Το 1973 είχα δώσει εισαγωγικές για το Πανεπιστήμιο. Ήμουν εν γένει πάτος των πάτων. «Καλό παιδί, αλλά δεν αποστηθίζει» ήταν η γενικευμένη επωδός των δασκάλων μου τότε. Η μάνα μου, προστατευτική στον έπακρο βαθμό, σαν την άμυνα που παίζανε κάποτε οι Ιταλοί στο ποδόσφαιρο, τους ανταπαντούσε «Έχετε δίκιο αλλά διαβάζει συνέχεια λογοτεχνία, και επίσης έχει κάτι τετράδια όπου όλο γράφει ποιηματάκια, μικρά πεζά, κι ό,τι του έρθει στο μυαλό. Τα κρύβει σαν φυλακτό. Δεν θα τον ωφελήσει σε τίποτα αυτό; Δεν βοηθάει να ανοίξει τους ορίζοντές του;».
«Πάντως όχι για να μπει στο Πανεπιστήμιο», της λέγανε, ένας μάλιστα φιλόλογος στην 6 Γυμνασίου, αυτό που αποκαλούμε σήμερα 3 Λυκείου, στην τελευταία εκείνης της χρονιάς συνάντηση γονέων – καθηγητών την «αποτελείωσε»: «Να μου τρυπήσετε την μύτη αν θα μπει στο Πανεπιστήμιο». Η μάνα μου το έφερε βαρέως επί χρόνια και επιζητούσε την συγκατάθεσή μου να πάει να του πει πως είχε κάνει λάθος στην πρόβλεψή του, στην εκτίμησή του για τα μελλούμενα. «Άσε, ρε μάνα», της έλεγα. «Ο άνθρωπος είχε δίκιο, τυχαία μπήκα».
Τότε δίναμε εξετάσεις αρχές Σεπτεμβρίου και ύστερα από κάποιο διάστημα, κάπου περί τον Οκτώβριο βγαίνανε τα αποτελέσματα. Οι γονείς μου απόλυτα ή σχεδόν σίγουροι πως δεν θα μπω ή φοβούμενοι τέλος πάντων πως δεν θα εισαχθώ στον ελληνικό εκπαιδευτικό Παράδεισο, με στείλανε στο Μπορντό στην Γαλλία, για να μην χάνουμε τζάμπα χρόνο, όπου ένας θείος μου που ζούσε εκεί με έθεσε υπό την προστασία και εποπτεία του.
Στους δύο μήνες που έζησα στο Μπορντό – μπήκα ως επιλαχών στην τότε Βιομηχανική Σχολή Πειραιά που εξελίχθηκε σε Πανεπιστήμιο Πειραιά, όχι με τους «κανονικούς» της πρώτης φουρνιάς, αλλά με τους ντιπ «basse classe» επέστρεψα στην Ελλάδα την επομένη του πραξικοπήματος του Ιωαννίδη, τέλη Νοεμβρίου του 1973.
Στη διάρκεια του διμήνου αυτού, στο Μπορντό που παρακολούθησα τα μαθήματα στο Τμήμα Οικονομικών Σπουδών στο ένα από τα τρία δημόσια Πανεπιστήμια, που αν θυμάμαι καλά υπήρχαν τότε, έζησα την παρακάτω πραγματικότητα:
Ο καθηγητής συνοδευόμενος από τους βοηθούς του, στο φουλαρισμένο από φοιτητικό πληθυσμό αμφιθέατρο, στο πρώτο μάθημα πρότεινε μια συμβουλευτική βιβλιογραφία από καμμιά δεκαριά βιβλία, που υπήρχε σε επαρκή αριθμό αντιτύπων στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Εν συνεχεία αφηγήθηκε την χρησιμότητα και την ιδιαιτερότητα του κάθε βιβλίου, εξηγώντας πως και γιατί ένα προς ένα και όλα μαζί συνθέτουν το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης του μαθήματος.
