Του Γιώργου Ατσαλάκη, Οικονομολόγου, Αναπληρωτή Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Ο Μέγας Αλέξανδρος, μία από τις πιο γνωστές στρατιωτικές ιδιοφυΐες της ιστορίας, επέδειξε επίσης σημαντική οικονομική οξυδέρκεια κατά τη διάρκεια της βασιλείας του από το 336 έως το 323 π.Χ.
Μέσα σε μια περίοδο περίπου δέκα ετών, ένωσε την Ελλάδα υπό το πλαίσιο της «Ελληνικής Συμμαχίας», οικοδόμησε έναν αποδοτικό στρατό, επικράτησε από τα Βαλκάνια έως τον Δούναβη και, διασχίζοντας τον Ελλήσποντο, ελευθέρωσε τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας από την περσική κυριαρχία. Προχώρησε εναντίον της Περσίας, καταλαμβάνοντας τα προπύργιά της, αποκτώντας ναυτική δύναμη και προελαύνοντας ακατάπαυστα μέχρι τα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου στην Ινδική χερσόνησο και το Αφγανιστάν.
Με έναν τρόπο που μόνο η ανθρώπινη μεγαλοφυία, στρατηγική σκέψη και φιλοσοφική βάση θα μπορούσαν να επιτύχουν, η εκστρατεία τροφοδοτούνταν από τις ίδιες τις νίκες της: πολλοί από τους νικημένους ηγέτες έγιναν την επόμενη μέρα σύμμαχοί του, τοπικές κοινωνίες τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή, αποκαθιστούσε ιερούς ναούς, ενστερνιζόταν ξένες θρησκείες και ίδρυε αυτόνομα συστήματα διακυβέρνησης. Ο τίτλος «Μέγας» που αποδόθηκε στον Αλέξανδρο δεν ήταν αποτέλεσμα τυχαίο. Οι ενέργειές του αποτελούσαν την υλοποίηση μιας ευρείας κοσμοθεωρίας και βαθιάς φιλοσοφίας, που τον καθιστούσαν περισσότερο απελευθερωτή παρά κατακτητή.
Ενώ οι λεπτομερείς περιγραφές των οικονομικών στρατηγικών του είναι λιγότερο τεκμηριωμένες από τις στρατιωτικές κατακτήσεις του, αρκετές βασικές πτυχές απεικονίζουν την προσέγγισή του για τη χρηματοδότηση της επέκτασης της αυτοκρατορίας του και τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς της.
Το εν γένει βασικό πρόβλημα της οικονομίας είναι: Πως μπορώ να ικανοποιήσω απεριόριστες απαιτήσεις με περιορισμένους πόρους.
Εκείνη την εποχή ο κόσμος για να αυξήσει τον πλούτο των εθνών, κυβερνιόταν από τη θεωρία που αργότερα έγινε γνωστή ως Μερκαντιλισμός. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, οι οικονομίες προσπαθούσαν απεγνωσμένα να συσσωρεύσουν όσο περισσότερο χρυσό μπορούσαν. Είτε εξάγοντας περισσότερα προϊόντα από όσα εισήγαγαν, είτε εξορύσσοντας μεγαλύτερο μέρος εντός των συνόρων τους, είτε δημιουργώντας αποικίες ή κατακτώντας πλούτο μέσω εχθρικών συγκρούσεων με άλλες χώρες.
Λίγο πολύ ήταν ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, αν κάποιος ή κάποια χώρα γινόταν πλουσιότερη, ήταν επειδή κάποιος άλλος γινόταν φτωχότερος και ο μερκαντιλισμός αντανακλούσε τέλεια αυτή την πραγματικότητα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος από πολύ νωρίς κατάλαβε ότι ο πλούτος εκτός από το να προέλθει από την καλλιέργια και την εξόρυξη, μπορεί να δημιουργηθεί με μαζικό τρόπο. Αυτή ήταν μια ευκαιρία για όλους τους ανθρώπους της αυτοκρατορίας να βγούν από την φτώχια.
