Θα καταφέρει ένα ρομπότ να πάρει το βραβείο Πούλιτζερ; Γιατί τα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης φάνηκαν ανέτοιμα να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση; Πόσο ανησυχητικές είναι οι πρώτες ενδείξεις για την επίπτωση της υγειονομικής κρίσης στον χώρο των ΜΜΕ; Ποια είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που έχει συμβεί στην δημοσιογραφία και την εργασία των δημοσιογράφων την ψηφιακή εποχή; Πόσο έχει υποβαθμιστεί η ποιότητα της ενημέρωσης από την μεγάλη ταχύτητα και την έλλειψη διασταύρωσης των ειδήσεων που δημοσιεύονται σήμερα; Κι εν τέλει, είναι οι εφημερίδες είδος υπό εξαφάνιση;
Ο συγγραφέας του βιβλίου «Τα ΜΜΕ και η δημοσιογραφία σε μετάβαση. Οι μεταβαλλόμενες συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων στην ψηφιακή εποχή» που εδώ και λίγα 24ωρα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δίσιγμα, ενώ συμπεριλήφθηκε στο σύστημα των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων «Εύδοξος» και θα ξεκινήσει να διδάσκεται σε πανεπιστήμια, Σωτήρης Τριανταφύλλου, περιγράφει στην HuffPost την αλλαγή που έχει σημειωθεί στη δημοσιογραφία και την εργασία των δημοσιογράφων στην ψηφιακή εποχή.
Ως διδάκτορας του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, μέλος του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου Πατρών, εκπαιδευτής στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και πιστοποιημένος Εκπαιδευτής Ενηλίκων από τον ΕΟΠΠΕΠ, μιλά μια την πολύχρονη έρευνα της διδακτορικής του διατριβής που γέννησε το βιβλίο, το οποίο φιλοδοξεί να γίνει κτήμα όλων και ειδικότερα των φοιτητών δημοσιογραφίας και επικοινωνίας.
Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί ακόμη να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση της ιστορίας και της εξέλιξης της ενημέρωσης και της δημοσιογραφίας, παγκοσμίως και στην Ελλάδα. Από τα πρώτα τους βήματα μέχρι και τη σημερινή εποχή των ραγδαίων αλλαγών και εξελίξεων. Από την εποχή των πρώτων μηνυμάτων επικοινωνίας και των χειρόγραφων εφημερίδων μέχρι σήμερα που τα δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης παρουσιάζουν ρομπότ.
- Γιατί αποφασίσατε να κυκλοφορήσει σε βιβλίο η διδακτορική σας διατριβή;
Γιατί σκέφτηκα πως δεν θα έπρεπε να μείνει και ενδεχομένως να χαθεί στο πλαίσιο μιας διατριβής η πολύχρονη έρευνα την οποία έκανα για την αλλαγή της δουλειάς του δημοσιογράφου και τη σημαντική μεταβολή που έχει σημειωθεί στις εργασιακές σχέσεις. Ορισμένα από τα αποτελέσματα της έρευνας και της διατριβής συνολικά για την αλλαγή αυτή είναι συγκλονιστικά. Στο βιβλίο υπάρχει ακόμη η ιστορία της δημοσιογραφίας παγκοσμίως και στην Ελλάδα, περιγράφεται η αρχή του ελληνικού μηντιακού συστήματος και η σύνδεσή του με την Επανάσταση του 1821, θέμα επίκαιρο λόγω και των εορτασμών των 200 ετών. Περιγράφεται πώς από τις χειρόγραφες εφημερίδες, την ανακάλυψη της τυπογραφίας και τα ταχυδρομικά περιστέρια φθάσαμε στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δημοσιογραφία και την παραγωγή ειδησεογραφικού περιεχομένου από ρομπότ. Όλα αυτά μπορούν πλέον να γίνουν κτήμα όλων και ειδικότερα των φοιτητών δημοσιογραφίας και επικοινωνίας, αφού το βιβλίο έχει συμπεριληφθεί στο σύστημα των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων «Εύδοξος» και θα ξεκινήσει να διδάσκεται σε πανεπιστήμια.
