Η χθεσινή ημέρα ήταν ιστορική για την Μέση Ανατολή. Παρ’όλα αυτά, μάλλον ”προσπεράστηκε” σχεδόν αδιάφορα από τα ελληνικά ΜΜΕ, προφανώς εξ αιτίας της λανθασμένης θεώρησης της Αθήνας ότι ”η επισφράγιση της ομαλοποίησης των σχέσεων Ισραήλ-Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων δεν μας αφορά πολύ”. Και όμως, μας αφορά.
Χθες ανοίχθηκε ένα νέο πρωτόγνωρο κεφάλαιο στην αραβοϊσραηλινή διένεξη, αλλάζοντας παράλληλα τον χάρτη του αραβικού κόσμου. Οι νέοι μεσανατολικοί συσχετισμοί έχουν μεγάλη σημασία για την Αθήνα, όχι μόνο λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, αλλά επειδή ακριβώς ο ελληνικός περιφερειακός παράγοντας φιλοδοξεί να αποκτήσει ρόλο στον ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.
Δυστυχώς, φαίνεται ότι επικρατεί η άποψη ότι η συστράτευση του Ισραήλ με τις σουνιτικές χώρες του Κόλπου είναι μία εξέλιξη που δεν αγγίζει τα εθνικά μας συμφέροντα, βρίσκεται πολύ μακριά από τα δικά πολιτισμικά δεδομένα, και επομένως δεν μας αφορά. Όπως άλλωστε δεν μας αφορούσε ο εμφύλιος στην γειτονική Λιβύη - ο οποίος όμως καλλιέργησε τις προϋποθέσεις να ευδοκιμήσει ένα Τουρκολιβυκό Σύμφωνο περί θαλασσίων ζωνών, με τις γνωστές επιπτώσεις του. Πάντοτε βέβαια υπάρχει η ελπίδα, όσοι εκτιμούν και αναλύουν τις πρόσφατες εξελίξεις στην Μέση Ανατολή, να μην βιάζονται να εκφράσουν την επίσημη ελληνική θεώρηση δημοσίως. Πράγματι, το ρητό ”Κανείς Δεν Μετάνιωσε Για Κάτι Που Δεν Είπε” προσδίδει μία αίσθηση ασφάλειας. Όμως, η σιωπή δεν είναι απαραίτητα χρυσός..
”Σιωνιστικές αραβικές χώρες”;
Η πρώτη ημέρα των συναντήσεων Ισραηλινών, Εμιρατινών και Αμερικανών αξιωματούχων στο Αμπού Ντάμπι καλύφθηκε με ενθουσιώδη σχόλια τόσο στο Ισραήλ όσο και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Την ίδια στιγμή, ακούσθηκαν από στόματος Τζέραντ Κουσνέρ ευθείες αιχμές κατά της παλαιστινιακής πολιτικής ηγεσίας σε Ραμάλα και Γάζα, ότι αρνούνται πεισματικά να ακολουθήσουν το γενικότερο κλίμα της συναίνεσης και της πρωτοπορίας που θα οδηγήσει την περιοχή στην ειρηνική συνύπαρξη του αραβικού κόσμου με το Ισραήλ.
Από την Παλαιστινιακή Αρχή, ο Σάεμπ Αρεκάτ έκανε λόγο περί της ύπαρξης μίας νέας ομάδας κρατών: Τις λεγόμενες ”σιωνιστικές αραβικές χώρες”, με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να βρίσκονται στην πρώτη θέση της λίστας. Πρόκειται για έναν όρο που για πρώτη φορά ακούγεται από επίσημα παλαιστινιακά χείλη - γεγονός αδιανόητο λίγες μέρες πριν.
Τα ισραηλινά και εμιρατινά μέσα ανέφεραν ότι οι μικτές ομάδες εργασίας Ισραήλ και ΗΑΕ έχουν ήδη αρχίσει να επεξεργάζονται το περιεχόμενο των μνημονίων συνεργασίας σε ζητήματα χαμηλής πολιτικής, που πρόκειται να υπογραφούν στον Λευκό Οίκο τις ερχόμενες εβδομάδες. Ημερομηνία της τελετής υπογραφής δεν έχει ακόμα ανακοινωθεί. Εύλογη αιτία για αυτό αποτελεί το γεγονός ότι ”ακόμα δεν έχουν οριστικοποιηθεί τα κείμενα των μνημονίων συναντίληψης”. Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό ότι δεν θα μετέβαινε ο ισραηλινός Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας, Μεΐρ Μπεν-Σαμπάτ, στο Αμπού Ντάμπι για να συσκεφθεί περί ζητημάτων επιχειρηματικότητας, τουρισμού ή αντιμετώπισης του κορωνοϊού.
