Στις 17 Ιανουαρίου 2020 η Kate Laskowski, καθηγήτρια συμπεριφορικής οικολογίας στο πανεπιστήμιο UC Davies (Καλιφόρνια), αποφάσισε να αποσύρει ένα άρθρο της (1) που δημοσιεύτηκε το 2016 στο επιστημονικό περιοδικό American Naturalist, λόγω υποψίας επεμβάσεων στα δεδομένα από έναν εκ των συγγραφέων, τον Jonathan Pruitt. Ήταν η αρχή μιας σειράς αποκαλύψεων και περαιτέρω αποσύρσεων επιστημονικών εργασιών από την ίδια και άλλους συνεργάτες του J. Pruitt, ενώ το γεγονός εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά σκάνδαλα των τελευταίων ετών.
Το ζήτημα ξεκίνησε από έναν νεαρό ερευνητή ο οποίος εξέφρασε απορίες σχετικά με μια επιστημονική δημοσίευση που εξέταζε την κοινωνική συμπεριφορά των αραχνών. Ζήτησε τη γνώμη του Tom Tregenza, καθηγητή στο αντικείμενο στο πανεπιστήμιο του Exeter, που με τη σειρά του αφιερώθηκε μαζί με την ομάδα του στην εξέταση της δημοσιευμένης μελέτης και των αντίστοιχων δεδομένων καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε η συγκεκριμένη έρευνα δεν θα μπορούσε να είναι πραγματικά.
Ο Tregenza έθεσε το θέμα στη Laskowski, πρώτη συγγραφέα του εν λόγω άρθρου, η οποία επανεξέτασε πιο προσεκτικά τα δεδομένα της εργασίας της, εντόπισε ύποπτες τιμές (πολλαπλές εγγραφές) τις οποίες αν αφαιρούσε άλλαζαν ριζικά τα αποτελέσματα της μελέτης και κατέληξε ότι δεν μπορούσε να τα εμπιστευτεί.
Τα συγκεκριμένα δεδομένα της είχε διαθέσει ο J. Pruitt, συν-συγγραφέας της σε μια σειρά επιστημονικών άρθρων και διακεκριμένος ερευνητής στον Καναδά και τις ΗΠΑ όπου είχε λάβει υψηλή χρηματοδότηση για την έρευνά του τα τελευταία χρόνια. Καθότι, σύμφωνα με τα λεγόμενά της ”η επιστήμη χτίζεται μέσα από εμπιστοσύνη”, η Laskowski αποφάσισε να αποσύρει το άρθρο λόγω της αμφισβητούμενης αξιοπιστίας του, αιτιολογώντας πλήρως την απόφασή της (2). Σημειώνεται ότι η απόσυρση επιστημονικών άρθρων δεν είναι καθόλου συνήθης και μπορεί να συμβεί είτε με πρωτοβουλία του συγγραφέα είτε του περιοδικού (όπως το περιοδικό Lancet που το 2010 απέσυρε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1998 και συνέδεε ψευδώς τον αυτισμό με το εμβόλιο MMR έπειτα από χρήση χειραγωγημένων στοιχείων).
Το γεγονός απέκτησε πολύ γρήγορα μεγάλες διαστάσεις κυρίως μέσω twitter (#Pruittdata, #pruittgate, #spidergate) το οποίο αποτελεί μάλλον το πιο αγαπημένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης της επιστημονικής κοινότητας. Άρχισαν να συζητούνται και πάλι ζητήματα αξιοπιστίας, βιοηθικής, προσβασιμότητας στα δεδομένα, την έρευνα και τη χρηματοδότηση. Αν και η επιστημονική έρευνα έχει στη φύση της την αμφισβήτηση και τον εξωτερικό έλεγχο και συχνά γίνεται κριτική στις μεθοδολογίες που εφαρμόζονται, αποτελεί κοινή παραδοχή και άγραφος κανόνας μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται είναι αποτέλεσμα πειράματος ή παρατήρησης και δεν έχουν χειραγωγηθεί ή κατασκευαστεί. Κάθε υποψία ανθρώπινης επέμβασης στα δεδομένα αυτομάτως προκαλεί συνολική αμφισβήτηση της αξιοπιστίας ενός επιστήμονα ή ενός ολόκληρου τομέα.
Ευτυχώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιστημονική κοινότητα επέδειξε ισχυρά αντανακλαστικά. Εύλογα και πολύ υπεύθυνα, προκειμένου να διασώσουν το κύρος τους, τόσο η Laskowski όσο και πολλοί άλλοι συνεργάτες του Pruitt, ακόμα και μεταδιδακτορικοί ερευνητές και μεταπτυχιακοί φοιτητές του, άρχισαν να εξετάζουν τα δεδομένα που τους είχε διαθέσει. Το αποτέλεσμα είναι η απόσυρση και άλλων δημοσιευμένων εργασιών, δημόσιες δηλώσεις (3) ότι εξετάζουν ενδελεχώς όλες τις εργασίες που έχουν δημοσιεύσει μαζί του και ότι εγγυώνται για την αξιοπιστία εκείνων των δεδομένων που έχουν μαζέψει οι ίδιοι. Επιπλέον, αναρτήθηκε σε blog αναλυτική περιγραφή της προέλευσης των δεδομένων (4) και έλεγχος της αξιοπιστίας κάθε εργασίας του Pruitt ενώ το πανεπιστήμιο McMaster (Καναδάς) στο οποίο ανήκει ξεκίνησε εξέταση των κατηγοριών που του αποδίδονται.
Ο ίδιος ο Pruitt αρνείται τις κατηγορίες, δεν έχει καταφέρει να δώσει ακόμα πειστική εξήγηση, αποδέχεται ωστόσο την ύπαρξη λαθών στα δεδομένα τα οποία θεωρεί ακούσια. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα η συγκεκριμένη περίπτωση να αποτελεί κυνήγι μαγισσών. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί ένα σοκ για την επιστημονική κοινότητα αλλά και μια καλή ευκαιρία να περιφρουρήσει την αξιοπιστία της αναπτύσσοντας νέες μεθοδολογίες, τρόπους ελέγχου και πρακτικές και προάγοντας τα ανοιχτότα δεδομένα και την προσβασιμότητα στα αποτελέσματα. Σε μια εποχή που βομβαρδιζόμαστε από fake news, η επιστήμη οφείλει να προστατεύει την αλήθεια και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν προστατεύει πρώτα τον εαυτό της.
Παραπομπές
Εκτενείς αναφορές για το θέμα περιλαμβάνονται - μεταξύ άλλων - στα πρόσφατα τεύχη των επιστημονικών επιθεωρήσεων Science (https://www.sciencemag.org/news/2020/01/spider-biologist-denies-suspicions-widespread-data-fraud-his-animal-personality) και Nature (https://www.nature.com/articles/d41586-020-00287-y).