- Μετά από πόσα χρόνια έρευνας προέκυψαν «Τα ΜΜΕ και η δημοσιογραφία σε μετάβαση»; Πώς καταφέρατε να καταγράψετε το εργασιακό τοπίο των ελληνικών ΜΜΕ; Πώς συγκεντρώσατε τις απόψεις 300 και πλέον δημοσιογράφων; Υπήρξαν εμπόδια σ΄ αυτή την προσπάθεια;
Η έρευνα διήρκησε όσο και η διδακτορική διατριβή, επτά χρόνια. Για το βιβλίο χρειάστηκε επιπλέον χρόνος για να επικαιροποιηθούν κάποια στοιχεία και να συντμηθούν κεφάλαια διότι η διατριβή ήταν 550 σελίδες και το βιβλίο είναι 342, οι οποίες περιλαμβάνουν και ένα επιπλέον κεφάλαιο που δεν υπάρχει στη διατριβή και αφορά στην επίδραση της πανδημίας του κορονοϊού στα ΜΜΕ.
Η καταγραφή του τοπίου έγινε με πολλές ώρες έρευνας, με τη χρήση στοιχείων από τα ταμεία Τύπου (ΕΤΑΠ-ΜΜΕ, ΕΔΟΕΑΠ), τις Ενώσεις Συντακτών και ειδικότερα την ΕΣΗΕΑ η οποία, όπως και οι άλλες Ενώσεις Συντακτών και τα ταμεία μας και ο ΠΣΑΤ, με διευκόλυναν και με βοήθησαν στην έρευνα και τους ευχαριστώ θερμά για αυτό. Μέσω των Ενώσεων Συντακτών και του ΠΣΑΤ συγκέντρωσα και τις απόψεις των 307 συναδέλφων που έλαβαν μέρος στην έρευνα και απάντησαν στο ερωτηματολόγιο.
Η μεγαλύτερη δυσκολία στη συγγραφή μιας διατριβής και σε μια επιστημονική έρευνα θεωρώ ότι είναι η αναμέτρηση του καθενός με τον εαυτό του. Πρόκειται για μια μοναχική πορεία, δύσκολη και επίπονη που σε βοηθά να μελετάς, να κατανοείς κα να ερμηνεύεις πολύ διαφορετικά και πιο συγκροτημένα τα πράματα. Όταν δε αυτή η πορεία φθάνει στο τέλος από τη μία υπάρχει μια πολύ μεγάλη ικανοποίηση και από την άλλη αυτό το τέλος σημαίνει πολλές καινούργιες αρχές. Η δική μου διαδρομή στη συγγραφή της διατριβής μου ήταν λίγο μεγαλύτερη, αφού συνέχισα στο να τη φτιάξω έτσι ώστε να εκδοθεί σε βιβλίο που να μπορεί να διδαχθεί και σε πανεπιστήμια. Εδώ ήταν πολύ σημαντική η συμβολή και η βοήθεια του εκδοτικού οίκου, των Εκδόσεων Δισίγμα, που ασχολούνται με την έκδοση πανεπιστημιακών συγγραμμάτων και τους ευχαριστώ ιδιαίτερα.
- Ποιο κενό έρχεται να καλύψει αυτό το βιβλίο;
Ερχεται να καλύψει ένα κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία, κυρίως την ελληνική, για τις εργασιακές σχέσεις των δημοσιογράφων. Ερχεται επίσης να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία για τη μεταβολή που έχει επέλθει στη δημοσιογραφία λόγω της οικονομικής κρίσης και της τεχνολογικής αλλαγής, η οποία δεν είναι βεβαίως μεγάλη και δεν θα μπορούσε να είναι, καθώς όλα αυτά είναι πολύ πρόσφατα.
