Ιστορική Ανασκόπηση:
Η ελληνιστική περίοδος στο χώρο της Γεωγραφικής Συρίας (Γ. Συρίας) αποτελεί κομβικό σημείο για την ιστορία της εγγύς Ανατολής. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μια παραδοσιακή αυτοκρατορία (Περσία) αντικαθίσταται από τη νέα ελληνική. Η επικράτηση του ελληνικού πολιτισμού άλλαξε το χρώμα της περιοχής και οι επιδράσεις της περιόδου αυτής κυριαρχούν μέχρι σήμερα.
Ο χώρος της Γεωγραφικής Συρίας αποτελούταν από τις χώρες (σημερινή Συρία, Λίβανο, Ιορδανία και Παλαιστίνη), όπου οι κάτοικοι - λαοί αυτών των χωρών ακολουθούν τις ίδιες συνήθειες, παραδόσεις και έθιμα και ξεχωρίζουν από το σύνολο των υπόλοιπων αραβικών χώρων.
Ο χώρος αυτός σχεδόν διατήρησε την γεωγραφική του ενότητα κατά την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από το 400 μ.χ (ονομαζόταν Αραβία), η ενότητα αυτή συνεχίστηκε μέχρι την παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1918.
Όμως η είσοδος και η εγκατάσταση των δυο ισχυρών, τότε, ευρωπαϊκών χωρών (Γαλλίας και Μ. Βρετανίας) σήμαινε τον οριστικό διαμελισμό αυτού του γεωγραφικού χώρου, κατόπιν της γνωστής συμφωνίας Σάικς και Πικό το 1916. Σαφώς, ο διαμελισμός αυτός επηρέασε το υπάρχον ελληνικό πολιτιστικό στοιχείο.
Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι ο Μ. Αλέξανδρος διέδωσε τον πολιτισμό στους μη πολιτισμένους λαούς, ωστόσο, η ιστορία και η πολιτιστική κατάσταση πριν την άφιξη του Μ. Αλέξανδρου στη Γ. Συρία αποκρούουν τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της άποψης αυτής.
Η ύπαρξη του βασιλείου του Ουγκαρίτ (Ugarit) στη Λαττάκια (Λαοδικεία) το 6500 π.Χ., των Φοίνικων μεταξύ το 1200 και 539 π.Χ., στο σημερινό Λίβανο, του βασιλείου της Mερί (Mari) ή Τελ Χαρίρι (Tell Hariri) στο νομό Ντέιρ αλ Ζορ (Deir ez-Zor) της Συρίας το 2900 π.Χ. Επίσης, τα σημαντικά τους σύμβολα όπως το φοινικικό αλφάβητο, το Άγαλμα του Έμπι-Ιλ (Statue of Ebih Il) και το Άγαλμα Αναθ (Statue of Anat) επιβεβαιώνουν κατά ποσό οι λαοί της ανατολικής Μεσογείου είχαν πολιτισμό πριν την άφιξη των Ελλήνων.
Η Προέλαση των Ελλήνων
Τρεις ήταν οι μάχες που έκριναν το μέλλον της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου του Μακεδόνα προς την Ανατολή, η πρώτη ήταν η μάχη Γρανικού (Granicus) 334 π. Χ., η δεύτερη ήταν η μάχη της Ισσού (Issus) 333 π. Χ. και η μάχη των Γαυγαμήλων (Gaugamela) 331 π.Χ. ήταν η τελευταία, όπου οι Πέρσες υπέστησαν ιστορική ήττα από τις τακτικές δυνάμεις των Ελλήνων και συρρικνώθηκε η επιρροή και η κυριαρχία τους από όλη την περιοχή της Γεωγραφικής Συρίας και του Ιράκ.
