Βρισκόμαστε ή όχι στην κορύφωση της πανδημίας του κορονοϊού στη χώρα μας; Ακόμα κι αν οι επιστήμονες το εξηγήσουν, τι γίνεται με τις άλλες χώρες, από τις οποίες η Ελλάδα αντλεί τουρισμό, που της ικανοποιεί το ένα τέταρτο του ΑΕΠ;
Δύσκολες απαντήσεις, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή, καθώς μόνο υποθέσεις και σενάρια μπορούν να γίνουν. Το βέβαιο είναι, ότι ακόμα και στα καλύτερα σενάρια, περί σύντομης επιστροφής σε κάποιας μορφής κανονικότητα, πάρα πολλά θα έχουν αλλάξει γύρω μας, τα οποία καλούμαστε να αξιολογήσουμε και να επανατοποθετηθούμε ως κοινωνία.
Μια ιδιαίτερα σημαντική έρευνα πραγματοποίησε το Ινστιτούτο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, η οποία έρχεται σε συνέχεια των όσων παρουσιάσαμε από αυτά που είπε ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ, Γιάννης Ρέτσος, την περασμένη Τρίτη.
«H πανδημία του COVID-19 και ο ελληνικός τουρισμός», αξιολογεί τους παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία του τουρισμού και δεδομένα για τις δέκα κυριότερες αγορές της Ελλάδας - βάσει της συμβολής τους στα τουριστικά έσοδα της χώρας - από τις οποίες προέρχονται περίπου τα 2/3 των εσόδων.
Οι εκτιμήσεις για την πτώση των τουριστικών αφίξεων
Πριν περάσουμε στα κυριότερα σημεία της έρευνας και δούμε πόσο αλλάζει η κατάσταση στις κυριότερες χώρες που αφορούν την Ελλάδα, αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την εκτίμηση (24/03) του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (UNWTO) σχετικά με τον πιθανό αντίκτυπο του Covid19 στον διεθνή τουρισμό – που πιθανόν να αναθεωρηθεί όσο εξελίσσεται η τρέχουσα κρίση, αναμένεται οι διεθνείς αφίξεις να μειωθούν κατά 20% έως 30% το 2020 σε σύγκριση με το 2019. Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι -με διαφορά- η χειρότερη μείωση που έχει παρατηρηθεί ποτέ σε καιρό ειρήνης. Συγκριτικά, το 2009, με την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι διεθνείς αφίξεις τουριστών μειώθηκαν κατά 4%, ενώ η επιδημία SARS οδήγησε σε πτώση μόλις 0,4% το 2003.
Επίσης, μια αναμενόμενη πτώση αφίξεων μεταξύ 20-30%, θα μπορούσε να μεταφραστεί σε μείωση των διεθνών εισπράξεων του τουρισμού μεταξύ 300-450 δισ. δολαρίων, σχεδόν το ένα τρίτο από τα 1,5 τρισ. δολάρια που εισπράχθηκαν το 2019. Όπως και με τις αφίξεις, η αναμενόμενη μείωση στα έσοδα από τον τουρισμό θα υπερβεί κατά πολύ οποιαδήποτε μείωση στον παρελθόν.
Αντίστοιχα με τις αφίξεις, είναι πολύ πιθανόν η ποσοστιαία μείωση των εσόδων στην Ευρώπη, να είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Η πανδημία του COVID-19 και ο ελληνικός τουρισμός, ως απόρροια των παραπάνω εξελίξεων, και σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του WTTC, ίσως αποφέρει απώλεια περίπου 75 εκατ. θέσεων εργασίας σε όλον τον κόσμο, από τις οποίες 10,2 εκατ. στην Ευρώπη.
Παράλληλα, ο αεροπορικός κλάδος, που είναι νευραλγικής σημασίας για τον τουρισμό και τα ταξίδια, είναι από τους πρώτους που επλήγησαν. Ηδη, η δυναμικότητα των αεροπορικών δρομολογίων παγκοσμίως έχει πέσει κάτω από το 50%, της προ-COVID-19 πρόβλεψης, ενώ παράλληλα έχουν μειωθεί κατά πολύ και οι πληρότητες.