- Ποια είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που έχει συμβεί στην δημοσιογραφία και την εργασία των δημοσιογράφων την ψηφιακή εποχή;
Η συγκλονιστικότερη αλλαγή νομίζω είναι η χρήση των ρομπότ όχι μόνο στην παραγωγή ειδησεογραφικού περιεχομένου, αλλά και στην παρουσίαση ειδήσεων στην τηλεόραση. Μέχρι πριν λίγα χρόνια αυτό θα φάνταζε ως εικόνα από το μακρινό μέλλον, αλλά τώρα πια είναι εικόνα του παρόντος που σύντομα θα ξεπεραστεί με την τρομακτική ταχύτητα με την οποία σημειώνονται οι αλλαγές. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το αν θα καταφέρει ένα ρομπότ να πάρει το βραβείο Πούλιτζερ. Ας μην βιαστούμε να απαντήσουμε, έχει μεγάλο ενδιαφέρον να περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί, διότι όπως βλέπετε η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης εδραιώνεται όχι μόνο στα ΜΜΕ και τη δημοσιογραφία, αλλά ευρύτερα. Όλα αυτά επιχειρώ να τα προσεγγίσω και στη διατριβή και στο βιβλίο και αντιλαμβάνεστε ότι ειδικά για την Ελλάδα, πρόκειται για ανεξερεύνητο πεδίο, είμαστε ακόμη στην αρχή.
- Τι ρόλο έχει παίξει η οικονομική κρίση που βίωσε η χώρα μας κι η υγειονομική κρίση που βίωσε ο πλανήτης;
Η οικονομική κρίση πολύ σημαντικό ρόλο, επηρέασε βαθιά τα Μέσα και τις εργασιακές σχέσεις των δημοσιογράφων και έπληξε σημαντικά τη βιομηχανία των ΜΜΕ στην Ελλάδα. Οδήγησε σε απώλειες περίπου του 50% των θέσεων εργασίας συνολικά των εργαζόμενων στα ΜΜΕ στην Ελλάδα και συνέδραμε σε μεγάλο βαθμό σε μια διολίσθηση που παρατηρείται όσον αφορά στην ελευθερία του Τύπου, η οποία τα χρόνια της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας κατρακύλησε δραματικά, θέτοντας σημαντικά ζητήματα ανεξαρτησίας της ενημέρωσης και δημοκρατίας. Δυστυχώς τα ελληνικά ΜΜΕ φάνηκαν ανέτοιμα να αντιμετωπίσουν και να αντεπεξέλθουν στην οικονομική κρίση, ήταν υπερχρεωμένα και υπερδανεισμένα, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά, ειδικά μεγάλοι εκδοτικοί όμιλοι, να καταρρεύσουν και να κλείσουν.
Οσον αφορά στην υγειονομική κρίση είναι ακόμη νωρίς για να έχουμε συνολική εικόνα, αλλά έχουμε τα πρώτα δείγματα. Φαίνεται να οδηγεί σε ορισμένες διαρθρωτικές αλλαγές παγκοσμίως, όπως σε μια ακόμη μεγαλύτερη ψηφιακή στροφή στην ενημέρωσης που, όμως, δεν συνοδεύεται με αύξηση εσόδων, πτώση της κυκλοφορίας των εφημερίδων, πλήρης παρακμή και κατάρρευση του επικρατούντος επιχειρηματικού μοντέλου των Μέσων που στήριζε τα έσοδά του στη διαφήμιση και τις κυκλοφορίες και ανάδυση νέων επιχειρηματικών μοντέλων που στηρίζονται στις συνδρομές. Τα αποτελέσματα της υγειονομικής κρίσης στα ΜΜΕ δεν μπορεί να είναι ακόμη εμφανή και για έναν άλλο λόγο, διότι σε πολλές χώρες οι κυβερνήσεις στήριξαν οικονομικά και με άλλους τρόπους τα Μέσα, όπως συνέβη και στην Ελλάδα, ενώ στήριξη και μεγάλες χρηματοδοτήσεις παρείχαν και οι ιδιωτικοί κολοσσοί Google και Facebook. Παρά τη στήριξη, βέβαια, πολλά Μέσα έκλεισαν και πολλές θέσεις εργασίας, περισσότερες σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, έχουν ήδη χαθεί λόγω της πανδημίας.
