Με την πανδημία του κορονοϊού να είναι σε εξέλιξη και τις επιπτώσεις στη διεθνή οικονομία να αναμένονται συντριπτικές, κυβερνήσεις ανακοινώνουν οικονομικά πακέτα στήριξης ελπίζοντας να μετριάσουν τη ζημιά- ωστόσο δεν έχουν όλες οι χώρες τις ίδιες δυνατότητες, και οι αναδυόμενες οικονομίες αναμένεται να πληγούν σκληρότατα. Παράλληλα εκφράζονται πλέον ανοιχτά προβληματισμοί για μια κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, όπως το γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή.
Ως εκ τούτου, ιδιαίτερη σημασία έχουν οι «παίκτες» που καθορίζουν την εξέλιξη των πραγμάτων- αλλά και η διαπίστωση των προβλημάτων, τα οποία θα πρέπει να επιλυθούν για να βγει ο κόσμος από μια κρίση η οποία φαίνεται να αιφνιδίασε, αν όχι τους πάντες, σίγουρα τους περισσότερους. Σε αυτό το πλαίσιο, για πολλούς είναι ώρα για επανεξέταση κάποιων στοιχείων του παρόντος συστήματος- μεταξύ των οποίων θέματα όπως το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, η αντιμετώπιση των αναδυόμενων/ αναπτυσσόμενων οικονομιών, ο τρόπος παροχής των πακέτων στήριξης, ο ρόλος οργανισμών όπως το ΔΝΤ κ.α.
Μια «δύναμη της φύσης» στο τιμόνι του ΔΝΤ
Η Βουλγάρα οικονομολόγος Κρισταλίνα Γκεόργκιεβα αναδεικνύεται ως μια ισχυρή φωνή για τους φτωχούς, καθώς η πανδημία που έχει βυθίσει τον κόσμο σε ύφεση απειλεί να ρίξει τις αναπτυσσόμενες χώρες στο χάος, σύμφωνα με δημοσίευμα του Reuters.
H επικεφαλής του ΔΝΤ μεγάλωσε πίσω από το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» του Ψυχρού Πολέμου και θυμάται πόσο οδυνηρό ήταν να βλέπουν τις οικονομίες της μητέρας της να εξαφανίζονται εν μία νυκτί κατά τη νομισματική κρίση της δεκαετίας του 1990. Η ίδια έχει εκφραστεί χωρίς περιστροφές για την ανάγκη διάσωσης των φτωχότερων χωρών, που αντιπροσωπεύουν το 1/4 του διεθνούς πληθυσμού, από παρόμοια δεινά.
Οι επιπτώσεις του κορονοϊού μεγεθύνονται στις αναδυόμενες αγορές λόγω των συνθηκών συνωστισμού, των πτώσεων στις τιμές των εμπορευμάτων και της μαζικής φυγής κεφαλαίων. Μαζί με τον πρώην προϊστάμενό της, τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας, Ντέιβιντ Μάλπας, και τον ΠΟΥ, η Γκεόργκιεβα πιέζει την Κίνα, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες του G20 να αναστείλουν προσωρινά πληρωμές εξυπηρέτησης χρέους ύψους 14 δισ. δολαρίων από τις φτωχότερες χώρες μέχρι τα τέλη του έτους.
«Αυτοί είναι οι καιροί για τους οποίους δημιουργήθηκε το ΔΝΤ- είμαστε εδώ για να αναπτύξουμε τη δύναμη της διεθνούς κοινότητας, ώστε να μπορέσουμε να προστατέψουμε τους πιο ευάλωτους και να αναζωογονήσουμε την οικονομία» είπε η ίδια σε ομιλία της την Πέμπτη εν όψει των συναντήσεων του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Χρειάζονται επειγόντως βοήθεια».