Η τελευταία εκτίμηση της ΙΑΤΑ για την μείωση τζίρου το 2020, σε σχέση με το 2019, ανέρχεται σε 252 δισ. δολάρια (-38%), έναντι 63 - 113 δισ. δολάρια που υπολόγιζε στις αρχές του μήνα.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διάρκεια και το βάθος της τουριστικής κάμψης
Τώρα, ας περάσουμε στα στοιχεία της έρευνας.
Το βασικότερο ερώτημα παραμένει το πότε θα αντιμετωπιστεί η πανδημία από υγειονομική άποψη (θεραπεία ή / και εμβόλιο ή / και προληπτικά μέτρα ελέγχου) σε επαρκή βαθμό, ώστε οι πολίτες ανά τον κόσμο να αισθανθούν ξανά ασφαλείς να ταξιδέψουν. Στη συνέχεια, θα εξαρτηθεί από τη διάθεση των πολιτών στις χώρες – αγορές μας να ταξιδέψουν και το διαθέσιμο εισόδημά τους, αλλά και τις δυνατότητες που θα έχουν να πάρουν καλοκαιρινή άδεια από τους οργανισμούς / επιχειρήσεις που εργάζονται ή – για τους αυτοαπασχολούμενους – να σταματήσουν την εργασία τους.
Κρίσιμο ρόλο έχουν η άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών και η αποκατάσταση των αεροπορικών συνδέσεων, τόσο στον εξερχόμενο τουρισμό από τις χώρες – αγορές μας, όσο και στον εισερχόμενο τουρισμό στην Ελλάδα.
Κι ακόμη, οι τυχόν χρεωκοπίες, που εν τω μεταξύ θα έχουν επέλθει στην αλυσίδα παραγωγής της ταξιδιωτικής εμπειρίας (αεροπορικές εταιρείες, tour operators, ξενοδοχεία κλπ.) καθώς και η ταχύτητα αποκατάστασης της αλυσίδας αυτής, θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.
Ενας επιπλέον σημαντικός παράγοντας, είναι η συγκριτική εικόνα που θα έχει δημιουργήσει η κάθε χώρα σχετικά με τον τρόπο που αντιμετώπισε την πανδημία, ιδιαίτερα ως προς το πόσο ασφαλείς θα αισθάνονται οι επισκέπτες.
Πότε και πώς θα έρθει η ανάκαμψη
Σε επιδημιολογικό επίπεδο, η μέχρι στιγμής εξέλιξη στην Ελλάδα είναι πολύ καλύτερη σε σύγκριση με τους βασικούς ανταγωνιστές της στον τουρισμό: Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία και Ιταλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε παγκόσμιες κρίσεις του τουρισμού τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η ανάκαμψη ξεκίνησε την αμέσως επόμενη χρονιά. Όμως η ανάκαμψη των εσόδων ήταν βραδύτερη από την ανάκαμψη των αφίξεων. Η ανάκαμψη που -κάποια στιγμή- θα έρθει στον παγκόσμιο τουρισμό, δεν αναμένεται να είναι ισοκατανεμημένη, ούτε γεωγραφικά, ούτε μεταξύ των διαφόρων κλάδων.
Για παράδειγμα, η ανάκαμψη των εσόδων του τουρισμού στην Δυτική Ευρώπη, μετά την κρίση του 2008 – 2009, χρειάστηκε 4 χρόνια. Ωστόσο, τα έσοδα των ξενοδοχείων, συνολικά, δεν ανέκαμψαν ποτέ ενώ, αντίθετα, των ξενοδοχείων luxury και upscale ανέκαμψαν μετά από 7 χρόνια.
Σύμφωνα με το WTTC, ο χρόνος ανάκαμψης των αφίξεων από επιδημίες όπως ο SARS, στην προ επιδημίας κατάσταση, κυμαίνεται από 10 έως 34,9 μήνες, με μέσο χρόνο ανάκαμψης τους 19,4 μήνες. Από την άλλη πλευρά, ο χρόνος ανάκαμψης από τις διάφορες κρίσεις, περιλαμβανομένων των επιδημιών, μειώνεται καθώς περνούν τα χρόνια. Αυτό ενισχύεται και από έρευνα του Trip Advisor, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο ανθεκτικός σε σοκ, ειδικά αν υπάρχει εξοικείωση με τον προορισμό.
Τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης ήδη φαίνονται στην αγορά της Κίνας, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων. Αξιοσημείωτη είναι η επιταχυνόμενη ανάκαμψη στην περιοχή Sanya τις τελευταίες ημέρες που αποτελεί παραθεριστικό θέρετρο των Κινέζων (η «Χαβάη» της Κίνας).
Σύμφωνα με την STR, η ανάκαμψη πληροτήτων είναι ταχύτερη στις αραιοκατοικημένες / εξοχικές περιοχές. Επίσης, είναι ταχύτερη στις χαμηλότερες κατηγορίες που -από την άλλη πλευρά- επανέρχονται με βραδύτερο αριθμό στην αγορά. Ταυτόχρονα, επιβεβαιώθηκε η διεξαγωγής της (πολύ μεγάλης) 102ης China Food & Drinks Fair, για τις 21-23 Μαίου, η οποία είχε αναβληθεί από τις 26-28 Μαρτίου.
Ποια θα είναι η κατάσταση των πολιτών στις χώρες – αγορές της Ελλάδας
Τα πρώτα στοιχεία φανερώνουν ότι η οικονομική αλλά και ψυχολογική κατάσταση των πολιτών που μας ενδιαφέρουν τουριστικά, δεν θα είναι καλή. Ας δούμε, σύμφωνα με την έρευνα, τις κυριότερες χώρες – αγορές.
Γερμανία
Σε αυτό το οικονομικό κλίμα αναμένεται πτώση δαπανών των ταξιδιωτικών δραστηριοτήτων: η δαπάνη για διεθνείς πτήσεις φτάνει το -71% και στις εγχώριες το -65%. Μικρότερη μείωση (-61%) στη μεταφορά με αυτοκίνητο και ακόμα μικρότερη μείωση (-46%) στην κρουαζιέρα. Αναφορικά με τη διαμονή, η αναμενόμενη μείωση της δαπάνης για διαμονή σε ξενοδοχεία ανέρχεται σε 73%, ενώ μικρότερη αναμενόμενη μείωση στη διαμονή σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης, είναι 59%. Οι εκδρομές εκτιμάται ότι θα παρουσιάσουν μείωση 61% στη δαπάνη.
Ηνωμένο Βασίλειο
Η δαπάνη για διεθνείς πτήσεις φτάνει το -70% και στις εγχώριες το -67%. Μικρότερη μείωση (56%) στην κρουαζιέρα και ακόμα μικρότερη μείωση (51%) στην μετακίνηση με αυτοκίνητο. Αναφορικά με τη διαμονή, η αναμενόμενη μείωση της δαπάνης για διαμονή σε ξενοδοχεία ανέρχεται σε 76%, ενώ μικρότερη αναμενόμενη μείωση στη διαμονή σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης (59%). Οι εκδρομές εκτιμάται ότι θα παρουσιάσουν μείωση 56% στη δαπάνη.
ΗΠΑ
Αντίστοιχα, η δαπάνη για διεθνείς πτήσεις φτάνει το 69% και στις εγχώριες το 76%. Μικρότερη μείωση (62%) στην κρουαζιέρα και αναμενόμενη μείωση (68%) στην μετακίνηση με αυτοκίνητο. Η αναμενόμενη μείωση της δαπάνης για διαμονή σε ξενοδοχεία ανέρχεται σε 79%, ενώ αισθητά μικρότερη αναμενόμενη μείωση στη δαπάνη διαμονής σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης (61%). Μείωση 61% και στη δαπάνη για εκδρομές.
Γαλλία
Η μείωση στη δαπάνη για διεθνείς πτήσεις φτάνει το 57% και στις εγχώριες το 54%, στην κρουαζιέρα το 58% και στη μετακίνηση με αυτοκίνητο στο 71%. Η αναμενόμενη μείωση της δαπάνης για διαμονή σε ξενοδοχεία ανέρχεται σε 63%, και σε παρόμοια επίπεδα (64%), η αναμενόμενη μείωση στη δαπάνη διαμονής σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Μείωση κατά 65% στη δαπάνη και για τις εκδρομές.
