Του Αντωνίου Ντακανάλη Καθηγητή και επικεφαλής Ερευνητή Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας του Πανεπιστημίου «Μπικόκα» του Μιλάνου - Μέλους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας
Ακούγοντας τη λέξη «Χριστούγεννα» οι περισσότεροι φέρνουν στο νου τους εικόνες από δώρα, πολύχρωμα φώτα και αστραφτερές γιρλάντες, φαντασμαγορικά ρεβεγιόν, ιδανικές σχέσεις, οικογενειακά τραπέζια, όπου όλοι είναι χαρούμενοι και ξεφαντώνουν ανταλλάσσοντας πολλές ευχές που αναμφισβήτητα μεταφέρουν το εσωτερικό αίτημα για ευτυχία, χαρά και αγάπη.
Ωστόσο η εμπειρία μας διδάσκει, ότι αυτή η περίοδος δε βιώνεται με τον ίδιο τρόπο από όλους τους ανθρώπους. Πολλές φορές μάλιστα είναι πολύ πιο απαιτητική απ′ ό,τι ο υπόλοιπος χρόνος, ιδίως για εκείνους που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Η διαχείριση των αρνητικών σκέψεων και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων αποτελούν μια τις πιο σημαντικές προκλήσεις της εορταστικής περιόδου.
Και ενώ οι περισσότεροι ενήλικες αναφέρουν αίσθημα ευθυμίας και απόλαυσης αλλά και κάποιας κόπωσης κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών, ο άνθρωπος με κατάθλιψη δε βιώνει ούτε αντιλαμβάνεται τις συνθήκες αυτές με το ίδιο τρόπο.
Η σκέψη του εγκλωβίζεται σε ενοχές και αρνητικά σενάρια. Ζηλεύει το φως των άλλων και αισθάνεται μειονεκτικά που δεν έχει την δύναμη ούτε να προσφέρει χαρά στον περίγυρο του ούτε να νιώσει την ίδια χαρά. Έρχεται αντιμέτωπος με εμπειρίες και εικόνες, που είναι αντίθετες με τον δικό του συναισθηματικό κόσμο, στον οποίο πρωταγωνιστεί η ανηδονία. Η πολυκοσμία και η οχλαγωγία και ο χειμωνιάτικος καιρός τον τρομοκρατούν. Μάλιστα, όσον αφορά στις κλιματολογικές συνθήκες, εντοπίζονται και βιολογικές εξηγήσεις, καθώς στην ψυχιατρική συναντάμε την ”εποχιακή συναισθηματική διαταραχή”. Πρόκειται για μια υποκατηγορία της καταθλιπτικής διαταραχής που συνδέεται με τη μείωση του ηλιακού φωτός και των επιπέδων μελατονίνης στον οργανισμό, μιας ορμόνης που επηρεάζει τον ύπνο και την καλή ψυχική διάθεση.
Αναμφίβολα, η κατάθλιψη είναι μία πρόκληση για κάθε άνθρωπο και μαστίζει κάθε σχέση, ερωτική, οικογενειακή, εργασιακή, κοινωνική. Ο μεγαλύτερος εχθρός της κατάθλιψης είναι η σιωπή και η απόκρυψη των συμπτωμάτων της υπό το φόβο, ότι ο ασθενής θα στιγματιστεί ως «ανισόρροπος» από το στενό ή ευρύτερο περιβάλλον του. Αντιθέτως, η αναζήτηση βοήθειας και η θεραπευτική διαδικασία είναι οι πολυτιμότεροι σύμμαχοι.
Το άγχος και οι απαιτήσεις της εορταστικής περιόδου μπορεί όχι μόνο να επιδεινώσει τα συμπτώματα όσων αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας αλλά και να επηρεάσει αρνητικά τον γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα με εμπεριστατωμένες μελέτες, τουλάχιστον 4 στους 10 βιώνουν μια κατάσταση ψυχοσωματικής εξάντλησης όπου επικρατεί απογοήτευση και «μελαγχολική διάθεση», η οποία όμως στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων είναι περιστασιακή και εμφανίζεται λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια των γιορτών και κυρίως ανήμερα ή την επαύριο των Χριστουγέννων.
Η μελαγχολική διάθεση των γιορτών είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο και επηρεάζεται από πολλές παραμέτρους, συμπεριλαμβανομένης και της προσωπικότητας του κάθε ατόμου.
Προσωπικοί παράγοντες και γεγονότα ζωής, όπως η πρόσφατη απώλεια μίας θέσης εργασίας, τα προβλήματα υγείας, η ενδοοικογενειακή βία, το πένθος και το διαζύγιο βυθίζει πολλούς συνάνθρωπους μας στη θλίψη και τη μοναξιά.
