Η νίκη του Ντόναλτ Τραμπ είναι πλέον χρονικά πίσω μας – οι επιπτώσεις όμως είναι μπροστά μας. Χωρίς πολλούς και μεγάλους αξιολογικούς ισχυρισμούς, η νίκη αυτή (μας) προδιαθέτει για σημαντικές αλλαγές σε πλείστα όσα πεδία απασχολούν τις δυτικές κοινωνίες, την παγκόσμια αρχιτεκτονική ασφάλειας, την ασθμαίνουσα ήδη παγκοσμιοποίηση και την οικονομική ορθοδοξία.
Οι αλλαγές αυτές όμως αφορούν και επηρεάζουν κυρίαρχα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι αναλύσεις για τις αιτίες του συγκεκριμένου εκλογικού αποτελέσματος είναι εκ των πραγμάτων σύνθετες και παρά περί τις αντιθέτου διακηρύξεις, ενέχουν στοιχεία υποκειμενικότητας. Τους επόμενους μήνες σίγουρα θα υπάρξουν πιο συστηματικές επεξεργασίες που θα ρίχνουν φως και θα συμπληρώσουν με επάρκεια (ή θα ανατρέπουν) τις αρχικές εκτιμήσεις.
Για εμάς στην άλλη πλευρά του ατλαντικού, στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα πράγματα είναι κάπως πιο ξεκάθαρα και σε αυτό συμφωνούν όλοι – ακόμα και όσοι διαφωνούν στην προσέγγιση του εκλογικού αποτελέσματος των Η.Π.Α. Όλοι συμφωνούν ότι ως έχει, η Ε.Ε δεν μπορεί να προχωρήσει – εκτός αν και διακηρυκτικά αποδεχθεί την παγκόσμια υποβάθμισή της και έναν ρόλο τριτοτέταρτου παίκτη στην πλανητική σκακιέρα. Διακηρυκτικά, γιατί ουσιωδώς φαίνεται ότι την έχει αποδεχθεί. Αυτή βέβαια η συζήτηση και ο προβληματισμός μόνο νέα δεν είναι, καθώς τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια τείνει να μετατραπεί σε μία σταθερά όσων μιλούν ακόμα για την Ευρώπη.
Όλοι το νιώθουν, το αισθάνονται, το καταλαβαίνουν και προβληματίζονται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποχωρεί. Σωρεία στατιστικών δεδομένων, οικονομικών δεικτών αλλά και διάφορες εξελίξεις το πιστοποιούν. Εσχάτως ο προβληματισμός αυτός παίρνει και την μορφή Εκθέσεων και Εισηγητικών Κειμένων προς την Ε.Ε από τις πλέον συστημικές φωνές, με τεχνοκρατικό backround αλλά και βαθιά ιστορικοπολιτική αίσθηση του χρόνου και των μεγεθών. Αναφέρομαι στην Έκθεση Ντάγκι στις αρχές του φθινοπώρου και λίγο νωρίτερα στην αντίστοιχη Έκθεση Λέττα – και οι δύο Ιταλοί, από τον ευρωπαϊκό νότο και αυτό ίσως έχει μια σημασία.
Όλοι λοιπόν το βλέπουν, συμφωνούν στη διάγνωση, διάφορες θεραπείες τίθενται και κατατίθενται αλλά γιατρός δεν υπάρχει. Μάλλον πιο σωστά αυτός που πρέπει να παίξει τον ρόλο του γιατρού – οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δηλαδή – ή δεν θέλουν, ή δεν μπορούν.
Θα αλλάξει η κατάσταση στην Ευρώπη αν αλλάξει κατεύθυνση η πολιτική των Η.Π.Α λόγω του νέου προέδρου; Συνιστά αυτή η πιθανολογούμενη μεταβολή ισχυρή αφορμή και πρόκριμα αλλαγών; Κατά πόσο μπορούν οι πολιτισμικοί δεσμοί των δύο πλευρών του Ατλαντικού που προϊόντος του χρόνου μετασχηματίστηκαν σε ένα θεσμικό οικοδόμημα πλανητικής εμβέλειας να διατηρηθούν αλώβητοι εάν ένα μέρος – το ισχυρότερο – αλλάξει ρότα;
Αλλά ακόμα και αν οι Η.Π.Α δεν αλλάξουν πλεύση, αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη μπορεί να παραμείνει ως έχει; Από το 95% της παραγωγικότητας των Η.Π.Α προ 30ετίας πέσαμε στο 80%. Το ΑΕΠ της Ε.Ε το 2008 ήταν οριακά μεγαλύτερο των Η.Π.Α και σήμερα η οικονομία τους είναι σχεδόν 50% μεγαλύτερη από την ευρωπαϊκή (χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο). Η οικονομία της ευρωζώνης αναπτύχθηκε περίπου 6% τα τελευταία 15 χρόνια, σε όρους δολαρίου, σε σύγκριση με το 82% για τις ΗΠΑ. Το ευρωπαϊκό τεχνολογικό τοπίο κυριαρχείται από αμερικανικές εταιρείες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκτιμήσει ότι η Ευρώπη θα χρειάζεται 620 δισ. ευρώ σε ιδιωτικές κυρίως επενδύσεις κάθε χρόνο έως το 2030 και περαιτέρω 125 δισ. ευρώ δισ. ευρώ ετησίως στη συνέχεια έως το 2040 ώστε να κλείσει το τεχνολογικό χάσμα με τις ΗΠΑ και να γίνει η Ευρώπη πιο «αυτοδύναμη». Στην πανδημία οικονομικά οι Η.Π.Α τα πήγαν καλύτερα όπου τα δημοσιονομικά μέτρα ανήλθαν σε περίπου 25% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, σε σύγκριση με το 11% κατά μέσον όρο στις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αφαίρεσε την επιλογή φθηνής ενέργειας καθότι είμαστε καθαρός εισαγωγέας ενώ οι απέναντι όχι.
Νέες προτεραιότητες – ισχυρή πολιτική βούληση – ηγεσία.
Αυτό είναι το τρίπτυχο που πρέπει να εμπεριέχεται στην όποια αντίδρασή μας. Έχουμε λόγους να είμαστε ανήσυχοι αλλά και αισιόδοξοι, αρκεί αυτή μας η αισιοδοξία να μην μετατραπεί σε εφησυχασμό. Η ιστορία μας έχει δείξει ότι η Ε.Ε μαθαίνει από τις κρίσεις και βελτιώνεται. Η πρόκληση αυτή τη φόρα – και όχι λόγω Τραμπ – είναι ιστορικών μεγεθών. Χρειαζόμαστε τεράστιες επενδύσεις σε συγκεκριμένους κλάδους, μεγάλη οικονομική ενοποίηση σε κεφαλαιαγορές και χρηματαγορές, ενοποίηση βιομηχανικής πολιτικής και αμυντικής βιομηχανίας, κοινό χρέος (ευρωομόλογα) και μια σειρά τέτοιας κλίμακας και στόχων πολιτικές.
Για το τέλος παραθέτω μια φράση συζήτησης με φίλο από Βρυξέλες: «Η επόμενη μεγάλη μάχη είναι να ανακτήσει η πολιτική τα ηνία γιατί μου φαίνεται ότι η Ε.Ε είναι staff driven». Ας ελπίσουμε δηλαδή να μην μετατραπεί η πολιτική διεύθυνση της Ένωσης σε ένα Κ.Κ.Σ.Ε και να μπορεί να διαβάσει καλύτερα τους καιρούς και την ιστορική ανάγκη.