Ιταλία
Η Ιταλία, συγκριτικά με τις προηγούμενες χώρες, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αναμενόμενη πτώση δαπανών σε όλες τις κατηγορίες ταξιδιωτικών δραστηριοτήτων: στις διεθνείς πτήσεις φτάνει το -81% και στις εγχώριες το -78%. Μικρότερη μείωση (68%) στην κρουαζιέρα και αλλά ακόμα μεγαλύτερη μείωση (83%) στην μετακίνηση με αυτοκίνητο. Αναφορικά με τη διαμονή, η αναμενόμενη μείωση της δαπάνης για διαμονή σε ξενοδοχεία ανέρχεται σε 84%, ενώ μικρότερη αναμενόμενη μείωση στη δαπάνη διαμονής σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης (64%). Οι εκδρομές εκτιμάται ότι θα παρουσιάσουν μείωση 74% στη δαπάνη.
Πάντως, στα θετικά στοιχεία, για την ανάκαμψη από την κρίση, περιλαμβάνεται η διατήρηση της επιθυμίας των πολιτών να ταξιδέψουν, όταν οι υγειονομικές κατά κύριο λόγο συνθήκες το επιτρέψουν. Με βάση τη μέχρι στιγμής συγκριτική εξέλιξη της πανδημίας στη χώρα, η Ελλάδα έχει ενδεχομένως τη δυνατότητα να βελτιώσει τη συγκριτική της θέση και ενδεχομένως να ανακάμψει κάπως ταχύτερα από άλλες αγορές. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι απώλειες τουριστικών εσόδων το 2020 θα είναι εκτεταμένες δεδομένης της κατανομής τους ανά τρίμηνο (Q1: 4%, Q2: 26%, Q3: 59%, Q4:11%, βάσει στοιχείων Έρευνας Συνόρων 2019) και δεδομένου ότι το δεύτερο 3μηνο έχει ουσιαστικά ήδη χαθεί, ενώ είναι ακόμα αβέβαιο πότε θα λήξουν τα έκτακτα μέτρα τόσο στην Ελλάδα όσο και στις αγορές της, αλλά και με τι ρυθμούς θα ανακάμψουν οι τελευταίες.
Για την ανάκαμψη, είναι απαραίτητο να διαφυλαχθεί το «brand Ελλάδα»
Η Ελλάδα έχει αποδείξει πολλές φορές ότι ανταποκρίνεται με επιτυχία στα δύσκολα. Αυτό φαίνεται και στην παρούσα συγκυρία. Ελήφθησαν εγκαίρως όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού και οι πολίτες ανταποκρίνονται σε αυτά. Μέχρι σήμερα έχει δείξει εικόνα υπευθυνότητας και σοβαρότητας στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον, κάτι που μελλοντικά θα το «εισπράξει», εφόσον συνεχίσει να κινείται με τον ίδιο ρυθμό βάσει σχεδίου.
Εξάλλου, η μεγάλη διασπορά της πελατειακής βάσης του ελληνικού προορισμού, αποτελεί άλλο ένα πλεονέκτημα που του δίνει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τις διάφορες αγορές, καθώς θα επανακάμπτουν. Η διαφαινόμενη ανάκαμψη της Ασίας και ιδιαίτερα της Κίνας, πριν από τις παραδοσιακές μας αγορές, σε συνδυασμό με τη συγκριτικά καλύτερη εικόνα της χώρας σε σχέση με τον ανταγωνισμό, δημιουργεί τη δυνατότητα για περαιτέρω άνοιγμα στις αγορές αυτές. Aν επιβεβαιωθεί η διάθεση των πολιτών να ταξιδέψουν, μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες, υπάρχει το ενδεχόμενο να υπάρξει συγκριτικά υψηλότερη ζήτηση για ταξιδιωτικές υπηρεσίες το τέταρτο 3μηνο φέτος και ίσως και τον Σεπτέμβριο.
Προϋπόθεση βέβαια για όλα τα παραπάνω, εκτός από την υγειονομική διάσταση, είναι να μην έχει πληγεί με σφοδρότητα ο παραγωγικός ιστός της τουριστικής δραστηριότητας της χώρας από την παράταση της πανδημίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για τον λόγο αυτό, η διατήρηση του παραγωγικού ιστού, των επιχειρήσεων και της εργασίας, της ευρύτερης οικονομίας μέχρι την εξομάλυνση της κρίσης, πρέπει να αποτελεί κύριο μέλημα των πολιτικών μας. Η δομή και η έκταση των αποφάσεων οικονομικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελεί κρισιμότατο παράγοντα συμβολής προς αυτήν την κατεύθυνση.