Εν συνεχεία διευκρίνισε πως δεν υφίσταται η «λογική» του «ενός ευαγγελίου συγγράμματος», ότι πρέπει να κρατάμε σημειώσεις, και πως περίπου 15 μέρες μετά από την κάθε παράδοση, θα μπορούσαν να αγοράσουν όποιοι ενδιαφέρονται σε τιμή κόστους χαρτιού το περιεχόμενο της κάθε παράδοσης στο αμφιθέατρο, επισκεπτόμενοι το φοιτητικό βιβλιοπωλείο στο campus Πανεπιστημίου ή στο παράρτημά του στο κέντρο της πόλης. Οι βοηθοί παίζανε τον ρόλο τρόπον τινά των πρακτικογράφων, προκειμένου μετά την κάθε παράδοση να συνθέσουν το γραπτό κείμενο που οι τυχόν ενδιαφερόμενοι θα προμηθεύονταν. Αυτά ήδη από το 1973.
Δεν θα ξεχάσω το σύνηθες καλαμπουράκι που «πετούσε» απευθυνόμενος προς την πλευρά των αργοπορημένων αφικνούμενων στα «ορεινά» του αμφιθεάτρου, ιδιαίτερα αν η άφιξη συνέπιπτε με το τέλος της διάλεξης:
«Ήρθατε με σχετική καθυστέρηση για το μάθημα που κάνουμε τώρα ή ήρθατε πολύ έγκαιρα για το μάθημα που θα ακολουθήσει με άλλο καθηγητή;».
Αυτά σαν εισαγωγή.
Όταν τον Νοέμβρη του 1973, επέστρεψα στην Ελλάδα, στην Βιομηχανική Σχολή – που συναπάντησα «τυχαία» – προσγειώθηκα ως φοιτητής στην ελληνική πραγματικότητα του «ενός ευαγγελίου συγγράμματος».
Τα χρόνια κύλησαν και με διάφορα σκαμπανεβάσματα της ζωής, επιτυχίες, αποτυχίες, απογοητεύσεις, ενθουσιασμούς, μοναχικές κυρίως διαδρομές, ακολούθησα μια πορεία μέσα από την τεχνολογική εκπαίδευση που αναρωτιέμαι – είναι αλήθεια - με αυτά που βλέπω γύρω μου αν άξιζε τον κόπο να επιβραβευθεί με την εξέλιξή της σε ακαδημαϊκή εκπαίδευση.
Στο κυρίως θέμα, τώρα:
Ρωτήστε οποιονδήποτε η λέξη «Μάης», ο Μάης μήνας, ιδωμένος κοινωνιολογικά, εκπαιδευτικά, πολιτικά, θεωρούμενος ως μήνας και όχι ως ημέρα, «που σε παραπέμπει;», «που πάει το μυαλό σου;», «τι σου έρχεται πρώτο σαν εικόνα;»
Μερικοί θα απαντήσουν «Δεν ξέρω», «Δεν απαντώ» και θα συνεχίσουν να σκέφτονται την επόμενη «σέλφι», εφησυχασμένοι στον κόσμο τους.
Άλλοι πάλι εκ παραδρομής, καθώς δεν έδωσαν προσοχή στην διευκρίνηση περί μήνα και όχι περί ημέρας, θα αναφωνήσουν «Εργατική Πρωτομαγιά».
Σε μεγάλο ποσοστό, σε συντριπτικό, όσοι δεν πάσχουν από έλλειψη προσοχής και συγκέντρωσης θα απαντήσουν «ο Μάης του ’68».
Το κείμενο που ακολουθεί έχει στόχο να ενημερώσει για κάτι πολύ ελπιδοφόρο που έχει ξεκινήσει τον Ιούνιο του 2000 και πήρε σάρκα και οστά τον Μάη του 2014:
«Εμείς, φοιτητές Οικονομικών του κόσμου, δηλώνουμε γενικά δυσαρεστημένοι με τη διδασκαλία που λαμβάνουμε… Θέλουμε να ξεφύγουμε από φανταστικούς κόσμους!»
Έτσι ξεκίνησε η ανοιχτή επιστολή από 1.000 δυσαρεστημένους Γάλλους φοιτητές Οικονομικών, που δημοσιεύτηκε στη «Le Monde» στις 17 Ιουνίου 2000, και που έδωσε το έναυσμα να ξεκινήσουν οι διαμαρτυρίες των φοιτητών για τη μεταρρύθμιση των προγραμμάτων σπουδών στα Οικονομικά.
