Μια από τις εμβληματικές σειρές της χιλιετίας μας είναι το Mythbusters, το οποίο διαλύει μύθους. Παρά την πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού, είναι δημοφιλέστατοι αρχαίοι μύθοι και δεν παύουν να δημιουργούνται νέοι. Ένας εξ αυτών, ισχυρότατος μάλιστα, είναι η επίδραση των Social Media στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του λαού.
Υπουργοί κάνουν αναρτήσεις στο Facebook, βουλευτές δίνουν «μάχες» στο Twitter, κομματικά επιτελεία σχεδιάζουν εικόνες με αποφθέγματα των προέδρων τους και ομάδες συνεργατών αναρτούν κάθε φράση από την ομιλία ενός πολιτικού με απανωτά posts. Την ίδια ώρα, επώνυμοι ή ανώνυμοι λογαριασμοί και trolls του διαδικτύου δίνουν την μάχη για την υπεράσπιση της πολιτικής τους.
Πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) απασχολούν μέγα μέρος του πολιτικού έργου και σήμερα δε νοείται πολιτική οντότητα που να μην έχει έντονη παρουσία σε αυτά. Η ισχύς μάλιστα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι τόσο μεγάλη ώστε συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να θέτουν αυτά την πολιτική ατζέντα (agenda setting) της επικαιρότητας, ή τουλάχιστον να επιδρούν σε αυτή. Η παραδοχή της ισχύος τους στην διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας είναι και ο λόγος που τα κομματικά επιτελεία προσπαθούν καθημερινά να κερδίσουν την μάχη των εντυπώσεων.
Η εντύπωση ότι τα Social Media επιδρούν στο agenda setting όμως είναι αληθινή ή μήπως είναι μυωπική; Με άλλα λόγια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεταφέρουν μαζικά το πολιτικό μήνυμα για το οποίο επιστρατεύονται ή απλά δημιουργούν βραχυπρόθεσμες εντυπώσεις σε ένα μικρό κύκλο χρηστών;
Ας εξετάσουμε, με στατιστικά στοιχεία, την περίπτωση των Facebook και Twitter στην Ελλάδα. Η χώρα μας έχει 10.750.000 κατοίκους εκ των οποίων 6.744.991 είναι χρήστες Facebook και 571.743 είναι χρήστες Twitter (Στοιχεία της Sidebar για το 2016). Να σημειωθεί εδώ ότι ορισμένοι χρήστες έχουν δημιουργήσει περισσότερους από έναν λογαριασμούς για μια σειρά λόγων ή δεν χρησιμοποιούν πλέον τους λογαριασμούς τους, επομένως οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί. Το συμπέρασμα που εξάγεται σε πρώτη φάση είναι ότι σχεδόν 1 στους 2 Έλληνες έχει Facebook και 1 στους 18 Έλληνες έχουν Twitter.
Ας δούμε τώρα την παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των δύο μεγαλύτερων κοινοβουλευτικά κομμάτων (Στοιχεία Μαρτίου 2018). Η σελίδα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. στο Facebook έχει 98.845 ακολούθους και στο Twitter 88.700. Η Ν.Δ. στο Facebook έχει 83.542 ακολούθους και στο Twitter 93.000. Το γενικό συμπέρασμα που εξάγεται, σε συνδυασμό με τα στοιχεία της παραπάνω παραγράφου, είναι αφενός πως 1 στους 68 Έλληνες χρήστες Facebook ακολουθεί τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και 1 στους 80 την Ν.Δ. και αφετέρου 1 στους 6 Έλληνες χρήστες του Twitter ακολουθούν τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και την Ν.Δ.
Αυτό σημαίνει ότι στον μικρόκοσμο των πολιτικοποιημένων χρηστών Facebook και Twitter κάθε ανάρτηση κόμματος ή βουλευτή έχει τελικά μικρή επικοινωνιακά βαρύτητα, ενώ στους μη πολιτικοποιημένους χρήστες και στον εκτός διαδικτύου κόσμο έχει ενίοτε ως και αμελητέο αντίκτυπο. Τελικά τα κείμενα, τα αποσπάσματα από βίντεο, τα screenshot, τα infographics και τα quotes (για να μιλήσουμε στην ορολογία των μέσων που εξετάζουμε) καταλήγουν να είναι «σταγόνα στον ωκεανό». Με πιο απλά λόγια, το σύντομο βίντεο από μια «αρχαία» δήλωση βουλευτή μπορεί να είναι λαυράκι για κάποιους, αλλά στην πλειοψηφία των πολιτών δεν θα παραδοθεί ποτέ το πολιτικό μήνυμα.
Τελικά, η επικοινωνιακή στρατηγική των κομμάτων και των πολιτικών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταλήγει να είναι «τροφή» για μια μικρή μερίδα πολλαπλασιαστών γνώμης. Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό αν δούμε την περίπτωση της σελίδας στο Facebook που διατηρεί ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Στατιστικά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, 1 τους 68 χρήστες Facebook θα δουν μια κομματική ανάρτηση, ενώ στο σύνολο των πολιτών της χώρας, η κομματική ανάρτηση στοχεύει σε 1 στους 108 πολίτες! Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς την αναλογία με τις σελίδες των υπολοίπων κομμάτων (ή βουλευτών) οι οποίες έχουν μικρότερο αριθμό ακολούθων. Είναι, επομένως, μυωπικό να γίνεται agenda setting επί τη βάσει της αντίδρασης μιας μικρής μερίδας πολιτών στα Social Media.
Το συμπέρασμα των παραπάνω δεν είναι σε καμία περίπτωση η παύση της επικοινωνιακής χρήσης των Social Media στην πολιτική. Τα μέσα αυτά έχουν αποδείξει σε πολλές περιπτώσεις ότι γεννούν πολιτικό περιεχόμενο και είναι σίγουρο ότι θα εξακολουθούν να γεννούν και στο μέλλον. Δεν πρέπει να υπερτιμάμε όμως τα μέσα αυτά και να θεωρούμε ότι ο αυξημένος αριθμός likes σε μια ανάρτηση διαμορφώνει απαραίτητα την κοινή γνώμη. Δεν πρέπει να θεωρούμε ότι τα αποφθέγματα σε φωτογραφίες πολιτικών στα Social Media διαμορφώνουν την πολιτική συνείδηση της πλειοψηφίας των Ελλήνων.
Από τη στιγμή που θα γίνει κατανοητός ο πραγματικός αντίκτυπος των Social Media στην πολιτική της Ελλάδας, τότε θα μπορέσουν τα επιτελεία των κομμάτων να επανασχεδιάσουν την επικοινωνιακή τους στρατηγική και να αξιοποιήσουν παραγωγικότερα τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία. Μέχρι τότε ο μικρόκοσμος των Facebook και Twitter θα συνεχίσει να βαυκαλίζεται με επικοινωνιακά πυροτεχνήματα «εσωτερικής κατανάλωσης» και μικρού βεληνεκούς, ενώ την ίδια ώρα δυστυχώς τα πυροτεχνήματα αυτά θα γίνονται η πυξίδα στο agenda setting των κομμάτων.