- Σε ποιες κατηγορίες θα κατατάσσατε τους δημοσιογράφους του 20ου αιώνα; Σε τι διέφεραν οι δημοσιογράφοι της αναλογικής εποχής με εκείνους της ψηφιακής εποχής;
Οι σημερινοί δημοσιογράφοι, οι δημοσιογράφοι της ψηφιακής εποχής είναι αναγκασμένοι να κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα. Δεν αρκεί μόνο το ρεπορτάζ και η έρευνα που βεβαίως παραμένουν βασικά. Εχει αλλάξει το περιεχόμενο και οι ρυθμοί της εργασίας και ο σημερινός δημοσιογράφος είναι αναγκασμένος να διαθέτει περισσότερες δεξιότητες για να ανταποκριθεί και να είναι ανταγωνιστικός στην αγορά εργασίας. Ο σημερινός δημοσιογράφος είναι αυτό που στη βιβλιογραφία περιγράφεται ως «δημοσιογράφος πολυεργαλείο», κάνει δηλαδή πολλά πράγματα μαζί. Γράφει, μοντάρει, ανεβάζει φωτογραφίες, βίντεο, ποστάρει στα social media, φτιάχνει υπερσυνδέσμους, είναι επίσης αναγκασμένος να δημοσιεύει με μεγάλη ταχύτητα και χωρίς διασταύρωση την είδηση και όλα αυτά υποβαθμίζουν την ποιότητα της ενημέρωσης.
- Πώς προβλέπεται το μέλλον αυτού του επαγγέλματος; Πιστεύετε ότι ο έντυπος τύπος θα απουσιάσει εντελώς από την ζωή μας; Ποια η διαφορά της εικόνας που θα έχει η Ελλάδα μ′ εκείνη εκτός συνόρων;
Πριν λίγο καιρό δεν πίστευα ότι θα εξαφανιστούν οι εφημερίδες και ακόμη δεν θέλω να το πιστέψω. Η κρίση του κορονοϊού, όμως, μας οδηγεί σε άλλη κατεύθυνση και επιταχύνει κάποιες αλλαγές, μεταξύ των οποίων και η πλήρης παρακμή και κατάρρευση του επικρατούντος επιχειρηματικού μοντέλου των Μέσων που στήριζε τα έσοδά του στη διαφήμιση και τις κυκλοφορίες. Αυτό θα οδηγήσει σε μεγάλο περιορισμό των εντύπων, αλλά ελπίζω όχι στην εξαφάνισή τους.
Η Ελλάδα έμεινε πολύ πίσω στις παγκόσμιες εξελίξεις στη βιομηχανία των Μέσων λόγω της οικονομικής κρίσης και θα αργήσει πολύ να ανακάμψει, τη στιγμή που παγκοσμίως λαμβάνουν χώρα εντυπωσιακές αλλαγές.