Η Διεθνής Φοιτητική Πρωτοβουλία για Πλουραλισμό στα Οικονομικά, ένας συνασπισμός 65 φοιτητικών κοινοτήτων, δημοσίευσε τη δική της ανοιχτή επιστολή τον Μάη του 2014, το περιεχόμενο της οποίας θα μπορούσε να το ενστερνισθούν, να το υιοθετήσουν οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι όσα «Δρ» κι αν κουβαλάει η πνευματική τους εμβέλεια:
«Δεν είναι μόνο η παγκόσμια οικονομία που βρίσκεται σε κρίση. Η διδασκαλία των Οικονομικών είναι επίσης σε κρίση, και αυτή η κρίση έχει συνέπειες πολύ πέρα από τα πανεπιστημιακά τείχη. Ό,τι διδάσκεται διαμορφώνει το μυαλό της επόμενης γενιάς πολιτικών, και ως εκ τούτου διαμορφώνει τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε.
Εμείς, πάνω από 65 ενώσεις φοιτητών Οικονομικών Επιστημών από περισσότερες από 30 διαφορετικές χώρες, πιστεύουμε ότι είναι καιρός να επανεξετάσουμε τον τρόπο διδασκαλίας των οικονομικών. Είμαστε δυσαρεστημένοι με τη δραματική στένωση του προγράμματος σπουδών που έχει σημειωθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Αυτή η έλλειψη πνευματικής ποικιλομορφίας δεν περιορίζει μόνο την εκπαίδευση και την έρευνα.
Περιορίζει την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε τις πολυδιάστατες προκλήσεις του 21ου αιώνα - από τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, την επισιτιστική ασφάλεια και την κλιματική αλλαγή. Ο πραγματικός κόσμος πρέπει να επανέλθει στην τάξη, καθώς και η συζήτηση και ο πλουραλισμός θεωριών και μεθόδων. Μια τέτοια αλλαγή θα βοηθήσει στην ανανέωση της πειθαρχίας και τελικά θα δημιουργήσει έναν χώρο στον οποίο μπορούν να δημιουργηθούν λύσεις στα προβλήματα της κοινωνίας.
Ενωμένοι πέρα από τα σύνορα, ζητάμε αλλαγή πορείας. Δεν ισχυριζόμαστε ότι έχουμε την τέλεια απάντηση, αλλά δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι οι φοιτητές Οικονομικών Επιστημών θα επωφεληθούν από την έκθεση σε διαφορετικές προοπτικές και ιδέες.
Ο πλουραλισμός δεν θα βοηθήσει μόνο στον εμπλουτισμό της διδασκαλίας και της έρευνας και θα αναζωογονήσει την πειθαρχία.
Περισσότερο από αυτό, ο πλουραλισμός φέρει την υπόσχεση να επαναφέρει την οικονομία στην υπηρεσία της κοινωνίας.
Τρεις μορφές πλουραλισμού πρέπει να βρίσκονται στον πυρήνα των προγραμμάτων σπουδών: θεωρητική, μεθοδολογική και διεπιστημονική.
Ο θεωρητικός πλουραλισμός τονίζει την ανάγκη να διευρυνθεί το φάσμα των σχολών σκέψης που εκπροσωπούνται στα προγράμματα σπουδών.
Δεν είναι οι ιδιαιτερότητες κάποιας οικονομικής παράδοσης στις οποίες αντιτάσσουμε. Ο πλουραλισμός δεν έχει να κάνει με την επιλογή πλευρών, αλλά με την ενθάρρυνση διανοητικά πλούσιου διαλόγου και την εκμάθηση της κριτικής αντίθεσης ιδεών.
Όπου άλλοι κλάδοι αγκαλιάζουν την ποικιλομορφία και διδάσκουν ανταγωνιστικές θεωρίες ακόμη και όταν είναι αμοιβαία ασυμβίβαστες, τα Οικονομικά συχνά παρουσιάζονται ως ένα ενοποιημένο σώμα γνώσης.
