Η αίσθηση αμέσως μετά την είσοδο στην πρώτη αίθουσα του διατηρητέου οικήματος επί της οδού Φρυνίχου 16 στην Πλάκα, είναι μία σχεδόν αυτόματη μετατόπιση στον χρόνο. Τα στρογγυλά γυαλιά του ποιητή -ένα από τα ζευγάρια-, η ταμπακιέρα με τα αρχικά του, το γραφείο του, ο καθρέφτης με το επίχρυσο σκαλιστό πλαίσιο, το φωτογραφικό πορτρέτο της μητέρας του Χαρίκλειας, η πράσινη βελούδινη πολυθρόνα, η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου, η οποία τυπώθηκε το 1935, μετά τον θάνατό του, αλλά και κηροπήγια, ένα αναλόγιο ανάγνωσης, όπως και έξι προσωπογραφίες του από σύγχρονούς του καλλιτέχνες.
Το Ίδρυμα Ωνάση εγκαινίασε ένα μόνιμο «σπίτι» για το Αρχείο Καβάφη, τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, 160 χρόνια μετά τη γέννηση του.
Το Αρχείο Καβάφη φιλοξενεί, σε ένα εξαιρετικά ανακαινισμένο διατηρητέο επί της οδού Φρυνίχου 16, στην καρδιά της Αθήνας -ένα κτίριο χτισμένο το 1910 που κατά περίεργη σύμπτωση μοιάζει με την οικία του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, καθώς έχει το ίδιο αρχιτεκτονικό στυλ- το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, καθώς και 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του, αλλά και μια συλλογή τεκμηρίων και έργων τέχνης με αναφορές στον Καβάφη.
«Αγαπώ τόσω πολύ τας Αθήνας»
Μετά την πρώτη αίθουσα όπου επιχειρείται μία αφήγηση - ανάπλαση του προσωπικού του χώρου στην Αλεξάνδρεια, ακολουθεί «Η Αθήνα του Καβάφη».
Ξεχωρίζουν σελίδες από τα ημερολόγια που κράτησε ο ποιητής από τα ταξίδια του στην Αθήνα και πλήθος επιστολών και σημειωμάτων θαυμασμού για το έργο του Αλεξανδρινού από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Τέλλο Άγρα, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον νομικό και οικονομολόγο Γεώργιο Χαριτάκη, ο οποίος μετέφερε τα καλά λόγια του Κωστή Παλαμά για το έργο του Καβάφη.
Όπως επίσης και μεταξύ άλλων, η κάρτα εισόδου του για την Αθηναϊκή Λέσχη, με έναρξη ισχύος από τις 17/30 Ιουλίου 1903, αλλά και ένα σημείωμά του από την περίοδο της ασθένειάς του, όταν δεν μπορούσε πλέον να μιλήσει -ο Καβάφης επέστρεψε ξανά το 1932, ενώ είχε διαγνωστεί με καρκίνο στον λάρυγγα και υποβλήθηκε σε τραχειοτομή στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού- γραμμένο σε επιστολόχαρτο του Hotel Cosmopolite στην Αθήνα.
Ο ποιητής είχε μία περίπλοκη και κάπως αμφιλεγόμενη σχέση με την Αθήνα, μια πόλη που σεβόταν μεν, αλλά «με μία ελαφρώς φαναριώτικη υπεροψία». «Αγαπώ τόσω πολύ τας Αθήνας» έγραφε σε μία επιστολή του το 1903.
Ο χώρος συνάντησης με το φυσικό αρχείο Καβάφη
Η τρίτη αίθουσα του νέου χώρου είναι το Αναγνωστήριο που αποτελεί τον χώρο συνάντησης του κοινού με το φυσικό αρχείο Καβάφη -το αρχείο και η βιβλιοθήκη του φυλάσσονται ως είθισται σε ειδικά διαμορφωμένο (κλειστό) χώρο. «Το χαρτί είναι αιγυπτιακό. Έχει επιζήσει, αλλά όχι χωρίς τραύματα», όπως είπε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου.
Μεταξύ αυτών είναι ακόμη και βιβλία «άκοπα» που ο ποιητής δεν διάβασε ποτέ. Όπως ένα αντίτυπο από την πρώτη έκδοση της «Στέρνας» με ιδιόχειρη αφιέρωση του Γιώργου Σεφέρη προς τον ποιητή Κ. Π. Καβάφη, στην οποία ο Αλεξανδρινός είχε κόψει μόνο το πρώτο τετράφυλλο.
Στον χώρο αυτόν φιλοξενούνται δύο ενότητες έργων τέχνης. Οι «Προσωπογραφίες του Καβάφη» από τους Νίκο Εγγονόπουλο, David Levine, Γιώργο Ιωάννου, Σωτήρη Σόρογκα, Άρια Κομιανού και Γιάννη Κυριακίδη και οι «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι», όπου μέσα από δέκα έργα τέχνης σύγχρονων του ποιητή ζωγράφων από την Αίγυπτο, απεικονίζεται η Αλεξάνδρεια της εποχής του Κ. Π. Καβάφη.
«Ο στόχος δεν είναι να γίνει ένα «μουσείο» Καβάφη, αλλά ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς». Αντώνης Παπαδημητρίου
«Ο Καβάφης είναι άχρονος»
Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε το Αρχείο Καβάφη το 2012. «Μοναδικός κληρονόμος του Καβάφη ήταν ο Αλέκος Σεγκόπουλος, που άλλοι λένε ότι ήταν ο τελευταίος εραστής του, άλλοι ότι ήταν νόθος γιος του αδελφού του», σημείωσε ο Αντώνης Παπαδημητρίου, χαρτογραφώντας τη διαδρομή της δεκαετίας 2012 - 2022, από την απόκτηση του αρχείου και την πλήρη ψηφιοποίηση του το 2019 έως και τα εγκαίνια της στέγης του στην Αθήνα.
