Λέανδρος Ντόλας. Κρατήστε αυτό το όνομα γιατί θα μας απασχολήσει στο μέλλον. Γεννημένος το ’92 στην Αθήνα, ο Ντόλας μαθήτευσε στο εργαστήριο γλυπτικής του Γιώργου Χουλιαρά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο μεταπτυχιακό τμήμα της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών στη Χάγη, όπου συνεχίζει να εργάζεται ως υπότροφος του ιδρύματος Mondriaan Fonds (ταμείο για τις εικαστικές τέχνες και την πολιτιστική κληρονομιά στις Κάτω Χώρες). Ο δημόσιος φορέας δεν απευθύνεται μόνο στους Ολλανδούς, αλλά συγκεντρώνει καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, τον «ανθό» της σύγχρονης δημιουργίας, και τους στηρίζει στα πρώτα τους βήματα, παρουσιάζοντας τη δουλειά τους σε διοργανώσεις διεθνούς εμβέλειας.
Πριν από λίγες ημέρες, οι 66 υπότροφοι του ιδρύματος, ανάμεσα τους και ο δικός μας Λ. Ντόλας, έθεσαν πάλι σε λειτουργία ένα βιομηχανικό κτίριο στο Ρότερνταμ, γνωστό στους Ολλανδούς ως “Van Nelle Factory”.
Το εργοστάσιο, κάτι σαν το δικό μας ”Φιξ” στην Αθήνα, έχει μακρά ιστορία που πηγαίνει πίσω στο μεσοπόλεμο.
Χαρακτηρισμένο από την UNESCO ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, περιγράφεται από κορυφαίους αρχιτέκτονες ως «το πιο όμορφο θέαμα της σύγχρονης εποχής» (Le Corbusier) και «ένα ποίημα από χάλυβα και γυαλί» (Robertson). Ο πρώην βιομηχανικός χώρος σήμερα έχει μια δεύτερη ζωή καθώς, εκτός από το να στεγάζει γραφεία εταιρειών, φιλοξενεί εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχομένου. Μία από αυτές ξεκίνησε αρχές Φλεβάρη και βρέθηκε ψηλά στα ευρωπαϊκά πολιτιστικά δρώμενα με τον τίτλο «Prospects & Concepts». Η έκθεση λαμβάνει χώρα στα πλαίσια του διεθνούς art fair “ArtRotterdam”, που επικεντρώνεται στη «νέα τέχνη» (χαρακτηριστικό του μότο είναι «THE FAIR TO DISCOVER YOUNG ART»).
Ο Ντόλας πήρε λοιπόν την ιστορία του κτιρίου και εργάστηκε σαν ιστοριοδίφης, δίνοντας ένα ”σπλαχνικό” έργο. Η εγκατάσταση του εικαστικού, με τη μορφή αρχαιολογικής ανασκαφής 10x6 μέτρων απέναντι από την είσοδο του κτιρίου, μαγνητίζει τα βλέμματα των επισκεπτών.
Η ιδιότυπη σκαπάνη του μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και επιχειρεί να συνδεθεί με το βιομηχανικό παρελθόν του εργοστασίου και την χρήση που είχε στο παρελθόν.
Ένα παρελθόν αναπόσπαστα δεμένο με την οικονομική ανάπτυξη του Ρότερνταμ συνολικά. Ο τίτλος “Four Elements” (τέσσερα στοιχεία) συνιστά αναφορά στον καπνό, τον καφέ και το τσάι, τρία αγαθά που μεταφέρονταν από τις αποικίες στην Ευρώπη μέσω του λιμανιού και υποβάλλονταν σε επεξεργασία στο εργοστάσιο Van Nelle. Το τέταρτο έχει να κάνει με το νερό, συμβολική παραδήλωση της θαλάσσιας οδού.
Εντυπωσιάζει τον ανυποψίαστο θεατή η σύνθεση του Έλληνα καλλιτέχνη που μοιάζει με εργοτάξιο ανασκαφής. Σε αυτό απεικονίζει, μέσω διαφορετικών στρωμάτων της γης, τις ποικίλες διαδικασίες παραγωγής που μπορούν να βρεθούν μέσα στο σώμα του κτιρίου (8 όροφοι για την επεξεργασία του καπνού, 5 για τον καφέ και 3 για το τσάι).
Συγκεκριμένα, κάθε στρώμα παρουσιάζει διαφορετικά ίχνη από το κάθε στάδιο επεξεργασίας, όπως φύλλα καπνού, ακατέργαστους και αλεσμένους κόκκους καφέ, φύλλα τσαγιού κλπ. Επιπλέον, ένα γραμμικό άνοιγμα στο έδαφος περιέχει νερό φερμένο από τον ποταμό Σχί (Schie), στις όχθες του οποίου είχε στρατηγικά χτιστεί το εργοστάσιο.
Ο ίδιος ο Ντόλας που απηχεί αναφορές από το έργο του μεγάλου Γιάννη Κουνέλη (έτσι κι εκείνος χρησιμοποίησε υλικά με σακιά από κάρβουνο ή καφέ) και παραπέμπει στον Γιώργο Χατζημιχάλη (που εμπνεύστηκε από τον ανασκαφικό χώρο στη Μαρώνεια της Καβάλας) μου περιγράφει το σκεπτικό του:
«Υπάρχει κάτι στη διαδικασία της αρχαιολογικής ανασκαφής που με συγκινεί βαθιά. Η πράξη της ανάδυσης στο φως ευρημάτων και ιστοριών, που ενδεχομένως δεν περιμένεις να συναντήσεις. Κι αυτό που, κυρίως, με ενδιαφέρει είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και προσεγγίζουμε τα ευρήματα και τις ιστορίες αυτές. Ο τρόπος, αν θες, που προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε, να τα κατανοήσουμε και να τα βάλουμε σε ένα πλαίσιο. Αυτό το έργο ενσαρκώνει τη δική μου ποιητική προσέγγιση της αρχαιολογικής πρακτικής, συνθέτοντας μια ανασκαφή σε μια τοποθεσία όπου το κτίριο ζει ακόμη, χρησιμοποιώντας ως αρχαιολογικά ευρήματα φυσικά υλικά που δεν θα μπορούσαν ποτέ να βρεθούν στο έδαφος σε αυτή τη μορφή».
Το Four Elements του Λέανδρου Ντόλα βάζει γερά θεμέλια στην πορεία του νέου εικαστικού. Είναι μια ελεγεία στην ιστορία της αρχαιολογίας, ακριβώς στην καρδιά της Ευρώπης.