″Ωραία που, ωραία που `ναι η Ζάκυνθος να `τανε πιο, να `τανε πιο μεγάλη που έχει τα σπίτια τα ψηλά κάτω στο περιγιάλι…’’ υμνούν οι κανταδόροι στο διαφημιστικό σποτάκι προβολής της Νήσου και του Ζακυνθινού Πάσχα που πλησιάζει. Στην προσπάθεια προσέλκυσης επισκεπτών επιδίδεται και γνωστή τηλεφωνική εταιρία. Στο τηλεοπτικό μήνυμα καρέ καρέ παρουσιάζονται τα τοπία και προτείνονται εκδηλώσεις θρησκευτικού περιεχομένου για πιστούς και μη, τουρίστες. Προβάλλονται κατανυκτικές ακολουθίες του Μεγαλοβδόμαδου με τον επίσκοπο να ευλογεί με τον Σταυρό υπό τους ήχους της μπάντας το παριστάμενο πλήθος. Η μοναδική Μεγάλη Παρασκευή στην πλατεία Σολωμού κατά την περιφορά του Εσταυρωμένου. ”Εφέτος το Πάσχα ερχόμαστε Ζάκυνθο’’.
Όλα είναι έτοιμα. Πεντακάθαρα απολυμασμένα ξενοδοχεία, καλό φαγητό συνοδεία καντάδας, μαντολάτο και παστέλι, αλλά πρώτα απ` όλα το Ναυάγιο στο νησί του πολιτισμού.
Ναυάγιο και πολιτισμός σε διαλεκτική σχέση στο σύγχρονο Τζάντε.
Το Ναυάγιο, δηλαδή ο ”Παναγιώτης’’.
Παροπλισμένος και ασθενής στα 86 χρόνια του εξακολουθεί να έλκει το παγκόσμιο ενδιαφέρον με πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομία του νησιού. Ένας γερασμένος σταρ, 44 χρόνια πλέον Ζακυνθινός, περνάει αδιαμαρτύρητα χειμώνες και καλοκαίρια παίζοντας τον τελευταίο του ρόλο, αυτόν του ναυαγού. Μοναδικό πλάνο, η ομορφότερη παραλία που έφτιαξε το ίδιο το βαπόρι στο βορειοδυτικό άκρο. Ο ‘’Παναγιώτης’’ που δεν λείπει από καμία διαφήμιση έχει πολιτογραφηθεί Ζακυνθινός παρά την σκωτσέζικη καταγωγή του.
Γεννήθηκε (ναυπηγήθηκε) στη Σκωτία το 1937 με το όνομα Saint Bedan. Το 1964, 27 ετών πουλήθηκε στους Έλληνες Μ. Γκιγκιλίνη και Δ. Καλκασίνα στη Θεσσαλονίκη. Του πήρε καιρό να συνηθίσει τον Βαρδάρη, την κουλτούρα του Θερμαϊκού και το καινούριο του όνομα ”Μερόπη’’. Δυο χρόνια μετά, το 1966 ξαναβαφτίζεται σε ”Χάρις’’ από το νέο ιδιοκτήτη Ν. Κάλφα με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Με το όνομα αυτό πέρασε τη δικτατορία.
Στη μεταπολίτευση, το 1975 έβαλε πλώρη για το μεγάλο λιμάνι καθώς αγοράστηκε από την εταιρία Π. Λυσικάτος & C.O. Ετών 38, μεσήλικας πια ξαναβαφτίζεται για πολλοστή φορά στη μοναδική θάλασσα του Πειραιά και λαμβάνει το τελευταίο διάσημο όνομά του ”Παναγιώτης’’. Λέγεται ότι μέσα στις πολλές βαπτίσεις πήρε και το όνομα ”Νίκος’’ (Για την ιστορία και τις μετονομασίες του πλοίου, βλέπε ιστοσελίδα Clyde Ships : Scottish Built Ships. The History of Shipbuilding in Scotland).