Σημαντικό ρόλο έχουν και οι στρεσογόνοι παράγοντες όπως οι οικονομικές δαπάνες που συνδέονται με τις διακοπές, ο λίγος διαθέσιμος χρόνος για τα δώρα, οι δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις και οι πιεστικές συναντήσεις με ανεπιθύμητους συγγενείς ή γνωστούς.
Ακόμη και η διασκέδαση μπορεί να είναι αγχωτική για το μυαλό και το σώμα, ειδικά αν περιλαμβάνει την παρατεταμένη έλλειψη ύπνου, την υπερβολική κατανάλωση φαγητού ή αλκοόλ και τη χρήση απαγορευμένων ουσιών.
Η συνεχής εστίαση των κοινωνικών δικτύων στις εξιδανικευμένες κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις μπορεί να οδηγήσει επίσης σε συναισθηματική δυσφορία. Επικρατεί το στερεότυπο της οικογενειακής ευτυχίας των Χριστουγέννων. Σαν κοινωνία έχουμε πειστεί πως ο καθένας από εμάς οφείλει καθόλη την εορταστική περίοδο να αισθάνεται χαρά και ευφορία και ότι στις γιορτές όλα πρέπει να είναι «τέλεια». Όσο αυτή η προσδοκία διαψεύδεται, τόσο το αίσθημα της θλίψης θεριεύει μέσα μας.
Τα Χριστούγεννα από μόνα τους σηματοδοτούν μία περίοδο εσωτερικού αναστοχασμού και απολογισμού των εμπειριών της χρονιάς που πέρασε, εάν όχι της ζωής ολόκληρης, ο οποίος μπορεί να είναι συναισθηματικά φορτισμένος με αρνητικό τρόπο. Προσωπικές αστοχίες, χαμένες ευκαιρίες, απραγματοποίητες επιθυμίες και αρνητικές σκέψεις τείνουν να μεγεθύνονται μέσα στο εύθυμο γιορτινό κλίμα.
Συνεπώς, είναι επόμενο, πολλοί συνάνθρωποι μας να δυσκολεύονται να απολαύσουν πραγματικά τις γιορτές σα να πρόκειται για μία περίοδο μεμονωμένη και αποκομμένη από όλη την υπόλοιπη ζωή τους.
Εάν θέλετε αυτά τα Χριστούγεννα να μοιάζουν λιγότερα μελαγχολικά και ενοχλητικά από τα υπόλοιπα, να θυμάστε ότι δεν υπάρχει σωστός ή τέλειος τρόπος να τα γιορτάσετε! Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες για τις γιορτές και καθορίστε το πρόγραμμά μας με γνώμονα το ερώτημα «τι είναι σημαντικό για μένα» και «τι με κάνει να νιώθω καλά»!
Σε περίπτωση που τα αρνητικά συναισθήματα επιμένουν ή και εντείνονται μετά το πέρας των γιορτών, είναι σημαντικό να αναζητήσουμε βοήθεια από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ας μην ξεχνάμε ότι τις μέρες των γιορτών δεν «αλλάζουμε εαυτό», αλλά είμαστε εμείς οι ίδιοι άνθρωποι που υπήρξαμε και όλη την προηγούμενη χρονιά. Επομένως η χαρά, η ζεστασιά και η αγάπη δεν μπορούν να μας επιβληθούν, όταν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή δεν αισθανόμαστε έτσι. Προκύπτουν σταδιακά μέσα από την επαφή με τους άλλους και με τον εαυτό μας. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι έχουμε δικαίωμα να αισθανόμαστε και αρνητικά συναισθήματα και ότι πολλοί άλλοι νιώθουν αντίστοιχα με εμάς αυτή την περίοδο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αξίζουν ή ότι υστερούν σε σχέση με τους υπόλοιπους.
***
*Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), Kαθηγητής και Eπικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, το 2023 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους στην Ευρώπη στην κλινική εφαρμογή νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για Διατροφικές Διαταραχές και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με διεθνή πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Oxford και Yale. Συγκαταλέγεται στη διεθνή έκδοση για την ιατρική φροντίδα Who’s Who και στο 2% των περισσότερο διαδραστικών επιστημόνων με βάση τις αξιολογήσεις του Harvard. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και της Ακαδημίας Ψηφιακής Ιατρικής και έχει τιμηθεί με περισσότερα από 45 διεθνή βραβεία για το πλούσιο επιστημονικό και κλινικό του έργο.