Ομολογουμένως, η κυρίαρχη παράδοση έχει εσωτερικές παραλλαγές. Ωστόσο, είναι μόνο ένας τρόπος για να κάνουμε Οικονομικά και να δούμε τον πραγματικό κόσμο.
Τέτοια ομοιομορφία είναι ανήκουστη σε άλλους τομείς.
Κανείς δεν θα έπαιρνε στα σοβαρά ένα πρόγραμμα σπουδών στην Ψυχολογία που επικεντρώνεται μόνο στον φροϋδισμό ή ένα πρόγραμμα Πολιτικής Επιστήμης που επικεντρώνεται μόνο στον κρατικό σοσιαλισμό.
Μια περιεκτική και ολοκληρωμένη οικονομική εκπαίδευση θα πρέπει να προωθεί την ισορροπημένη έκθεση σε μια ποικιλία θεωρητικών προοπτικών, από τις κοινώς διδασκόμενες προσεγγίσεις που βασίζονται στο νεοκλασικό έως τις σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένες κλασικές, μετακεϋνσιανές, θεσμικές, οικολογικές, φεμινιστικές, μαρξιστικές και αυστριακές παραδόσεις - μεταξύ άλλων.
Οι περισσότεροι φοιτητές οικονομικών σπουδών αποφοιτούν χωρίς ποτέ να συναντήσουν τέτοιες διαφορετικές προοπτικές στην τάξη.
Επιπλέον, είναι σημαντικό τα βασικά προγράμματα σπουδών να περιλαμβάνουν μαθήματα που παρέχουν το πλαίσιο και ενθαρρύνουν την αντανακλαστική σκέψη σχετικά με τα Οικονομικά και τις μεθόδους της καθαυτές, συμπεριλαμβανομένης της φιλοσοφίας των οικονομικών και της θεωρίας της γνώσης.
Επίσης, επειδή οι θεωρίες δεν μπορούν να γίνουν πλήρως κατανοητές ανεξάρτητα από το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο διατυπώθηκαν, οι φοιτητές θα πρέπει να εκτίθενται συστηματικά στην Ιστορία της οικονομικής σκέψης και στην κλασική βιβλιογραφία για τα Οικονομικά καθώς και στην Οικονομική Ιστορία.
Επί του παρόντος, τέτοια μαθήματα είτε είναι ανύπαρκτα είτε περιθωριοποιημένα στο περιθώριο των προγραμμάτων σπουδών της Οικονομίας.
Ο μεθοδολογικός πλουραλισμός τονίζει την ανάγκη να διευρυνθεί το φάσμα των εργαλείων που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι για να αντιμετωπίσουν οικονομικά ζητήματα. Είναι σαφές ότι τα μαθηματικά και η στατιστική είναι ζωτικής σημασίας για την πειθαρχία μας. Όμως πολύ συχνά οι φοιτητές μαθαίνουν να κατακτούν τις ποσοτικές μεθόδους χωρίς ποτέ να συζητούν εάν και γιατί πρέπει να χρησιμοποιηθούν, την επιλογή των υποθέσεων και τη δυνατότητα εφαρμογής των αποτελεσμάτων.
Επίσης, υπάρχουν σημαντικές πτυχές της οικονομίας που δεν μπορούν να κατανοηθούν χρησιμοποιώντας αποκλειστικά ποσοτικές μεθόδους: η ορθή οικονομική έρευνα απαιτεί οι ποσοτικές μέθοδοι να συμπληρώνονται από μεθόδους που χρησιμοποιούνται από άλλες κοινωνικές επιστήμες.
Για παράδειγμα, η κατανόηση των ιδρυμάτων και του πολιτισμού θα μπορούσε να βελτιωθεί σημαντικά εάν δόθηκε μεγαλύτερη προσοχή στην ποιοτική ανάλυση στα προγράμματα σπουδών των οικονομικών. Ωστόσο, οι περισσότεροι φοιτητές οικονομικών δεν παρακολουθούν ποτέ ούτε ένα μάθημα σε ποιοτικές μεθόδους.