Αντί λοιπόν να μεταφέρει τον χρυσό από τις κατακτήσεις του, πίσω στην Ελλάδα, να τον κρύψει στα υπόγεια όπως γινόταν μέχρι τότε από τους κατακτητές, τον χρησιμοποίησε για να χρηματοδοτήσει την ανέγερση περίπου 70 πόλεων και την παραγωγή όπλων κλπ. Με τον χρυσό και το ασήμι, «έκοβε» νομίσματα και τα διέθετε στις αγορές. Μια κίνηση που αντιστοιχούσε σήμερα με την ίδρυση εργοταξίων μαζικής κατασκευής/παραγωγής. Για πρώτη φορά, ο πλούτος δεν καλλιεργήθηκε ούτε εξορύχθηκε αλλά δημιουργήθηκε μαζικά. Η μαζική παραγωγή εξοπλισμού για τον στρατό και οι κατασκευές έδωσαν ώθηση στις οικονομίες που κατέκτησε.
Ουσιαστικά εφάρμοσε την θεωρία του Άνταμ Σμιθ που γράφηκε περίπου 2.000 έτη μετά, στο έργο του ο «Πλούτος των Εθνών» το 1776, πού ήταν ο προάγγελος των σύγχρονων οικονομικών. Ο Σμιθ δίδαξε ότι το αίτιο αύξησης του εθνικού πλούτου είναι η εργασία παρά η ποσότητα του χρυσού και του αργύρου. Εξήγησε το πώς το λελογισμένο ατομικό συμφέρον και ο ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσει σε οικονομική ευημερία. Ο Άνταμ Σμιθ ισχυριζόταν ότι όπου υπάρχει μεγάλη περιουσία, υπάρχει μεγάλη ανισότητα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος διένειμε συνεχώς όλο τον πλούτο που κατακτούσε είτε από τους Πέρσες είτε από τους Ινδούς κλπ., για να μειώσει την οικονομική ανισότητα της εποχής, πράγμα το οποίο βοήθησε στην εμφάνιση πολλών επιχειρήσεων και στην ανάπτυξη του εμπορίου. Η αυτοκρατορία είχε έσοδα από την ανάπτυξη της οικονομίας (φόροι επιτηδεύματος, φόροι τελωνείων κλπ) που δημιουργήθηκε από την αύξηση της κυκλοφορίας του χρήματος.
Κατανόησε ότι η παραγωγή ήταν το σημαντικότερο τμήμα της οικονομίας και κατέβαλε προσπάθειες να την κάνει πιο αποτελεσματική, ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί περισσότερος πλούτος από την παραγωγή πρώτων υλών και προϊόντων. Αυτό επιτεύχθηκε και μέσω της καλλιέργεια γης από τους αγρότες και όχι πλέον από τους τότε φεουδάρχες.
Ο Αλέξανδρος κατανόησε τη σημασία μιας σταθερής και ενοποιημένης οικονομίας σε όλη την τεράστια αυτοκρατορία του. Εισήγαγε ένα κοινό νόμισμα, την ασημένια δραχμή, το οποίο διευκόλυνε το εμπόριο σε όλη την αυτοκρατορία και βοήθησε στην ολοκλήρωση των οικονομιών των κατακτημένων περιοχών. Αυτή η τυποποίηση των νομισμάτων υπό την κυριαρχία του όχι μόνο βοήθησε στη διαχείριση της οικονομίας της αυτοκρατορίας, αλλά και στην προώθηση του εμπορίου και της οικονομικής σταθερότητας.