«Αγκάθι» τα F35
Αποτελεί κοινό μυστικό ότι το κύριο ζήτημα που καθυστερεί την ανακοίνωση της ημερομηνίας για την πανηγυρική τελετή στον Λευκό Οίκο - που τόσο πολύ επιθυμεί να ακούσει τόσο ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ (ενόψει εκλογών), όσο και ο Βενιαμίν Νετανιάχου (λόγω των πιέσεων που βιώνει στο εσωτερικό της χώρας σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο) - είναι η ρύθμιση των νέων ισορροπιών μεταξύ του οπλοστασίου που διαθέτει το Ισραήλ στην Μέση Ανατολή και του οπλοστασίου που επιθυμούν να αναβαθμίσουν τα ΗΑΕ, κυρίως έναντι του Ιράν.
Μήλον της έριδος - και κορυφή του παγόβουνου - η δυνατότητα των ΗΑΕ να αποκτήσουν τα υπερσύγχρονα αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη F-35. Οι δηλώσεις του Κουσνέρ χθες υπενόησαν ότι το ζήτημα αυτό τελεί προς τελική διευθέτηση, κάτι που προβληματίζει εξαιρετικά τους ισραηλινούς στρατιωτικούς αξιωματούχους, με την αντιπολίτευση του Νετανιάχου ”να τον περιμένει κυριολεκτικά στη γωνία” σε περίπτωση που αποδειχθεί ότι το Ισραήλ θα χάσει την στρατιωτική του υπεροχή, σε ποιοτικό επίπεδο. Εκτιμάται ότι αποτελεί ζήτημα χρόνου να βρεθεί η ”χρυσή τομή” που θα ικανοποιήσει Ιερουσαλήμ και Αμπού Ντάμπι. Μέχρι να γίνει αυτό όμως, θα παραμένει άγνωστο πότε ακριβώς θα πέσουν οι ισραηλινές και εμιρατινές μονογραφές στον Λευκό Οίκο μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες.
Από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στο Μπαχρέιν
Σήμερα το ενδιαφέρον της επικαιρότητας επικεντρώνεται λίγο βορειότερα από τα ΗΑΕ, και συγκεκριμένα στην πρωτεύουσα Μανάμα του Βασιλείου του Μπαχρέιν. Ο Αμερικανός απεσταλμένος Τζέραντ Κούσνερ θα αφήσει τις μικτές ισραηλινο-εμιρατινές ομάδες εργασίας να συνεχίσουν το έργο τους στο Αμπού Ντάμπι, και θα συναντηθεί με τον Βασιλιά του Μπαχρέιν, Χάμαντ Μπιν Ίσα Αλ-Χαλίφα. Οι προθέσεις των ΗΠΑ είναι σαφείς: Να παρακινήσουν το Μπαχρέιν να προβεί και εκείνο στην ομαλοποίηση των σχέσεών του με το Ισραήλ.
Το εγχείρημα δεν είναι απλό. Η πλειοψηφία του πληθυσμού του Μπαχρέιν ανήκει στο σιιτικό δόγμα, είναι περσόφωνο στην συντριπτική του πλειοψηφία και μεγάλη του μερίδα δεν διάκειται φιλικά στον βασιλικό οίκο και στην κυβερνητική ελίτ, που ανήκει στο σουνιτικό δόγμα. Το θρησκευτικό και πολιτισμικό χάσμα μεταξύ πολιτών και ηγεσίας αποτέλεσε και την κύρια αφορμή για τις βίαιες εκδηλώσεις που σημειώθηκαν κατά την λεγόμενη Αραβική Άνοιξη - γεγονός που ανάγκασε τον βασιλικό οίκο της χώρας να ζητήσει την στρατιωτική συνδρομή της Σαουδικής Αραβίας, και τα σαουδαραβικά τανκ να επιβάλουν την τάξη στη χώρα τότε.
Πέραν αυτού, ο αμερικανικός στόλος διατηρεί έντονη παρουσία στο νησιωτικό βασίλειο, το οποίο, από άποψης ενεργειακών αποθεμάτων, θεωρείται ο ‘φτωχός συγγενής’ του GCC. Η πολιτική ηγεσία του Μπαχρέιν, μπορεί μεν να χαιρέτισε επισήμως την ”θαρραλέα κίνηση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων” και ο μονάρχης Αλ-Χαλίφα να συνεχάρη τον ισχυρό άνδρα των ΗΑΕ, Μπιν Ζάγιεντ, αλλά είναι σαφές ότι το Μπαχρέιν έχει κάθε λόγο να διστάζει να προβεί σε ανάλογη ‘θαρραλέα κίνηση’ που θα απειλούσε τις ήδη εύθραυστες ισορροπίες ανάμεσα στο σιιτικό και στο σουνιτικό στοιχείο της χώρας. Η ηγεσία του Μπαχρέιν προσπαθεί να σφυγμομετρήσει την εσωτερική κοινή γνώμη, και μάλιστα ήταν ιδιαίτερα προσεκτική στην προχθεσινή σιιτική γιορτή της Ashura, κατά την οποία οι Αρχές παρατηρούσαν εάν, κατά την διάρκεια των θρησκευτικών εκδηλώσεων, θα υπονοείτο έστω και η παραμικρή διάθεση επίκρισης του βασιλικού οίκου και των επιλογών του.