Η Γκεόργκιεβα, που ανέλαβε διευθύντρια τον Οκτώβριο του 2019, είναι η πρώτη επικεφαλής του ΔΝΤ- το οποίο σχηματίστηκε για την αντιστάθμιση των επιπτώσεων του οικονομικού εθνικισμού μετά τη Μεγάλη Ύφεση- από αναπτυσσόμενη οικονομία. Συνάδελφοί της τη χαρακτηρίζουν «δύναμη της φύσης», «ακούραστη», «μηχανή». Η ίδια προειδοποιούσε για τους κινδύνους της επιδημίας από τότε που ήταν ακόμα περιορισμένη στην Κίνα, λέγοντας σε εκατοντάδες διαμορφωτές πολιτικής στη Συνδιάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου στα μέσα του Φεβρουαρίου πως «πρέπει να προσευχηθούμε για το καλύτερο και να προετοιμαστούμε για το χειρότερο». Έκτοτε ο ιός έχει εξαπλωθεί σε δεκάδες χώρες και έχει προκαλέσει τον θάνατο άνω των 100.000 ανθρώπων.
Την προηγούμενη εβδομάδα η Γκεόργκιεβα προειδοποίησε εκ νέου: «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το 2020 θα είναι εξαιρετικά δύσκολο» είπε σχετικά. Τα πράγματα θα μπορούσαν να χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο το 2021, είπε, ανάλογα με το τι θα κάνουν τώρα οι πλούσιες χώρες.
Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τον ιό. Οι φτωχότερες χώρες, με πιο αδύναμα συστήματα υγείας και συνθήκες συνωστισμού είναι επίσης πιο ευάλωτες οικονομικά. Πολλές επιβαρύνονται με χρέη- ρεκόρ, κλυδωνίζονται από την πτώση στις τιμές των εμπορευμάτων και έχουν δει φυγή κεφαλαίων ύψους 100 δισ. δολαρίων, είπε η Γκεόργκιεβα.
Οι διαπραγματευτικές της δυνατότητες θα δοκιμαστούν στις ανοιξιάτικες συναντήσεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι συνομιλίες, που θα πραγματοποιηθούν online αντί να μεταβούν στην Ουάσινγκτον πάνω από 10.000 άνθρωποι, θα είναι κομβικής σημασίας όσον αφορά στις προσπάθειες ελάφρυνσης χρέους.
Η Γκεόργκιεβα «κάνει ό,τι μπορεί» είπε ο Τζέιμς Μπότον, πρώην επίσημος ιστορικός του Ταμείου. «Αλλά δεν μπορεί να κάνει πολλά χωρίς καθοδήγηση από το G20. Εν τέλει το ΔΝΤ αποτελεί όργανο των μεγάλων, πλούσιων χωρών».
Ωστόσο, ακόμα και αν οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ όλο και περισσότερο στρέφονται στον εθνικισμό, η Γκεόργκιεβα χαίρει του σεβασμού κάποιων ανώτερων στελεχών της ομάδας του. «Είναι μια αποτελεσματική ηγέτης και βαθιά αφοσιωμένη στην αποστολή του ΔΝΤ» δήλωσε στο Reuters ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, Στίβεν Μνούτσιν. «Και είμαι βέβαιος πως θα ηγηθεί του Ταμείου με όραμα και δημιουργικότητα εν μέσω αυτής της δύσκολης περιόδου».
Οι διασυνδέσεις της σε άλλη μια ισχυρή διεθνή δύναμη, το Βατικανό, τη βοήθησαν να αποκλιμακώσει μια κρίση με την Αργεντινή μετά την εκλογή το 2019 μιας κυβέρνησης που είχε πραγματοποιήσει εκστρατεία κατά του ΔΝΤ. Η Γκεόργκιεβα και ο Αργεντινός υπουργός Οικονομικών, Μάρτιν Γκουζμάν, άνοιξαν τον δρόμο για καλύτερες σχέσεις κατά τη διάρκεια μιας συνδιάσκεψης τον Φεβρουάριο υπό τον Πάπα Φραγκίσκο, σύμφωνα με τον Έρικ ΛεΚομπτ, εκτελεστικό διευθυντή στο Jubilee USA Network, μια μιη κερδοσκοπική οργάνωση οικονομικής μεταρρύθμισης, που επίσης είχε παραστεί. «Είναι ευλογία που έχουμε κάποια με υπόβαθρο ανάπτυξης στο τιμόνι του ΔΝΤ. Πιστεύω πως για αυτό βλέπουμε ταχεία κινητικότητα σε κάποιες αρκετά τολμηρές προτάσεις για να σωθούμε από μια οικονομική κρίση ή άλλη μια Μεγάλη Ύφεση» είπε ο ίδιος.