Αυτή η ομοιομορφία στο νόμισμα ήταν μια πρωτοποριακή κίνηση προς τη δημιουργία ενός κεντρικού οικονομικού πλαισίου, επιτρέποντας ευκολότερες διαδικασίες συναλλαγών, μειώνοντας την πολυπλοκότητα του εμπορίου που υπήρχε λόγω της χρήσης πολλαπλών τοπικών νομισμάτων και ενισχύοντας την οικονομική διαφάνεια. Η εφαρμογή της αργυρής δραχμής ως πρότυπου νομίσματος συνέβαλε σημαντικά στη διαχείριση της τεράστιας οικονομίας της αυτοκρατορίας. Παρείχε ένα αξιόπιστο και συνεπές μέσο ανταλλαγής, το οποίο ήταν ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία των αγορών, την πληρωμή των στρατιωτών και τη συλλογή φόρων και φόρων από τα διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας.
Επιπλέον, αυτή η κίνηση προς την οικονομική τυποποίηση υπό την κυριαρχία του Αλεξάνδρου διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στην προώθηση του εμπορίου και της οικονομικής σταθερότητας. Όχι μόνο διευκόλυνε το εγχώριο εμπόριο εντός της αυτοκρατορίας απλοποιώντας τις συναλλαγές, αλλά επίσης ενθάρρυνε το διεθνές εμπόριο παρέχοντας ένα νόμισμα που αναγνωρίστηκε και αποτιμήθηκε σε όλο τον γνωστό κόσμο.
Ακόμη, η εισαγωγή ενός κοινού νομίσματος ήταν ένα στρατηγικό εργαλείο για τον Αλέξανδρο στην εδραίωση του ελέγχου του στις κατακτημένες περιοχές. Χρησίμευσε ως απτό σύμβολο της νέας πολιτικής τάξης και της οικονομικής ενότητας υπό την κυριαρχία του, συμβάλλοντας στη σύνδεση της αυτοκρατορίας πολιτιστικά και οικονομικά. Η ασημένια δραχμή, με το τυποποιημένο βάρος και την καθαρότητά της, έγινε σήμα κατατεθέν της βασιλείας του Αλεξάνδρου, εξασφαλίζοντας ότι η κληρονομιά του θα επηρέαζε τις οικονομικές πρακτικές του ελληνιστικού κόσμου πολύ μετά το θάνατό του. Στην ουσία, η εισαγωγή της ασημένιας δραχμής από τον Αλέξανδρο ήταν μια απόδειξη της κατανόησης του κρίσιμου ρόλου που διαδραματίζει η οικονομική πολιτική στην οικοδόμηση αυτοκρατοριών. Ήταν μια προοδευτική στρατηγική που όχι μόνο αντιμετώπιζε τις άμεσες υλικοτεχνικές προκλήσεις της διακυβέρνησης μιας τεράστιας αυτοκρατορίας, αλλά έθεσε επίσης τις βάσεις για την ευημερία και τη σταθερότητα της ελληνιστικής οικονομίας.
Προώθηση του εμπορίου: Με την ίδρυση νέων πόλεων, όπως η Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο, και την αποκατάσταση της αρχαίας Περσικής Βασιλικής Οδού, ο Αλέξανδρος ενίσχυσε σημαντικά τους εμπορικούς δρόμους σε όλη την αυτοκρατορία του. Αυτές οι πόλεις έγιναν οικονομικοί και πολιτιστικοί κόμβοι, προωθώντας το εμπόριο και τις πολιτιστικές ανταλλαγές που ωφέλησαν την οικονομία της αυτοκρατορίας. Η ασφάλεια που παρείχαν οι στρατιωτικές κατακτήσεις του εξασφάλιζε επίσης ασφαλή διέλευση για τους εμπόρους σε όλη την αυτοκρατορία, τονώνοντας περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα
Επί πλέον το εμπόριο έφυγε από τον έλεγχο των λίγων και πέρασε σε νέους εμπόρους. Τότε δημιουργήθηκε ο πρώτος Δρόμος του Μεταξιού. Ο Πατροκλής δημιούργησε τον πρώτο εμπορικό δρόμο μεταξύ Δύσης και Ανατολής μέσω της Κασπίας θάλασσας και του Ώξου ποταμού πού έφθανε στα βάθη της Ασίας.