- Ποια, πιστεύετε ότι είναι η εικόνα που έχει το ευρύ κοινό για τον δημοσιογράφο και την δημοσιογραφία σήμερα; Σε περίπτωση που δεν είναι ιδιαίτερα κολακευτική, που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό και πώς θα μπορούσε να αλλάξει;
Δυστυχώς δεν είναι κολακευτική, αλλά την κύρια ευθύνη δεν την έχουν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι, που βεβαίως έχουν και αυτοί μερίδιο ευθύνης. Η κύρια ευθύνη ανήκει σε άλλους παράγοντες, όπως οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, οι σχέσεις εξάρτησης που εδώ και χρόνια υπάρχουν ανάμεσα στα ΜΜΕ και την πολιτική εξουσία, η οικονομική κρίση και οι γενικότερες υφεσιακές πολιτικές που ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως και οι οποίες έχουν λειτουργήσει σε βάρος της μισθωτής εργασίας. Για να αλλάξει η εικόνα αυτή θα πρέπει από τη μία να αλλάξουν οι πολιτικές αυτές έτσι ώστε οι δημοσιογράφοι να αποκτήσουν περισσότερα μισθολογικά και εργασιακά δικαιώματα και άρα, να είναι ανεξάρτητοι και επιπλέον να μορφωθούν και να επιμορφωθούν περισσότερο. Πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος του συνδικαλιστικού κινήματος των ΜΜΕ που και αυτό διέρχεται μια κρίση παγκοσμίως. Η τεχνολογική εξέλιξη, η οικονομική κρίση και οι υφεσιακές πολιτικές έχουν οδηγήσει απομισθωτοποίηση του χώρου, με αποτέλεσμα και τα συνδικάτα να έχουν χάσει τη μεγάλη τους δύναμη και τις δυνατότητες παρέμβασης και να μην έχουν αντιδράσει σοβαρά και με σχέδιο για να την ανακτήσουν.
- Ποια η σημαντικότερη συμβουλή και προειδοποίηση που δίνεται στους φοιτητές σας σχετικά με το επάγγελμα του δημοσιογράφου;
Να διαβάζουν, να μορφώνονται και να επιμορφώνονται συνεχώς. Είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος να γίνουν καλοί δημοσιογράφοι.
- Είστε πιο περήφανος που το βιβλίο κυκλοφόρησε για το ευρύ κοινό ή που θα ξεκινήσει να διδάσκεται στα Πανεπιστήμια;
Είμαι καταρχάς υπερήφανος που κυκλοφόρησε. Το να διδαχθεί βεβαίως σε πανεπιστήμια αποτελεί τιμή και αναγνώριση της προσπάθειας που έγινε, αλλά θεωρώ πως η κυκλοφορία ενός βιβλίου είναι μια συνεισφορά στη γνώση, την παιδεία και τον πολιτισμό και αυτή η δυνατότητα θα πρέπει να δίνεται στον καθένα. Επομένως είμαι υπερήφανος και πολύ χαρούμενος που εκδόθηκε και μπορεί να διαβαστεί απ’ όλους.
Λίγα λόγια για τον Σωτήρη Τριανταφύλλου
Ο Σωτήρης Τριανταφύλλου είναι διδάκτορας του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, στο οποίο διδάσκει το μάθημα του Αθλητικού Ρεπορτάζ. Ανήκει επίσης στο διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου Πατρών, είναι εκπαιδευτής στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και πιστοποιημένος Εκπαιδευτής Ενηλίκων από τον ΕΟΠΠΕΠ.
Είναι επαγγελματίας δημοσιογράφος από το 1992 και έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς, τηλεοπτικούς σταθμούς και ιστοσελίδες, ενώ την περίοδο αυτή είναι αρχισυντάκτης στην ιστοσελίδα Sports3.gr. Εχει καλύψει μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις (Ολυμπιακούς Αγώνες, Παγκόσμια Κύπελλα και Ευρωπαϊκά Πρωταθλήματα ποδοσφαίρου) και έχει διατελέσει παρουσιαστής εκπομπών και δελτίων ειδήσεων σε τηλεόραση και ραδιόφωνο.
Από το 2012 έως το 2018 ήταν πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Αθλητικού Τύπου (ΠΣΑΤ) και από το 2017 είναι μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αθλητικών Συντακτών (AIPS Europe). Το 2019 τιμήθηκε για την προσφορά μου στη δημοσιογραφία από το Ίδρυμα Προαγωγής της Δημοσιογραφίας Αθανασίου Βασιλείου Μπότση.