«Ο Σεγκόπουλος παντρεύτηκε τη Ρίκα με την οποία δεν απέκτησαν παιδιά. Αυτοί ήρθαν κάποια στιγμή στην Αθήνα και έφεραν μαζί την οικοσκευή και το λογοτεχνικό αρχείο του Καβάφη. Κληρονόμοι της ήταν τα ανίψια της, η οικογένεια Τρεχαντζάκη. Η Ρίκα Σεγκοπούλου πούλησε το λογοτεχνικό αρχείο Καβάφη στον Γ. Π. Σαββίδη, που το κληρονόμησε στον γιο του, Μανόλη Σαββίδη, ο οποίος -και τον ευχαριστούμε- θεώρησε σωστό να παραχωρήσει το αρχείο σε εμάς και να μην το πουλήσει -για παράδειγμα στο Χάρβαρντ- και να μείνει στην Ελλάδα. Παράλληλα, από μία άλλη περίεργη διαδρομή, τα έπιπλα και τα προσωπικά αντικείμενα του Καβάφη ήρθαν πάλι σε εμάς από την οικογένεια Τρεχαντζάκη. Είναι μία ωραία ιστορία η οποία συνεχίζεται σε άλλο κεφάλαιο», πρόσθεσε ο Αντώνης Παπαδημητρίου, καταλήγοντας με νόημα: «Ο Καβάφης είναι άχρονος, είναι πέραν του χρόνου. Σημαίνει ότι πρέπει να τον φέρουμε στον δικό μας χρόνο, στο σήμερα. Όλα αυτά να είναι προσβάσιμα σε μία επόμενη γενιά».
Η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια
Το 2024 θα ανοίξει ξανά τις πόρτες της στο κοινό η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια -επρόκειτο να ανοίξει τον Νοέμβριο, αλλά λόγω της κατάστασης στη Μέση Ανατολή αναβλήθηκε για την άνοιξη- καθώς το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε στις αρχές του 2022 την αποκατάστασή της, με σκοπό να την καταστήσει πόλο επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, αποκαταστάθηκε και αναδιαμορφώθηκε το μέρος όπου ο Κ. Π. Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και δημιούργησε δεκάδες από τα έργα που τον ανέδειξαν σε παγκόσμιο ποιητή, ώστε να αναδειχθεί η εικόνα της κατοικίας όπως ήταν στα χρόνια που έζησε ο ποιητής, να φωτιστούν η σχέση του με την πόλη της Αλεξάνδρειας και ο αντίκτυπος του έργου του έως σήμερα, αλλά και για να μεταφερθούμε πίσω στον χρόνο. Εικόνες της βιογραφίας του παίρνουν μορφή σε ένα διαμέρισμα στο κέντρο της Αλεξάνδρειας. Η αποκατάσταση της Οικίας Καβάφη έγινε σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, το οποίο και τη διαχειρίζεται.
Εγκαίνια με καλλιτεχνικές δράσεις
Τα εγκαίνια του νέου χώρου συνοδεύονται από καλλιτεχνικές δράσεις που τιμούν τη ζωή και το έργο του ποιητή. Από τις 20 Νοεμβρίου και για έναν χρόνο θα είναι διαθέσιμη στο onassis.org και στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση, σε παγκόσμια ψηφιακή πρεμιέρα, η μοναδική μουσική βραδιά «Waiting for the Barbarians». Από τις πανύψηλες γοτθικές αψίδες του ναού του Αγίου Θωμά στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν έρχονται στις οθόνες μας μαγικές μουσικές συνθέσεις. Τα νέα μουσικά έργα από τη Laurie Anderson, τη Helga Davis και τον Πέτρο Κλαμπάνη, τον Nico Muhly (σε ενορχήστρωση του Nathan Thatcher), τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, την Paola Prestini και τον Rufus Wainwright (σε ενορχήστρωση της Missy Mazzoli) δίνουν μια μουσική πνοή στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη, ταξιδεύοντας το κοινό σε νέους ηχητικούς κόσμους.
Από 22 έως 26 Νοεμβρίου, το Ίδρυμα Ωνάση παρουσιάζει στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη την περφόρμανς «Constantinopoliad», που έκανε πρεμιέρα τον Απρίλιο στο καβαφικό φεστιβάλ «Archive of Desire» στη Νέα Υόρκη, σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση. Το Constantinopoliad είναι ένα χειροποίητο βιβλίο, που διαβάζεται συλλογικά από το κοινό εντός μιας ηχητικής εγκατάστασης. Το έργο, που αποτελεί απόκριση στο αρχείο του ποιητή Κ. Π. Καβάφη, είναι εμπνευσμένο από τις κενές και σκισμένες σελίδες του «Constantinopoliad, an epic», του ημερολογίου που άρχισε να κρατά ο νεαρός Καβάφης όταν έφυγε εσπευσμένα από την Αλεξάνδρεια με τη οικογένειά του, από χαμένα και αγνοούμενα μέσα στον χρόνο αρχεία, καθώς και από φαντάσματα, τόσο ερωτικά όσο και ιστορικά, τα οποία επισκέπτονται τον μεγαλύτερο Καβάφη στα ποιήματά του.
Info
Αρχείο Καβάφη
Φρυνίχου 16Β, Πλάκα, 105 58
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο 11:00-18:00
Είσοδος ελεύθερη
Πληροφορίες: 210 3713 0000
Οι ερευνητικές επισκέψεις στο Αρχείο Καβάφη γίνονται κατόπιν αιτήματος στη φόρμα ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ – Onassis Cavafy Archive