«Πολιτικός είναι κάποιος που διαιρεί τους ανθρώπους σε δύο τάξεις: σε υποχείρια και σε εχθρούς».
Φρήντριχ Νίτσε
Νέα κυβέρνηση και ξανά οι ίδιες συζητήσεις, οι ίδιοι διχασμοί και οι ίδιοι κίνδυνοι για την κοινωνία. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε, έχοντας την εμπειρία της προηγούμενης δεκαετίας, ότι η πολιτική σκέψη δεν μπορεί να εξαντλείται στην κομματική τοποθέτηση.
Εντάξει, το έχουμε καταλάβει. Κάποιοι είναι δεξιοί και άλλοι είναι αριστεροί. Οι μισοί είναι εδώ κι οι άλλοι μισοί απέναντι. Η κάθε πλευρά έχει τις εφημερίδες της, την ιδεολογία της και τους ψηφοφόρους της. Έχουν και τις αγαπημένες τους λέξεις, όταν βρίζει ο ένας τον άλλον. Υποκρινόμενοι πως συμμετέχουν σε δημόσιο διάλογο ουσιαστικά αναλώνονται σε μια μακροχρόνια, ατέρμονη διαφωνία που θυμίζει ένα αντρόγυνο σε διαδικασία διαζυγίου. «Ναι, αλλά εσύ δεν έπλυνες ποτέ τα πιάτα», λέει η σύζυγος. «Κι εσύ γκρινιάζεις από το πρωί ως το βράδυ και μου προκαλείς πονοκέφαλο», απαντάει ο σύζυγος. Ουσιαστικά δεν συνομιλούν, απλώς ο καθένας εκτονώνεται.
Έτσι και στον δημόσιο διάλογο. Κανείς δεν ακούει τον άλλον και κανένας δεν δίνει στον άλλον το δικαίωμα της γνώμης του. Το αποτέλεσμα αυτού του υποτιθέμενου διαλόγου είναι μόνιμα το ίδιο. Ένταση, πάθος, μίσος, ειρωνεία, περιφρόνηση, αλαζονική έπαρση και όλα αυτά μπορούν εύκολα να οδηγήσουν και σε ακραίες συμπεριφορές, ακόμη και σε εγκλήματα, όπως και στους γάμους. Δεν ξέρουμε πώς να επικοινωνούμε ούτε μέσα στα σπίτια μας, ούτε στα σαλόνια των φίλων μας, ούτε σε μια διαδικτυακή συζήτηση, ούτε στα κανάλια, ούτε στη Βουλή. Δεν θα μιλήσω για τους όρους των πολιτικών παιχνιδιών, αλλά για εμάς που αποτελούμε τους πολίτες αυτού του κράτους που λέγεται Ελλάδα των αρχών του 21ου αιώνα.
Η πολιτική σκέψη λοιπόν δεν μπορεί να εξαντλείται στο κόμμα ή στον πολιτικό που μας είναι συμπαθής. Η πολιτική σκέψη εμπεριέχει πολλές άλλες διαστάσεις, εμπεριέχει τη φιλοσοφική διάσταση, την ηθική και πάνω από όλα τη γνώση.
Ζούμε σε μια χώρα γεμάτη με αποφοίτους πανεπιστημίων, που ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε Ιστορία. Όταν πηγαίνουμε ταξίδια στο εξωτερικό, τρέχουμε στα μουσεία κι έχουμε να πάμε στην Ακρόπολη από τότε που πήγαμε εκδρομή με το σχολείο στη δευτέρα δημοτικού. Όταν κάνουμε παιδιά, βιώνουμε μια παθιασμένη ανάγκη να τα κάνουμε φιλομαθή αλλά στερούμαστε τους βασικούς τρόπους να αποκτάμε γνώση και έτσι γρήγορα τα παιδιά μας γίνονται εξίσου αμόρφωτα με εμάς, αλλά με πολλά πτυχία και διπλώματα, βεβαίως.