Οι πόλεις (Γάζα ) Gaza (Σούσα ) Susa (και τότε το νησί Τύρος (Tyre - Ṣūr) είναι οι τρεις περιοχές που υπέστησαν αντίποινα, συγκεκριμένα η Τύρος αρχικά, αποδέχθηκε, να παραδοθεί με την προϋπόθεση ο Μ. Αλέξανδρος να μη προσεύχεται στον κύριο ναό του θεού τους και του παρείχαν έναν άλλο παλιό ναό για τη διεξαγωγή των ελληνικών τελετών. Η εμμονή του ίδιου του Αλέξανδρου, που ήθελε πλήρη παράδοση, στη διεξαγωγή των ελληνικών τελετών στο κύριο Ναό της πόλης οδήγησε σε πόλεμο. Οι ελληνικές δυνάμεις χρειάστηκαν σχεδόν έξι μήνες για να καταλάβουν το νησί, χτίζοντας δρόμο 800 μέτρων στη θάλασσά για να πετύχουν τον κύριο σκοπό τους. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς του Λιβάνου, το κόστος της αντίστασης των κατοίκων της Τύρου ήταν μεγάλο, 8000 σκοτώθηκαν και 30000 πωλήθηκαν στις αγορές ως σκλάβοι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η αποτυχία της κατάληψης του εν λόγω νησιού θα σήμαινε καταδίκη της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου σε αποτυχία, γιατί οι κυβερνήτες του νησιού παρείχαν βάσεις και είχαν συνεργασίες με τον εχθρό (περσικό στόλο) στη Μεσόγειο, έτσι για στρατηγικούς λόγους κρίθηκε αναγκαία η πτώση της Τύρου στα χέρια των Ελλήνων, πάσης θυσίας.
Η Πολιτική στη Γ. Συρία κατά την Ελληνιστική Περίοδο
Συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά της πολιτικής στη Γ. Συρία κατά την ελληνιστική περίοδο, μετά την οριστική αποχώρηση της Περσίας από το συριακό χώρο, είναι: Πρώτον, οι παραδιδόμενες πόλεις, ειρηνικά, απολάμβαναν δημοκρατικές κυβερνήσεις, αυτόνομο καθεστώς & απαλλαγή από φόρους. Δεύτερον, η τέλεση γάμων με ντόπιες πριγκίπισσες αποτελούσε στρατηγική για την ανάδειξη της νέας Μεγάλης Αυτοκρατορίας των Ελλήνων. Τρίτον, η ορθολογική αναδιοργάνωση της διοίκησης των νέων επαρχιών με τη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας της κάθε κοινωνίας. Τέταρτο, η εφαρμογή της πολιτικής της ίδρυσης νέων πόλεων με ελληνικό χαρακτήρα (λουτρά, θέατρα, γυμνάσιο και αγορά, κλπ) και τέλος παρατηρήθηκε μια έντονη δραστηριότητα των φιλοσοφικών σχολών του Στωικισμού του Ζήνωνα του Κιτιέα (300 - 250. π.χ.) και του Επίκουρου (341 π. Χ. – 270 π.χ.) μεταξύ των λαών της Γεωγραφικής Συρίας.