Φορολογία και φόρος: Ο Αλέξανδρος επέβαλε ένα σύστημα φορολογίας και φόρου στα εδάφη που κατέκτησε. Αυτοί οι φόροι ήταν μια σημαντική πηγή εσόδων για την αυτοκρατορία του. Ήταν γνωστό ότι προσάρμοζε τους φορολογικούς συντελεστές για να αποφύγει την υπερβολική επιβάρυνση του πληθυσμού, γεγονός που βοήθησε στη διατήρηση της σταθερότητας και της υποστήριξης στις νεοσυσταθείσες περιοχές της αυτοκρατορίας του.
Χρήση της Οικονομικής Διπλωματίας: Ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε επίσης οικονομικά κίνητρα ως εργαλείο για τη διπλωματία. Παραχώρησε εμπορικά προνόμια, μείωσε τους φόρους και έδωσε επιχορηγήσεις γης σε πόλεις ή περιοχές που τον υποστήριζαν ή μπορούσαν να είναι στρατηγικοί σύμμαχοι, εξασφαλίζοντας έτσι την πίστη τους και ενσωματώνοντάς τους πιο ομαλά στην αυτοκρατορία του.
Στρατηγική χρήση των πόρων: Οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου χαρακτηρίστηκαν από στρατηγική διορατικότητα, όχι μόνο σε στρατιωτικά θέματα αλλά και στη χρήση των πόρων. Για παράδειγμα, η πολιορκία της Τύρου έδειξε την ικανότητά του να κινητοποιεί πόρους σε μεγάλες αποστάσεις, διασφαλίζοντας ότι οι γραμμές ανεφοδιασμού του στρατού του διατηρούνταν σε όλη την επεκτεινόμενη αυτοκρατορία του.
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., η τεράστια αυτοκρατορία του μοιράστηκε μεταξύ των στρατηγών του, οδηγώντας στο σχηματισμό αρκετών ελληνιστικών βασιλείων. Αυτά τα βασίλεια, συμπεριλαμβανομένου του Πτολεμαϊκού Βασιλείου στην Αίγυπτο, της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών στην Εγγύς Ανατολή, της δυναστείας των Αντιγονιδών στη Μακεδονία και άλλων, το καθένα ανέπτυξε τα δικά του συστήματα διακυβέρνησης, πολιτισμού και οικονομίας. Παρά τις διαφορές τους, αυτά τα βασίλεια ήταν ενωμένα με έναν κοινό ελληνιστικό πολιτισμό και μοιράζονταν ορισμένες οικονομικές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένης της προσέγγισής τους στο νόμισμα.
Το Πτολεμαϊκό Βασίλειο, που ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Α ́ σωτήρα, στρατηγό του Αλεξάνδρου, καθιέρωσε ένα εξαιρετικά συγκεντρωτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το πτολεμαϊκό νόμισμα χαρακτηριζόταν από τη χρήση του τετράδραχμου, ενός ασημένιου νομίσματος που συνέχιζε τα πρότυπα βάρους που έθεσε ο Αλέξανδρος. Επιπλέον, οι Πτολεμαίοι εισήγαγαν μια σειρά χάλκινων νομισμάτων που χρησιμοποιήθηκαν για τοπικές συναλλαγές. Διατήρησαν επίσης έναν άκαμπτο έλεγχο του νομίσματος για να αποτρέψουν τον πληθωρισμό και να σταθεροποιήσουν την οικονομία. Η απεικόνιση των ηγεμόνων των Πτολεμαίων στα νομίσματα χρησίμευε όχι μόνο ως μέσο συναλλαγής αλλά και ως εργαλείο προπαγάνδας, απεικονίζοντας τους ηγεμόνες ως θεούς.