Η γνώση της Ιστορίας, όμως, είναι αυτή που διαμορφώνει την πολιτική σκέψη. Κι αυτό γιατί κάθε εποχή ταλανίζεται από τις ίδιες δυνάμεις, από τις ίδιες διχόνοιες, η φύση του ανθρώπου είναι η ίδια. Ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει καθόλου Ιστορία είναι πάντα έτοιμος να παρασυρθεί από τις έτοιμες απαντήσεις. Ναι ή όχι, καλό ή κακό, σωστό ή λάθος, δίκιο ή άδικο, αμοιβή ή τιμωρία, μαζί σου ή εναντίον σου. Πάνω σε αυτόν τον ενστικτώδη τρόπο να πορευόμαστε χωρίς σκέψη πατούν όσοι χρειάζονται όχλους και μάζες, που θα φέρουν εις πέρας τους σκοπούς τους.
Ποια είναι η άλλη μεγάλη δύναμη εκτός αυτής των πολιτικών; Η δημοσιογραφία. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης όμως εστιάζουν υπερβολικά και μονοδιάστατα σε συγκεκριμένες πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας. Σκάνδαλα, εγκλήματα και εξυπνάδες και πώς θα τα αναπαράγουμε όσο το δυνατόν περισσότερο μέχρι να νιώσουν οι αναγνώστες και οι τηλεθεατές ότι κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή ή ότι όλα γύρω τους είναι εντελώς ηλίθια Σε αυτό το κλίμα δεν αντέχει να προσπαθήσει κανείς για τίποτα.
Αν υπάρχει μια περίπτωση η γνώση να μας σώσει, η κομματική τοποθέτηση έχει παρεισφρήσει εδώ και δεκαετίες και στα πανεπιστήμια, στους «ναούς της γνώσης». Πέραν αυτού, τα πανεπιστήμια θα έπρεπε να είναι πιο ανοιχτά στην κοινωνία. Η γνώση δεν είναι μόνο για όποιους έχουν τις ικανότητες, τα χρήματα και τον χρόνο να κάνουν μεταπτυχιακά ή διδακτορικά ή εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις. Ούτε φυσικά πρέπει να σταματά στην ηλικία των είκοσι δύο ετών, ένα πτυχίο είναι μόνο η αρχή. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αναζητούν τη γνώση και που θέλουν να πηγαίνουν και σε μέρη που δεν είναι μόνο καφετέριες, εστιατόρια και κομμωτήρια. Είναι πολύ λίγα αυτά τα μέρη και λίγες τέτοιες πρωτοβουλίες. Οι χώροι τέχνης είναι μια απάντηση σε αυτό αλλά κι εκεί θα βρεις μερικές φορές κομματική τοποθέτηση, φανατισμό και διχόνοια.
Η αλήθεια είναι όμως ότι μέσα σε αυτόν τον διχασμό και τη φτήνια του σημερινού πολιτικού διαλόγου υπάρχουν κι αυτοί που δεν πήραν ποτέ θέση, που δεν είδαν ποτέ τη χώρα τους, τη ζωή τους, τον εαυτό τους απόλυτα ή κομματικά. Αντίθετα γυρνούν το κεφάλι από τη μία πλευρά στην άλλη αμήχανα, χωρίς να ξέρουν τι να κάνουν κι αν μιλήσουν, θα κατηγορηθούν από όλους. Έχουν διάθεση να προσπαθήσουν αλλά βρίσκουν τις περισσότερες φορές τοίχους, επιθυμούν μια καλύτερη κοινωνία, θέλουν να μαθαίνουν, βαριούνται το lifestyle, τις εύκολες συνταγές και δεν πιστεύουν ποτέ σε σωτήρες. Κι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να μιλήσουν, γιατί έχω μια αίσθηση -και ελπίζω να μην κάνω λάθος- πως δεν είναι λίγοι.
Εν κατακλείδι, αν συνεχίσουμε να παραβλέπουμε στον τρόπο που ζούμε και λειτουργούμε βασικά θέματα ηθικής, βασικά θέματα δημοκρατίας, βασικά θέματα δικαιωμάτων των υπολοίπων και υποχρεώσεων δικών μας κι όσο η γνώση και η αυτογνωσία δεν φτάνει στους πολίτες, ας μην περιμένουμε και για αυτήν την τετραετία τίποτα καλύτερο από μια χώρα που κάθε μέρα σκοτώνει τα όνειρά μας, τις ικανότητές μας και τον ίδιο τον εαυτό της.