Τέλος, η οικονομική εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει διεπιστημονικές προσεγγίσεις και να επιτρέπει στους μαθητές να ασχοληθούν με άλλες κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Τα οικονομικά είναι μια κοινωνική επιστήμη. σύνθετα οικονομικά φαινόμενα σπάνια μπορούν να γίνουν κατανοητά εάν παρουσιάζονται στο κενό, αφαιρεθούν από το κοινωνιολογικό, πολιτικό και ιστορικό τους πλαίσιο. Για να συζητήσουν σωστά την οικονομική πολιτική, οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τις ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις και τις ηθικές επιπτώσεις των οικονομικών αποφάσεων.
Ενώ οι προσεγγίσεις για την εφαρμογή τέτοιων μορφών πλουραλισμού θα διαφέρουν από τόπο σε τόπο, οι γενικές ιδέες για την εφαρμογή μπορεί να περιλαμβάνουν:
Πρόσληψη εκπαιδευτών και ερευνητών που μπορούν να φέρουν θεωρητική και μεθοδολογική ποικιλομορφία στα οικονομικά προγράμματα.
Δημιουργία κειμένων και άλλων παιδαγωγικών εργαλείων που απαιτούνται για την υποστήριξη πλουραλιστικών προσφορών μαθημάτων.
Επισημοποίηση συνεργασιών μεταξύ τμημάτων κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών ή δημιουργία ειδικών τμημάτων που θα μπορούσαν να επιβλέπουν διεπιστημονικά προγράμματα που συνδυάζουν Οικονομικά και άλλους τομείς.
Η αλλαγή θα είναι δύσκολη - είναι πάντα. Όμως ήδη συμβαίνει. Πράγματι, οι φοιτητές σε όλο τον κόσμο έχουν ήδη αρχίσει να δημιουργούν αλλαγές βήμα προς βήμα. Έχουμε οργανώσει χώρους διαλέξεων με εβδομαδιαίες διαλέξεις από προσκεκλημένους ομιλητές σε θέματα που δεν περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών. Έχουμε οργανώσει ομάδες ανάγνωσης, εργαστήρια, συνέδρια. Έχουμε αναλύσει τα τρέχοντα αναλυτικά προγράμματα και συντάξαμε εναλλακτικά προγράμματα. Έχουμε αρχίσει να διδάσκουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους τα νέα μαθήματα που θα θέλαμε να διδασκόμαστε. Έχουμε ιδρύσει πανεπιστημιακούς ομίλους και δημιουργήσαμε δίκτυα τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η αλλαγή πρέπει να έρθει από πολλά μέρη. Τώρα λοιπόν σας προσκαλούμε - φοιτητές, οικονομολόγους και μη - να ενωθείτε μαζί μας και να δημιουργήσετε την κρίσιμη μάζα που απαιτείται για την αλλαγή. Ανατρέξτε στην ενότητα Υποστήριξη για να δείξετε την υποστήριξή σας και να συνδεθείτε με τα αναπτυσσόμενα δίκτυά μας. Τελικά, ο πλουραλισμός στην Οικονομική εκπαίδευση είναι απαραίτητος για έναν υγιή δημόσιο διάλογο. Είναι θέμα δημοκρατίας.»
Η ανοιχτή αυτή επιστολή-διακήρυξη της «Διεθνούς Φοιτητικής Πρωτοβουλίας για Πλουραλισμό στα Οικονομικά», δημοσιεύθηκε το 2014.
Στην Ελλάδα ούτε που την πήραμε χαμπάρι, ούτε και ασχολήθηκε κανείς, Υπουργείο Παιδείας το λες, συνάξεις πρυτάνεων τις λες, ακαδημαϊκές οντότητες τις λες, πολιτικές δυνάμεις με κοτζάμ υπεύθυνους και τμήματα Παιδείας τα λες, τίποτα. Λίγοι «γραφικοί» μονάχα.
Τότε η χώρα είχε άλλα φλέγοντα ζητήματα που την απασχολούσαν.