Σημαντικά Πολιτιστικά Επιτεύγματα των Ελλήνων στη Γ. Συρία
Η Ίδρυση της Αντιοχείας 300 π. Χ. από τον Σέλευκο Α′ το Νικάτορα, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προς τιμή του πατρός του Αντίοχου, η ανάδειξη άλλων πόλεων όπως Απάμεια (Apamea), Λαοδικεία και Ηλιούπολης (Baalbeck) στο Λίβανο, η διάδοση της λατρείας των ελληνικών θεών, η επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στα κρατικά όργανα και στην τάξη των ευγενών, τα εγκαίνια από τον Αντίοχο Δ΄ Επιφανή (215 –164 π.χ.) του γυμνάσιου για ολυμπιακά αθλήματα, η υιοθέτηση του θεσμού των πολιτιστικών εκδηλώσεων με στρατιωτικές παρελάσεις, η κυκλοφορία των ελληνικών νομισμάτων (2οψεις), η ενίσχυση των διαφόρων επιστημών, η ανάπτυξη ελληνικών μνημείων, η μετονομασία φοινίκων πόλεων στα ελληνικά, η επισκευή και δημιουργία δημοσίων έργων (όπως το φράγμα της Λίμνης Qattinah στη Συρία), η αναδιοργάνωση της αγροτικής καλλιέργειας, η κατασκευή δικτύων άρδευσης, η ενθάρρυνση της βιομηχανίας, η μετάφραση, αργότερα, της Παλαιάς Διαθήκης στα ελληνικά, η καθιέρωση Νεκροθήκης (σαρκοφάγος) και νεκροταφείων, η αξιοποίηση νέων εμπορικών οδών για την αναβάθμιση της περιοχής και τέλος η επιβολή/διάδοση της ελληνικής παιδείας (Για παράδειγμα, από την ελληνική παιδεία μορφώθηκε ο αρχιτέκτονας Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός που έχτισε την περίφημη αγορά του Τραϊανού στη Ρώμη & τη γέφυρα του Δούναβη). Όλα τα παραπάνω αποτελούν μια συνοπτική λίστα των σημαντικότερων έργων των Ελλήνων στην Γεωγραφική Συρία κατά την ελληνιστική περίοδο.
Επιπρόσθετα, η Ίδρυση του Συνδέσμου των 10 Πόλεων (Οι Δεκάπολις) που αποτελούνταν από τις εξής πόλεις: Γέρασα (Jerash), Σκυθόπολη (Bisan), Ίππος (Hippus-Hippos), Γάδαρα (Gadara - Umm Qais), Πέλλα (Pella - Tabaqat Fahl), Φιλαδέλφεια (Amman), Δίον ( Καπιτωλιάς - Beit Ras), Κανάθα (Canatha-Qanawat), Σελεύκεια (Raphana-Abila ), Δαμασκός (Damascus) χαρακτηρίζεται ως κόσμημα -στέμμα της ελληνιστικής περιόδου στην εγγύς Ανατολής.
Επιπλέον, η ανάπτυξη - ενίσχυση του Δικτύου των Εμπορικών Οδών όπως ο δρόμος του Μεταξιού, η παραλιακή οδός, η βασιλική οδός και η ναυτιλιακή οδός έδειξαν το μακροπρόθεσμο όραμα των νέων κατακτητών.
Συμπεράσματα
Αν και είναι πολλά τα συμπεράσματα της ελληνιστικής περιόδου στη Γεωγραφική Συρία ωστόσο θα περιοριστούμε στα σημαντικότερα:
πρώτον, λόγω ανάπτυξης, η Γ. Συρία μετατράπηκε σε διεθνή εμπορικό κόμβο με πρωτεύουσα την Αντιόχεια.
Δεύτερον, ο Μ. Αλέξανδρος θεωρείται μέχρι την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως πρώτος στον κόσμο στην ίδρυση πόλεων.
Τρίτον, η εμφάνιση ενός νέου κοινού πολιτισμού στην περιοχή από τον Ελληνικό και το Σημιτικό.
Τέταρτον, μέχρι σήμερα οι Έλληνες θεωρούνται από την πλειονότητα των λαών του μουσουλμανικού Κόσμου κατακτητές με φωτισμό και τα επιτεύγματα που ακολούθησαν μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Έλληνες δίνει άφεση αμαρτιών από τα γεγονότα της Τύρου. Τέλος, η γνώση της ιστορίας της ελληνιστικής περιόδου από τους Έλληνες στη Γεωγραφική Συρία θα πρέπει να θεωρείται μέρος της εθνικής ταυτότητας και επιβάλλει την ενίσχυση των πολιτιστικών δεσμών με τους λαούς της περιοχής.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά για το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας.