Της Ιωάννας Θεοδοσίου, Συνεργάτης Πολιτικής, The Green Tank
Είκοσι ένα μήνες μετά την απόφαση της απολιγνιτοποίησης που ανακοινώθηκε το 2019 και προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στις λιγνιτικές περιοχές, έχουμε τον πρώτο οδικό χάρτη αλλά και συγκεκριμένους πόρους ώστε ο μετασχηματισμός των τοπικών οικονομιών στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας να αποκτήσει σάρκα και οστά.
Η δημόσια διαβούλευση επί των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) και του 1ου Σχεδίου Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) 2021-2027 λήγει στις 25 Ιουνίου. Έπεται η κατάθεση των σχεδίων αυτών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να αποκτήσει η χώρα πρόσβαση στους πόρους του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.
Το διάστημα που πέρασε ήταν ιδιαίτερα έντονο για τις λιγνιτικές περιοχές. Το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων δεν είναι πλέον ένα μακρινό σενάριο αλλά μια πραγματικότητα και η αναζήτηση διεξόδων για μια βιώσιμη τοπική οικονομία μονόδρομος.
Πώς τοποθετείται όμως απέναντι σε όλα αυτά η τοπική κοινωνία; Είναι ικανοποιημένη από το περιεχόμενο του σχεδιασμού; Μπορούν τα σχέδια που έχουν μέχρι σήμερα διαμορφωθεί να εξασφαλίσουν τη μετάβαση σε ένα διαφορετικό αναπτυξιακό μοντέλο; Ποιες θεωρεί τις σημαντικότερες προκλήσεις για την επόμενη μέρα; Θεωρεί ότι οι απόψεις της ακούγονται, λαμβάνονται υπόψη ή επηρεάζουν τις αποφάσεις;
Οι περισσότερες από τις συναντήσεις και εκδηλώσεις που αφορούν τη μετάβαση που έχουν πραγματοποιηθεί ως σήμερα, έχουν τον χαρακτήρα σχολιασμού επί των σχεδίων της κυβέρνησης και διευκρινιστικών ερωταπαντήσεων μεταξύ φορέων και κυβέρνησης. Οι τοπικές κοινωνίες όμως έχουν φωνή, απόψεις, ιδέες και προτάσεις για το μέλλον τους.
Θέλοντας λοιπόν να συμβάλλουμε δημιουργικά στον δημόσιο διάλογο στο κρίσιμο στάδιο που βρισκόμαστε και αποσκοπώντας στο να ακουστούν αυτές οι φωνές και οι ιδέες της τοπικής κοινωνίας, το Green Tank οργάνωσε και υλοποίησε τον Μάιο του 2021 δύο ψηφιακά εργαστήρια διαβούλευσης.
Στόχος των εργαστηρίων ήταν η δημιουργία του αναγκαίου «χώρου» για εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, των λιγνιτικών χωριών, των τοπικών επαγγελματικών και παραγωγικών φορέων, της ακαδημαϊκής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να αλληλεπιδράσουν, να ανταλλάξουν απόψεις, να αξιολογήσουν από κοινού τη μέχρι τώρα πορεία της μετάβασης αλλά και να προτείνουν νέες ιδέες.
Τον πλούσιο διάλογο και τις απόψεις της τοπικής κοινωνίας αποτυπώσαμε αναλυτικά στην έκθεση με τίτλο «Η πορεία της Δίκαιης Μετάβασης στη Δυτική Μακεδονία - Ψηφιακά εργαστήρια διαβούλευσης: Συμπεράσματα και προτάσεις».
Ο έντονος προβληματισμός της τοπικής κοινωνίας για την πορεία της μετάβασης ήταν διάχυτος και στα δύο εργαστήρια. Ωστόσο πολλοί αναγνώρισαν τη σημαντική πρόοδο που έχει γίνει μέσα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα καθώς και το ότι η θέσπιση σαφούς χρονοδιαγράμματος για την απολιγνιτοποίηση αποτέλεσε το έναυσμα για στοχευμένο διάλογο και διαμόρφωση προτάσεων για το μέλλον της περιοχής.
Βασική ανησυχία της πλειονότητας των συμμετεχόντων είναι οι άμεσες λύσεις για την τρέχουσα και ίσως πιο κρίσιμη φάση της μετάβασης, που οι άμεσες κοινωνικές συνέπειες από την απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων είναι ήδη ορατές, αλλά ο σχεδιασμός είναι ανεπαρκής και οι διαθέσιμοι πόροι παραμένουν αναξιοποίητοι.
Επίσης, ένα βασικό σημείο που καυτηρίασαν αρκετοί από τους συμμετέχοντες είναι η απουσία της νεολαίας από τον ως τώρα σχεδιασμό και το σύστημα διακυβέρνησης.
Ωστόσο οι νέοι είναι αυτοί που θα κληθούν να παραμείνουν στις λιγνιτικές περιοχές και να κάνουν τη μετάβαση πραγματικότητα.
Για τον λόγο αυτό απαιτείται ένα διακριτό σχέδιο που να αποτελέσει ανάχωμα στην φυγή των νέων και να οδηγήσει στη δημιουργική συμπερίληψή τους στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιοχής.
Αναδείχθηκαν επίσης αρκετές ιδέες για την ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας με στόχο τη διαμόρφωση ενός πραγματικά διαφοροποιημένου και βιώσιμου αναπτυξιακού μοντέλου, όπως για παράδειγμα η ενίσχυση του αγροδιατροφικού τομέα, η στήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων μικρότερων έργων ΑΠΕ, η τουριστική αξιοποίηση του ορεινού όγκου της περιοχής, και η ανάδειξη του φυσικού πλούτου.
Σε ό,τι αφορά το σύστημα διακυβέρνησης η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων τόνισε την ανάγκη να καταστεί πολύ πιο συμμετοχικό και συμπεριληπτικό με ενισχυμένο ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων.
Η θέση αυτή βασίστηκε στα καλά παραδείγματα από άλλες χώρες της Ευρώπης όπου γίνεται αντιληπτό ότι η επαρκής εκπροσώπηση των τοπικών κοινωνιών στη διακυβέρνηση και τη λήψη αποφάσεων συναρτάται άμεσα με την επιτυχία της μετάβασης.
Είναι λοιπόν απαραίτητο οι τοπικοί δρώντες, όχι απλά να σχολιάζουν, αλλά να συνδιαμορφώνουν τις πολιτικές σε κάθε στάδιο του σχεδιασμού και της υλοποίησης της μετάβασης.
Επιπλέον πολλοί άσκησαν κριτική στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα που έχει το σύστημα διακυβέρνησης, ο οποίος ταυτίζεται στην ουσία με τη διάρκεια του Επιχειρησιακού Προγράμματος 2021-2027, προσέγγιση που ωστόσο δεν συνάδει με τον μακροχρόνιο χαρακτήρα που έχει εξ’ορισμού η στροφή της τοπικής οικονομίας προς βιώσιμη κατεύθυνση.
Η Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών στη μεταλιγνιτική περίοδο αποτελεί τη μεγαλύτερη σύγχρονη αναπτυξιακή πρόκληση της χώρας. Το μέλλον των περιοχών αυτών, που για δεκαετίες στήριξαν την ανάπτυξη της Ελλάδας, είναι ένα εθνικό στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε όλοι μαζί βάζοντας τις τοπικές κοινωνίες στο επίκεντρο.