Η αυτοκρατορία των Σελευκιδών, που ιδρύθηκε από τον Σέλευκο Α ́, κάλυπτε μια τεράστια περιοχή από τη Μεσόγειο μέχρι την Ινδία στο ζενίθ της. Οι Σελευκίδες συνέχισαν τη χρήση του αργυρού τετράδραχμου με το πορτρέτο του βασιλιά Αλεξάνδρου ή αργότερα, συμβολίζοντας τη συνέχεια με την κληρονομιά του Αλεξάνδρου. Εξέδωσαν επίσης διάφορες ονομαστικές αξίες χάλκινων νομισμάτων για το καθημερινό εμπόριο. Η νομισματοκοπία των Σελευκιδών άσκησε επιρροή, διαδίδοντας ελληνιστικές εικόνες σε όλη την αυτοκρατορία και σε γειτονικές περιοχές
Η δυναστεία των Αντιγονιδών έλεγχε τη Μακεδονία και τμήματα της Ελλάδας. Τα νομίσματά τους ακολουθούσαν πιστά το αλεξανδρινό πρότυπο, με το αργυρό τετράδραχμο να κατέχει εξέχουσα θέση. Οι Αντιγονίδες, όπως και άλλοι ελληνιστικοί ηγεμόνες, χρησιμοποίησαν τα νομίσματά τους για να επιβεβαιώσουν τη νομιμότητά τους και το θεϊκό τους δικαίωμα να κυβερνούν, συχνά απεικονίζοντας τους εαυτούς τους με τη μορφή του Αλεξάνδρου με το κάλυμμα κεφαλής από δέρμα λιονταριού που σχετίζεται με τον Ηρακλή.
Άλλα μικρότερα ελληνιστικά βασίλεια και πόλεις-κράτη έκοψαν επίσης δικά τους νομίσματα, συχνά μιμούμενα τα πρότυπα βάρους και τα σχέδια των μεγαλύτερων ελληνιστικών αυτοκρατοριών. Αυτή η ευρεία υιοθέτηση ενός παρόμοιου νομισματικού συστήματος διευκόλυνε το εμπόριο και την αλληλεπίδραση σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο, παρά τον πολιτικό κατακερματισμό.
Επιρροή και κληρονομιά: Τα νομισματικά συστήματα των ελληνιστικών βασιλείων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην οικονομική και πολιτική ζωή της εποχής. Διατηρώντας υψηλό βαθμό ομοιομορφίας στα νομίσματά τους, αυτά τα βασίλεια εξασφάλιζαν ένα επίπεδο οικονομικής σταθερότητας και ολοκλήρωσης που ήταν άνευ προηγουμένου στον αρχαίο κόσμο. Η χρήση νομισμάτων για προπαγανδιστικούς σκοπούς βοήθησε επίσης στη νομιμοποίηση των νέων δυναστειών και στην προώθηση της λατρείας του ηγεμόνα.
Επιπλέον, η ελληνιστική περίοδος χαρακτηρίστηκε από αυξημένες εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές, που διευκολύνθηκαν από τα κοινά νομισματικά συστήματα. Η διάδοση νομισμάτων που φέρουν ελληνικές εικόνες και επιγραφές σε περιοχές τόσο απομακρυσμένες όσο η Ινδία απεικονίζει την εκτεταμένη επιρροή του ελληνιστικού πολιτισμού και των οικονομικών πρακτικών. Η κληρονομιά της ελληνιστικής νομισματοκοπίας θα συνέχιζε να επηρεάζει τα νομισματικά συστήματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και πέραν αυτής, εδραιώνοντας τη σημασία αυτών των νομισμάτων στην ευρύτερη αφήγηση της ιστορίας της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής.
Ακόμη και αιώνες μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η κληρονομιά των νομισμάτων του, ιδιαίτερα το ασημένιο τετράδραχμο με το πορτρέτο του, ασκούσαν επιρροή. Μέχρι το έτος 440 μ.Χ., πολύ μετά το τέλος της ελληνιστικής περιόδου και βαθιά στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι εικόνες και οι συμβολισμοί που συνδέονται με τον Μέγα Αλέξανδρο συνέχισαν να είναι σεβαστές και να χρησιμοποιούνται σε διάφορες περιοχές του πρώην ελληνικού κόσμου, αποδεικνύοντας τον διαρκή αντίκτυπο της κληρονομιάς του.