Από τότε ταξίδευε στη Μεσόγειο πότε φανερά, πότε λαθραία. Ο καιρός περνούσε. Ήταν Οκτώβρης του 1980 με κυβέρνηση Γεωργίου Ράλλη στην Ελλάδα, όταν στη Ζάκυνθο του πολιτισμού, ο όρμος ”Σπυριλί’’ βορειοδυτικά του νησιού γέμισε από κούτες με λαθραία τσιγάρα που επέπλεαν. Δημοσιεύματα και φωτογραφίες της εποχής έδειχναν τις κούτες να ταξιδεύουν προς την Κυλλήνη. Οι κάτοικοι στα ορεινά της Ζακύνθου φούμαραν αρειμανίως για πολύ καιρό. Έξω ντέρτια και καημοί. Στα καφενεία το κρυφό ντουμάνι και τα περιπαιχτικά σχόλια για τα δώρα του ‘’Παναγιώτη’’, που εκείνο το διάστημα ήταν πειρατικό, έκαναν το γύρο του νησιού.
Με την πάροδο του χρόνου ήρθε η ιδέα να γίνεται ο γύρος της νήσου επαγγελματικά για να γνωρίσει ο κόσμος από κοντά το βαπόρι, που ως αποτέλεσμα κακοκαιρίας αλλά και μαφιόζικης ασυμφωνίας προσάραξε στα ρηχά με βαρύ φορτίο. Το συνθηματικό ‘’πέπε πέπε’’ για την παραλαβή του φορτίου στα ανοιχτά δεν έπιασε και ο Παναγιώτης εξόκειλε στα αβαθή.
Έως τότε ήταν ένα άσημο βαπόρι motor vessel / M V, μήκους 48 μέτρων, πλάτους 8 μέτρων και βάρους 450 τόνων, που έπλεε και επέπλεε ανάλογα με τη δουλειά που του ανέθεταν οι κατά καιρούς ιδιοκτήτες. Από το 1980 και μετά το ‘’τσιγαράδικο’’, όπως υποτιμητικά το συζητούσαν, εγκαταλειμμένο αφέθηκε στη μοίρα του. Στο σημείο και την εποχή που κανείς δεν το ήθελε, εκεί βρήκε καταφύγιο από τις μαφιόζικες περιπέτειες και προσάραξε. Ένα πλωτό μέσα στην άμμο. Αυτή ήταν η μέλλουσα δόξα του. Στη μοναξιά του και με εργασία χρόνων δημιούργησε και μεγάλωσε την ”παραλία Ναυάγιο’’ που έμελλε να αποτελέσει σημαντικό τοπόσημο και τουριστικό προορισμό.
Ένα καλογυαλισμένο σκαρί που ενώ αρχικά άστραφτε στον ήλιο, χρόνο με το χρόνο βίωνε τη φθορά ώσπου η σκουριά αποκαλύφθηκε. Οι τουρίστες εντυπωσιασμένοι από την ιδιαιτερότητα και την σπάνια φυσική ομορφιά της παραλίας, παράβλεπαν τη φθορά κρατώντας τη στιγμή στην απελευθέρωση του φωτογραφικού κλείστρου. Η σκουριά ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία όπως τα γρήγορα και εύκολα κέρδη του Ναυαγίου.
Ο πολιτισμός έφθινε και αυτός με τη σειρά του ως άλλο ναυάγιο. Καλογυαλισμένος, illustration, στα διαφημιστικά τουριστικά έντυπα που μοιράζονταν αλόγιστα εδώ κι εκεί.
Ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Ούγκο Φώσκολο πληροφορούσαν την αίγλη του παρελθόντος αλλά έμεναν στα μουσεία αμέτοχοι στις εξελίξεις της παιδείας και του πολιτισμού για το λαό. Ναυαγοί και αυτοί, σε τόπο που λιγόστεψε το νερό αλλά οι άνθρωποι διψούσαν για χρήμα. Ο τουρισμός, η βαριά βιομηχανία του τόπου μετέτρεψε την παράδοση σε φολκλόρ και κιτς, με τα μαγνητάκια καρέτα καρέτα στη στεριά.
Η οξείδωση του πολιτισμού. Ένας πολιτισμός τόσο κοντά στη βαρβαρότητα όσο το πιο καλογυαλισμένο σίδερο άπτεται της σκουριάς.