Τώρα όμως; Τώρα, το εύπεπτο θέμα δημόσιας συζήτησης περί την Παιδεία είναι οι «ιδεολογικές» διαφοροποιήσεις για το τι σόι Πανεπιστήμια χρειάζεται ο τόπος: δημόσια «για όλο τον λαό», ιδιωτικά «για τους έχοντες», «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα». Το «σκάψιμο» στην αναζήτηση του κάτι πιο πέρα από αυτά, που σίγουρα έχουν την αξία τους, δεν φαίνεται να απασχολεί την ακαδημαϊκή κοινότητα, τουλάχιστον την πλειοψηφία.
Γιατί άλλωστε; Όλα πάνε μια χαρά. Μας το επιβεβαιώνει ο «Εύδοξος». Επισκεφτείτε τον σύνδεσμο με τα επιλεγμένα συγγράμματα που διανέμονται στα δημόσια ΑΕΙ.
Επισκέφθηκα όλα τα Πανεπιστημιακά Τμήματα στα οποία διδάσκονται ως αυτοτελή μαθήματα, η Μικροοικονομική και η Μακροοικονομική που αποτελούν την «βάση» της Οικονομικής Επιστήμης, και που ορισμένες φορές, τις λιγότερες, θα τα βρείτε ως «Αρχές Οικονομικής» ή «Πολιτική Οικονομία».
Τα τμήματα όπου διδάσκονται τα παραπάνω γνωστικά αντικείμενα χωρίζονται στις εξής grosso modo κατηγορίες :
Τμήματα όπου «προτείνεται» ένα μονάχα σύγγραμμα !!! : Συμβαίνει στις περιπτώσεις που ή ο διδάσκων επιβάλλει την διανομή του βιβλίου που ο ίδιος έγραψε όλο το βιβλίο ή κάποια κεφάλαιά του ή στις περιπτώσεις όπου ο διδάσκων είναι «γέννημα θρέμμα του συστήματος» και επιβάλλει την διανομή ενός κάποτε grand προφέσορα που εξέλεξε με την πάροδο του χρόνου τα «δικά του πνευματικά παιδιά», και που τα χρησιμοποιούσε επί χρόνια σαν παρατρεχάμενους βοηθούς, εκτάκτους με επαναλαμβανόμενες ετήσιες συμβάσεις, μέχρι που ήρθε η ώρα να τους ανταμείψει με το «πόστο», με προφανές αντάλλαγμα την «τράμπα» ή την ένδειξη αέναης ευγνωμοσύνης προς τον «πνευματικό γεννήτορα».
Υπάρχει και η ενδιάμεση κατάσταση Τμημάτων που αναρτούν προς επιλογή δυο, το πολύ τρία προτεινόμενα προς επιλογή συγγράμματα για το θεαθήναι, η δε συνήθης πρακτική είναι όταν ρωτούν οι φοιτήτριες και φοιτητές «Κύριε Καθηγητά, ποιο απ’ όλα να επιλέξω;», να εισπράττουν την κομψή απάντηση «Το πρώτο στην σειρά από τα προτεινόμενα».
Στις δύο παραπάνω κατηγορίες Τμημάτων η πλειοψηφία των συγγραμμάτων έχουν προφανώς ντόπιο συγγραφέα.
Συγγράμματα πανεπιστημιακών δασκάλων της αλλοδαπής που αρθρογραφούν στο https://www.project-syndicate.org/ , στο https://www.weforum.org/ ή συμμετέχουν δημιουργικά στο https://www.core-econ.org/ (τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά), συγγράμματα που έχουν μεταφρασθεί στα ελληνικά και αν τα ξεφυλλίσεις θα διαβάσεις εκατό, διακόσιες και περισσότερες ευχαριστίες του συγγραφέα προς άλλους ακαδημαϊκούς δασκάλους που όταν ο συγγραφέας ετοίμαζε τα επί μέρους κεφάλαια τα οποία επεξεργαζόταν τα έστελνε σε συναδέλφους του, ζητώντας τους την κριτική τους άποψη προκειμένου να καλυτερεύσει το τελικό αποτέλεσμα, μοιάζουν να αποτελούν Terra incognita για τις δύο προαναφερθείσες κατηγορίες Τμημάτων.
Κατανοητό. Οι λόγοι που γίνεται κατανοητό, προαναφέρθηκαν. Αποδεκτό όμως; Όπου κι αν τα αφηγηθείς η πρώτη αντίδραση που εισπράττεις είναι «Ε, τα ξέρουμε αυτά. Αλλά τι να κάνουμε; Στην Ελλάδα είμαστε. Τι κάθεσαι και ασχολείσαι; Εσύ θα βγάλεις το φίδι από την τρύπα; Δεν τους βαρέθηκες; Κάτσε και απόλαυσε την σύνταξή σου.»
Υπάρχουν λίγα Τμήματα που σέβονται την ακαδημαϊκότητα και έχουν ως προτεινόμενα τέσσερα ,πέντε, ακόμη και επτά βιβλία ανά διδακτικό αντικείμενο. Στις περιπτώσεις αυτές – της ύπαρξης πολλών δυνατοτήτων πραγματικής επιλογής και όχι για το θεαθήναι - αυτό που συνηθίζεται είναι οι διδάσκοντες να εξηγούν στον φοιτητικό πληθυσμό τις όποιες διαφορές ανάμεσα στα προτεινόμενα βιβλία και να συνθέτουν την διδασκαλία τους στην τάξη επιλέγοντας τα αποσπάσματα εκείνα που βοηθούν τους φοιτούντες να ξεφύγουν από τους φανταστικούς κόσμους που τους επιβάλει το ακαδημαϊκό μπακάλικο με το «ένα ευαγγέλιο σύγγραμμα».
Στα Τμήματα αυτά δεν είναι τυχαίο πως εντοπίζονται και μαθήματα όπως η «Ιστορία Οικονομικών Θεωριών», η «Οικονομική Ιστορία», τα «Σύγχρονα Οικονομικά Θέματα», τα «Οικονομικά του Περιβάλλοντος», δηλαδή μαθήματα που άλλα διευρύνουν την θεωρητική γνώση και άλλα εστιάζουν στην προσπάθεια να συναντήσουν οι φοιτούντες τα σύγχρονα οικονομικά προβλήματα.
Δέκα χρόνια μετά την ανοικτή επιστολή της «Διεθνούς Φοιτητικής Πρωτοβουλίας για Πλουραλισμό στα Οικονομικά» το ψηφιακό εκπαιδευτικό σύστημα που πρόσφατα ξεκίνησε να λειτουργεί στα σχολεία θα εμείνει στην «μοναδική» αλήθεια του Οικονομικού Πανεπιστημιακού συγγράμματος, που επιβάλλεται στους φοιτητές στα περισσότερα Τμήματα;
Καταμέτρησα πάνω από εκατό διαφορετικά συγγράμματα που ανεξαρτήτως τίτλου του μαθήματος περί των βασικών αναφορικά με την Οικονομική Επιστήμη διδάσκονται οι φοιτητές των διαφόρων αμιγώς Οικονομικών Τμημάτων, των Τμημάτων Διοίκησης Επιχειρήσεων, Διοίκησης Τουρισμού, Ναυτιλιακών Σπουδών, Χρηματοοικονομικής, Λογιστικής κλπ.
Ως φοιτούντες και αργότερα ως απόφοιτοι, δικαιούνται ή δεν δικαιούνται, τους αξίζει ή δεν τους αξίζει να βρουν ένα κοινό «φόρουμ» συνομιλίας, κατανόησης του τι σπουδάζουν, τι σπούδασαν, τι κατανόησαν, να αποκτήσουν τα οφέλη που προκύπτουν από το κάτι το άλλο το εντελώς διαφορετικό και το απολαμβάνουν φοιτητές, απόφοιτοι, οικονομολόγοι, εκπαιδευτικοί, αρθρογράφοι, « όλος ο καλός κόσμος» και που είναι προ πολλού εδώ , δωρεάν, συνεχώς αναπτυσσόμενο, φιλόξενο, και σίγουρα πλουραλιστικό;
Το Υπουργείο Παιδείας το πήρε χαμπάρι;
Και οι διδάσκοντες τις διάφορες πτυχές της Οικονομικής Επιστήμης, επίσης.
Εκτός κι αν ενστερνίζονται την άποψη πως «Όποιος έχει οράματα, πρέπει να πάει στον γιατρό».
***
Μιχάλης Κονόρδος, εκπαιδευτικός https://www.core-econ.org/