηγεί η Ζόι Γκάρντνερ, σύμβουλος πολιτικής στο Κοινό Συμβούλιο για την Ευημερία των Μεταναστών, μια φιλανθρωπική οργάνωση υπέρ των μεταναστών. Αυτό περιλαμβάνει αποτρεπτικά μέτρα που, στην πραγματικότητα, καθιστούν την είσοδο στην Ευρώπη πιο επικίνδυνη για τους μετανάστες. Η Γκάρντνερ κατηγόρησε επίσης την ΕΕ αρέσκεται σε «βρώμικες συμφωνίες» με χώρες στην περιφέρειά της, όπως η Λιβύη και η Τουρκία, με σκοπό να διασφαλίσει ότι οι κυβερνήσεις τους θα αποτρέψουν τους ανθρώπους αυτούς από το να επιχειρήσουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη.
Ο σκληρός κανόνας των Ταλιμπάν πιθανότατα θα καταστήσει αδύνατη την επιστροφή των Αφγανών αιτούντων άσυλο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες που θέλουν να ανακόψουν την πιθανή επερχόμενη ροή ανθρώπων από το Αφγανιστάν, θα πρέπει πιθανότατα να βρουν μέσα για να τους σταματήσουν πριν φτάσουν στην Ευρώπη.
Αυτό που συμβαίνει στο Αφγανιστάν θα επηρεάσει την Ευρώπη
Αλλά τα σχόλια του Μακρόν και του Ζιέμιακ υπογραμμίζουν επίσης ότι, αν και η μετανάστευση μπορεί να γίνει πιο δύσκολη και επικίνδυνη, δεν μπορεί να σταματήσει. Η Ευρώπη, που συνδέεται χερσαία με τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία και χωρίζεται από την Αφρική με τη Μεσόγειο, δεν μπορεί να αποκοπεί από τον κόσμο. Ένα μεγάλο μέρος των μεταναστευτικών ροών, είτε από τη Συρία, είτε από το Αφγανιστάν ή από οπουδήποτε αλλού εκτυλίσσεται η επόμενη μεγάλη κρίση, πιθανότατα θα έχει προορισμό την Ευρώπη. «Αυτό που συμβαίνει στο Αφγανιστάν θα επηρεάσει αναπόφευκτα την Ευρώπη», δήλωσε η Τάρα Βάρμα, επικεφαλής του γραφείου στο Παρίσι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων.
Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να διαφεύγουν από τις συγκρούσεις σε ασταθείς περιοχές, είτε στο κατώφλι της ΕΕ, όπως κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων της δεκαετίας του 1990, είτε από πιο μακριά, προερχόμενοι από χώρες όπως το Ιράκ και η Ερυθραία. Μερικές φορές θα υπάρχει δυτική στρατιωτική εμπλοκή σε αυτές τις συγκρούσεις. Όλο και πιο πιθανό, ωστόσο, είναι ότι η μειωμένη διάθεση για δαπανηρούς ξένους τυχοδιωκτισμούς θα έχει ως αποτέλεσμα ότι οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να εξελιχθούν με ελάχιστη άμεση παρέμβαση από τις δυτικές χώρες. Αυτό όμως δεν θα εμποδίσει τους εκτοπισμένους πληθυσμούς να προσπαθούν να φτάσουν στη σχετική ασφάλεια της Δύσης.
Οι εκτοπισμένοι της κλιματικής αλλαγής
Και έπειτα υπάρχει η κλιματική αλλαγή. Εκατομμύρια άνθρωποι είναι πιθανό να εκτοπιστούν από τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με όλο και περισσότερες έρευνες που δείχνουν ότι οι περιοχές σε όλο τον κόσμο γίνονται όλο και λιγότερο κατοικήσιμες. Ήδη η κλιματική αλλαγή έχει κατηγορηθεί για τις ξηρασίες που επιδείνωσαν τις πολιτικές εντάσεις στη Συρία και οδήγησαν στο ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου το 2011 -ο οποίος τελικά προκάλεσε τη μεταναστευτική κρίση του 2015. Στο μέλλον, οι ερευνητές φοβούνται ότι η ερημοποίηση που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή στο Σαχέλ, σε συνδυασμό με την ταχεία αύξηση του πληθυσμού της περιοχής, θα οδηγήσει σε μαζική μετανάστευση, καθώς τα κράτη και οι πληθυσμοί θα ανταγωνίζονται για τρόφιμα, νερό και άλλους πόρους. Αυτά τα μοτίβα θα επαναληφθούν πιθανότατα σε όλο τον κόσμο.
Μια πρόγευση για το τι θα ακολουθήσει
Η κρίση στο Αφγανιστάν θα μπορούσε να είναι απλώς μια πρόγευση του τι πρόκειται να ακολουθήσει. Καθώς η μετανάστευση που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή κλιμακώνεται, η ΕΕ θα πρέπει να σκεφτεί καλά την προσέγγισή της για τους πρόσφυγες, οι οποίοι δεν θα σταματήσουν να προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, δήλωσε η Βάρμα. «Η ”Ευρώπη-φρούριο” δεν είναι μια βιώσιμη προσέγγιση. Δεν υπάρχει τρόπος η Ευρώπη να κρατήσει τον εαυτό της προστατευμένο από τον κόσμο - ούτε θα πρέπει να το επιδιώκει».