Εύθραυστες ισορροπίες
Το κλίμα στο Μπαχρέιν παραμένει ομιχλώδες - γεγονός που θα αναγκάσει τις ΗΠΑ να εγγυηθούν πολλά περισσότερα από όσα ίσως θα υπολόγιζαν προκειμένου να πεισθεί η ηγεσία της χώρας να ενδώσει σε μία κίνηση που πιθανότατα θα ανακινήσει παλιά καταπιεσμένα πάθη. Τέλος, το Μπαχρέιν, παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπισε κατά τα χρόνια της Αραβικής Άνοιξης, κατάφερε να διατηρήσει ένα ιδιότυπο κοινοβουλευτικού τύπου modus vivendi και μία σχετική ελευθερία έκφρασης του δημόσιου λόγου. Η παραμικρή παρακινδυνευμένη ενέργεια του βασιλικού οίκου ενδέχεται να τινάξει τα πάντα στον αέρα - κάτι που ίσως η αμερικανική πλευρά θα έπρεπε να λάβει πιο σοβαρά υπ‘όψιν. Οι δηλώσεις του Τζέραντ Κουσνέρ μετά το πέρας των συναντήσεών του στο Μπαχρέιν θα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον - όχι μόνο για τη στάση του Μπαχρέιν, αλλά και για τα μηνύματα που θα δοθούν στο γειτονικό Κουβέιτ, το οποίο και αυτό προσπαθεί να παραμείνει όσο γίνεται περισσότερο ‘αθέατο’ στο δίλημμα περί της ομαλοποίησης ή μη των σχέσεων με το Ισραήλ.
Όπως το Μπαχρέιν, έτσι ακριβώς και το Κουβέιτ έχει να αντιμετωπίσει στο εσωτερικό του ταυτόσημες λεπτές ισορροπίες μεταξύ σιιτών και σουνιτών. Πέραν αυτού όμως, διατηρεί κοινά χερσαία σύνορα με το σιιτικό Ιράν, αλλά και με το Ιράκ, οι νότιες επαρχίες του οποίου σιιτοκρατούνται. Το Κουβέιτ ποτέ δεν ξέχασε ότι αποτελεί μια χώρα που κατελήφθη μέσα σε λίγες ώρες από το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν τον Αύγουστο του 1990.
Ίσως αυτό ακριβώς το προηγούμενο είναι και το στοιχείο που το ”προστατεύει” από τυχόν υπέρμετρες διπλωματικές πιέσεις εκ μέρους της Ουάσινγκτον. Πάντως, ο βασιλικός οίκος του Κουβέιτ προέβη χθες σε μία κίνηση, με ποικίλους αποδέκτες: Παρέτεινε τις άδειες παραμονής 10.000 Παλαιστινιακής καταγωγής κατοίκων του Κουβέιτ, για τους οποίους η ισχύουσα νομοθεσία προέβλεπε την άμεση απέλασή τους. Αυτή η ξαφνική απόφαση σημαίνει πολλά, σε συνάρτηση με την γενναιόδωρη οικονομική βοήθεια που προσέφερε αμέσως στον Λίβανο - η κυβέρνηση του οποίου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την σιιτική Χεζμπολάχ. Έτσι, ο σουνιτικός βασιλικός οίκος του Κουβέιτ, καταφέρνει να διασώζει τις ισορροπίες και πράττει ο,τιδήποτε είναι δυνατόν για να μην τού ζητηθεί καν από τις ΗΠΑ να συνταχθούν στην ομάδα των ”σιωνιστικών αραβικών κρατών” - κατά την δεικτική ορολογία της Παλαιστινιακής Αρχής στη Ραμάλλα.
Τα μπαλόνια της Χαμάς, ο ρόλος του Κατάρ και της Τουρκίας
Χθες βράδυ, λίγο πριν τελειώσει ο φετινός Αύγουστος, η Χαμάς ανακοίνωσε ότι διακόπτει τις εκτοξεύσεις ρουκετών και μπαλονιών με ήλιον που φέρουν εκρηκτικούς μηχανισμούς προς τις ισραηλινές πόλεις του νοτίου Ισραήλ. Με αυτόν τον τρόπο η ηγεσία της οργάνωσης αποφάσισε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για την εκκωφαντική σιωπή των αξιωματούχων της, οι οποίοι δεν καταδίκασαν τις εγκάρδιες χειραψίες μεταξύ Ισραηλινών και Εμιρατινών στο Αμπού Ντάμπι.