Αυτή η παρατεταμένη χρήση των εικόνων του Αλεξάνδρου μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες:
Συμβολική δύναμη: Η εικόνα του Αλεξάνδρου είχε σημαντικό συμβολικό βάρος, αντιπροσωπεύοντας τα ιδανικά της ηγεσίας, της στρατιωτικής ανδρείας και της θεϊκής εύνοιας. Συνδέοντας τον εαυτό τους με τον Αλέξανδρο μέσω της νομισματοκοπίας, οι μεταγενέστεροι ηγεμόνες στόχευαν να νομιμοποιήσουν τη δική τους εξουσία και να συνδεθούν με τη χρυσή εποχή του ελληνιστικού πολιτισμού.
Πολιτιστική συνέχεια: Η συνεχιζόμενη χρήση ελληνιστικών μοτίβων και το πορτρέτο του Αλεξάνδρου στη νομισματοκοπία αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη πολιτιστική συνέχεια στην Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή. Παρά τις πολιτικές αλλαγές, τα πολιτιστικά και οικονομικά συστήματα που καθιερώθηκαν κατά την ελληνιστική περίοδο παρέμειναν, με την εικόνα του Αλεξάνδρου να χρησιμεύει ως ενοποιητικό σύμβολο της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Οικονομική σταθερότητα: Το τετράδραχμο ήταν ένα εξαιρετικά αξιόπιστο και ευρέως κυκλοφορούντα νόμισμα. Η συνεχιζόμενη παραγωγή του εξασφάλιζε οικονομική σταθερότητα και διευκόλυνε το εμπόριο στις περιοχές της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής, οι οποίες ήταν πλέον μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των παρακείμενων εδαφών. Η χρήση ενός οικείου και σεβαστού προτύπου συνέβαλε στη διατήρηση της οικονομικής συνέχειας εν μέσω μεταβαλλόμενων πολιτικών τοπίων.
Καλλιτεχνική παράδοση: Η απεικόνιση του Αλεξάνδρου ή η υιοθέτηση των εικονογραφικών του στοιχείων στην απεικόνιση μεταγενέστερων βασιλέων σε νομίσματα υποδηλώνει επίσης την εμμονή των ελληνιστικών καλλιτεχνικών παραδόσεων. Αυτές οι παραδόσεις εκτιμούσαν τον ρεαλισμό και τον ιδεαλισμό, ιδιότητες που μεταφέρθηκαν μέσω των λεπτομερών και εξιδανικευμένων πορτρέτων του Αλεξάνδρου. Μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ., η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε υποστεί σημαντικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της καθιέρωσης της Κωνσταντινούπολης ως νέας πρωτεύουσας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Μέγα το 330 μ.Χ. και την τελική διαίρεση της αυτοκρατορίας σε ανατολικό και δυτικό μισό.
Στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο ελληνικός πολιτισμός και η γλώσσα παρέμειναν κυρίαρχα και ο θαυμασμός για τα επιτεύγματα του Αλεξάνδρου συνέχισε να επηρεάζει τις καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της νομισματοκοπίας. Το γεγονός ότι οι εικόνες του Αλεξάνδρου και η χρήση του αργυρού τετράδραχμου συνεχίστηκαν σε αυτή την περίοδο υπογραμμίζει τη βαθιά και διαρκή επίδραση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στους πολιτισμούς που τον ακολούθησαν, γεφυρώνοντας τους κόσμους της αρχαίας Ελλάδας, των ελληνιστικών βασιλείων και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Στα ελληνιστικά ινδικά βασίλεια ακόμη και το 440 μετά Χριστόν συνεχίστηκε η χρήση του νομισμάτων με το πορτρέτο του Αλεξάνδρου, συμβολίζοντας τη συνέχεια με την κληρονομιά του Αλεξάνδρου. Σήμερα τέτοια νομίσματα βρίσκονται στο μουσείο του Σιάν στην Κίνα.