Όταν οι υπουργοί Οικονομικών του G20 αρνούνταν να χαρακτηρίσουν το ξέσπασμα του κορονοϊού ως μεγάλο παράγοντα κινδύνου τον Φεβρουάριο, η Γκεόργκιεβα δημοσιοποίησε τις δυσοίωνες προβλέψεις του ΝΔ. Επίσης, καθώς η πανδημία εξαπλωνόταν πέρα από τα όρια της Ασίας, συγκάλεσε δύο έκτακτες συσκέψεις της διοικούσας επιτροπής μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν, και εμφανίστηκε σε μια σπάνια κοινή συνέντευξη δίπλα στον Μάλπας για να συζητηθούν επείγοντα μέτρα.
Οι λεπτομέρειες της πρότασης ελάφρυνσης χρέους οριστικοποιούνται ακόμα, μα οι προσπάθειές της φαίνονται να αποδίδουν και οι αξιωματούχοι του G20 είναι πιθανόν να εγκρίνουν ένα προσωρινό πάγωμα των πληρωμών εξυπηρέτησης χρέους, σύμφωνα με δύο πηγές ενήμερες για τις διαδικασίες.
Ο κορονοϊός και η μοίρα του καπιταλισμού
Ενέργειες τέτοιου τύπου μάλλον θα είναι απαραίτητες, δεδομένου ότι η πανδημία φαίνεται να ρίχνει φως σε προβλήματα του καπιταλιστικού συστήματος ανά τον κόσμο, όπως γράφει η οικονομολόγος Μαριάνα Ματσουκάτο, καθηγήτρια οικονομικών και διευθύντρια του Institute for Innovation and Public Purpose του University College London (UCL) σε άρθρο της που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του World Economic Forum, σε συνεργασία με το Project Syndicate.
Όπως γράφει η Ματσουκάτο, πρόκειται για (τουλάχιστον) τριπλή κρίση: Μια υγειονομική κρίση εξελίχθηκε ταχύτατα σε οικονομική, με άγνωστες ακόμα επιπτώσεις στην οικονομική σταθερότητα, και όλο αυτό με φόντο μια κλιματική κρίση.
«Όλα αυτά πρέπει να λυθούν την ίδια στιγμή που αντιμετωπίζουμε την υγειονομική κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αλλιώς θα επιλύουμε απλά προβλήματα σε ένα σημείο ενώ θα δημιουργούμε νέα αλλού. Αυτό συνέβη με την οικονομική κρίση του 2008. Οι διαμορφωτές πολιτικής πλημμύρισαν τον κόσμο με ρευστότητα χωρίς να την κατευθύνουν προς καλές ευκαιρίες επενδύσεων. Ως αποτέλεσμα, τα χρήματα κατέληξαν πίσω σε έναν χρηματοπιστωτικό τομέα που ήταν (και παραμένει) ακατάλληλος».
Η κρίση του Covid-19, τονίζει, η Ματσουκάτο, φέρνει στο φως ελαττώματα των οικονομικών δομών, μεταξύ των οποίων η αυξανόμενη επισφάλεια της απασχόλησης: «Η τηλεργασία δεν αποτελέι επιλογή για τους περισσότερους εργαζόμενους, και αν και οι κυβερνήσεις επεκτείνουν κάποια βοήθεια σε εργαζόμενους με τακτικά συμβόλαια, οι αυτοαπασχολούμενοι ίσως να βρεθούν “κρεμασμένοι”». Παράλληλα, την τελευταία δεκαετία οι κυβερνήσεις επεκτείνουν δάνεια σε επιχειρήσεις σε μια περίοδο κατά την οποία το ιδιωτικό χρέος είναι ήδη στα ύψη.