Έτσι, το κλίμα έντασης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς φαίνεται να διακόπτεται για άλλη μια φορά - και δη χάρη στην παρέμβαση του Κατάρ, κάτι που προβλήθηκε έντονα από τα ισραηλινά κρατικά ΜΜΕ. Με μία ακόμα ‘σωτήρια’ διαμεσολάβηση - σε συνδυασμό πάντα με ακόμα μία γενναία οικονομική βοήθεια προς την διοικητική μηχανή της Χαμάς - το Κατάρ έρχεται να υπενθυμίσει τον δικό του ρόλο στην ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη.
Είναι σαφές ότι η στιγμή που επέλεξε το Κατάρ να ‘επιλύσει’ το μόνιμο οικονομικό πρόβλημα της Χαμάς δεν είναι τυχαία, προσπαθώντας να ‘σπάσει’ τον διπλωματικό αποκλεισμό που του έχει επιβάλει η Σαουδική Αραβία λόγω της στενής του σχέσης με το Ιράν, και κατ′ επέκταση με την αναθεωρητική Τουρκία.
Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο δεν είναι η καθαυτή διαμεσολαβητική δραστηριότητα του Κατάρ μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς (αυτό άλλωστε συμβαίνει εδώ και χρόνια). Τη στιγμή που τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξέδωσαν χθες το απόγευμα ανακοίνωση ότι το Κατάρ αποτελεί την μοναδική χώρα του Αραβικού Κόλπου που υποστηρίζει επίσημα και ανοιχτά ακραίες μουσουλμανικές τρομοκρατικές οργανώσεις, ουσιαστικά έσπευσε να εξυπηρετήσει τις ισραηλινές επιδιώξεις κατευνάζοντας το κλίμα στην μεθόριο Ισραήλ-Γάζας.
Με βάση τα ανωτέρω, και με δεδομένο ότι πλέον Ισραήλ και Εμιράτα θα ανοίξουν άμεσους διαύλους επικοινωνίας, θα ήταν καλό το Ισραήλ να μειώσει την (έως ενός σημείου) ‘αυτόκλητη’ επιρροή του Κατάρ και της Τουρκίας στη Γάζα, αντικαθιστώντας την με ανάλογη επενδυτική δραστηριότητα των ΗΑΕ. Μία τέτοια εξέλιξη κάθε άλλο παρά θα έβλαπτε τις επιδιώξεις και του ελληνικού περιφερειακού παράγοντα, ο οποίος καλό θα ήταν κάποτε να μην αδιαφορεί για την καταρινή φιλοτουρκική διεισδυτικότητα στην Λωρίδα της Γάζας.
Οι υπόλοιποι παίκτες
Τέλος, οι δύο εναπομείναντες παίκτες του Κόλπου - η Σαουδική Αραβία και το Ομάν - διατηρούν ιδιαίτερα προσεκτική στάση, προσπαθώντας να διαφυλάξουν τα προσχήματα. Η κυβέρνηση του Ριάντ επέτρεψε την διέλευση του αεροσκάφους του ισραηλινού εθνικού αερομεταφορέα Ελ-Αλ να διασχίσει τον σαουδαραβικό εναέριο χώρο, παρά τις αμφιβολίες της τελευταίας στιγμής. Παράλληλα, το Σουλτανάτο του Ομάν δείχνει να ομφαλοσκοπεί, με την κυβέρνηση να ψάχνει να βρει τους νέους της ρυθμούς λόγω του πρόσφατου ανασχηματισμού - γεγονός που χρησιμοποιεί ως άλλοθι, ακριβώς για να αποφύγει όσο γίνεται περισσότερο τυχόν αμερικανικές απαιτήσεις να μιμηθεί την κίνηση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Παρ′ όλα αυτά, το κεντρικό ζήτημα που αναμένεται να παρακινήσει τις υπόλοιπες αραβικές χώρες του Κόλπου να λάβουν καθαρή θέση ως προς το ζήτημα της ομαλοποίησης των σχέσεών τους με το Ισραήλ είναι αφ′ ενός τα ανταλλάγματα που θα λάβουν τα ΗΑΕ - και συγκεκριμένα, εάν τελικά η πολεμική τους αεροπορία θα αναβαθμισθεί σημαντικά και σε ποιον ακριβώς βαθμό - και αφ′ ετέρου ποιο θα είναι το δέλεαρ που θα προτείνουν οι ΗΠΑ στο διστακτικό Μπαχρέιν και στον βασιλικό του οίκο, ο οποίος επί δεκαετίες επιβιώνει μεταξύ σφύρας και άκμονος.