Η καθηγήτρια συνεχίζει τονίζοντας πως κατά την τελευταία δεκαετία πολλές χώρες επιδίωξαν λιτότητα, με αποτέλεσμα τη φθορά των θεσμών του δημοσίου τομέα που απαιτείται για την αντιμετώπιση τέτοιων κρίσεων. Παράλληλα «ένας υπερβολικά “οικονομικοποιημένος” επιχειρηματικός τομέας αφαιρεί αξία από την οικονομία ανταμείβοντας μετόχους μέσω σχεδίων buyback μετοχών, αντί να ενισχύει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη μέσω επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη, τους μισθούς και την εκπαίδευση των εργαζομένων. Ως αποτέλεσμα, τα νοικοκυριά χάνουν τα οικονομικά τους “μαξιλαράκια”».
Όπως υπογραμμίζει η Ματσουκάτο, η κρίση της πανδημίας επιδεινώνει αυτά τα προβλήματα, ωστόσο υπάρχει η ευκαιρία για να γίνει η οικονομία πιο βιώσιμη και συμπεριληπτική: «Το νόημα είναι να μην καθυστερούμε ή να μπλοκάρουμε την κυβερνητική στήριξη, μα να τη δομούμε σωστά. Πρέπει να αποφύγουμε τα λάθη της εποχής μετά το 2008, όταν τα πακέτα διάσωσης επέτρεψαν σε εταιρείες να έχουν ακόμα μεγαλύτερα κέρδη όταν η κρίση τελέιωσε, μα απέτυχαν να θέσουν τις βάσεις για μια πιο στιβαρή και συμπεριληπτική ανάκαμψη. Αυτή τη φορά τα μέτρα διάσωσης πρέπει σίγουρα να συνοδεύονται από όρους. Τώρα που το κράτος επιστρέφει για να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, πρέπει να είναι ο ήρωας...αυτό σημαίνει άμεσες λύσεις, μα με τέτοιο σχεδιασμό που θα εξυπηρετούν μακροπρόθεσμα το δημόσιο συμφέρον».
Στο άρθρο της η Ματσουκάτο παρουσιάζει μια σειρά προτάσεων όπως η επιβολή όρων διατήρησης εργαζομένων στις εταιρείες και η δέσμευσή τους για εκπαίδευσή τους και βελτίωση των συνθηκών, καθώς και ο σχεδιασμός των πακέτων στήριξης έτσι ώστε οι μεγάλες εταιρείες να ανταμείβονται για δημιουργία αξίας και όχι εξαγωγή της. Ακόμη, τονίζεται πως οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να εξετάσουν το ενδεχόμενο ελάφρυνσης ιδιωτικού χρέους, αλλά και να επανεξετάσουν και τη φύση των συνεργασιών δημοσίου- ιδιωτικού τομέα: «Η προσπάθεια για ανάπτυξη του εμβολίου θα μπορούσε να γίνει άλλη μια μονόδρομη συνεργασία όπου εταιρείες αποκομίζουν μεγάλα κέρδη πουλώντας πίσω στο κοινό ένα προϊόν που προέκυψε από έρευνα που χρηματοδοτήθηκε με λεφτά φορολογουμένων...χρειαζόμαστε απελπισμένα επιχειρηματικά κράτη που θα επενδύουν περισσότερο στην καινοτομία...μα, όπως μας υπενθυμίζει αυτή η κρίση, χρειαζόμαστε επίσης κράτη που ξέρουν να διαπραγματεύονται έτσι ώστε τα οφέλη των δημοσίων επενδύσεων να επιστρέφουν στο κοινό».