″Έχει κι άλλα όμορφα η Ζάκυνθος, αλλά πάνω απ` όλα το Ναυάγιο’’, θα ομολογήσει επιχειρηματίας. Ωστόσο, παρά τις δηλώσεις και τη διαφήμιση εδώ και δεκαετίες αφέθηκε στην τύχη του. Ήρθε ο καιρός και κόπηκε στα δυο από την αρμύρα και τη σκουριά. Καθώς φαίνεται από ψηλά φαντάζει μεγάλο ψάρι που του έμεινε η ραχοκοκκαλιά. Τριγύρω απ` το κουφάρι του, τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν πολλοί μνηστήρες. Αρχές, ντόπιοι φορείς και όψιμου ενδιαφέροντος ιδιοκτήτες. Με τον χρόνιο πόλεμο διαφόρων υπηρεσιών και Εκκλησίας, από τις πολλές μελέτες και τις δικαστικές διαμάχες στο τέλος ξέμεινε με την πλώρη και την πρύμνη.
Η περιοχή δεν μυρίζει πλέον θάλασσα αλλά ιδιωτικοποίηση. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, είναι ξεκαθαρισμένο, θα αναφέρει στο Ionian Channel, νομικός εκπρόσωπος ενός από τους ιδιοκτήτες. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι το πλοίο δεν είναι αδέσποτο αλλά αντίθετα είναι εγγεγραμμένο στο νηολόγιο του Πειραιά. Δηλαδή να ευχηθούμε καλοτάξιδο;
Τα φαινόμενα απατούν. Ο Παναγιώτης μέρα με τη μέρα χάνεται, στεγνώνει, όπως και ο πολιτισμός. Διαφθορά και ανοχή να βγει το καλοκαίρι, με τα περιστατικά βίας να πληθαίνουν στον κόλπο του Λαγανά και όχι μόνο. Οι σχετικοί δείκτες το μαρτυρούν. Στο πλαίσιο αυτό ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη κ. Χρυσοχοΐδης δήλωσε ότι μπορεί να φανεί παράξενο, αλλά η Ζάκυνθος είναι ο πιο εγκληματογόνος νομός στην Ελλάδα. (βλέπε ρεπορτάζ και σχετικές δηλώσεις στο Ionian news, Ιούλιος 2020).
Μάλλον είναι υπερβολή να λέγεται ότι το νησί του πολιτισμού γεννάει το έγκλημα. Άραγε που βρίσκεται η ευθύνη της Πολιτείας για την προστασία του πέμπτου δημοφιλέστερου προορισμού στην Ελλάδα; Μήπως το έγκλημα είναι τα απόνερα της ”ανάπτυξης’’;
Το κατακαλόκαιρο, η απουσία του κόσμου στις πολιτιστικές και πνευματικές εκδηλώσεις είναι ολοφάνερη. Ο Λόφος του Στράνη είναι για λίγους και εκλεκτούς; Τρέχουμε για την επιβίωση, θα ισχυριστούν οι εμπλεκόμενοι με τον τουρισμό. Μισή αλήθεια, μισό ψέμα. Το χρήμα δεν έχει τέλος. Κατοικίες προς ενοικίαση ξεφυτρώνουν παντού, μέσα στους ελαιώνες και τ` αμπέλια, όπως κάποτε τα μανουσάκια το χειμώνα. Πλήθος ρύπων πάσης φύσεως εκεί που άλλοτε ευωδίαζε το μπουγαρίνι. Ο βιολογικός καθαρισμός δεν αντέχει. Οι οσμές πνίγουν τον Άγιο Χαραλάμπη. Μάλλον χρειάζεται μια λιτανεία, όπως παλιά για να ξανάρθει ο τόπος στα ίσα του. Ας θυμηθούμε τον Ιωάννη Κοράη (Καστρινό) και το έργο του ‘’Η λιτανεία του λειψάνου του Αγίου Χαραλάμπη’’(1756), Μουσείο Ζακύνθου.
Οδεύοντας προς την Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα, με τα πρώτα κύματα τουριστών να κατακλύζουν το Φιόρο του Λεβάντε και τα bottom glass να ετοιμάζονται για το Ναυάγιο και το γύρο του νησιού, είναι ακόμα καιρός να στοχαστούμε την πορεία του Πολιτισμού. Ένας γύρος – κύκλος με προδιαγεγραμμένο τέλος. Ένας πολιτισμός που ”αναπτύσσεται’’ και καθηλώνεται γύρω από ένα Ναυάγιο στο τέλος καταλήγει σε ναυάγιο του πολιτισμού.
Μπροστά στο ναυάγιο του πολιτισμού είναι ακόμα καιρός να αλλάξουμε ρότα.
Είναι ακόμα καιρός να ταξιδέψει ο ‘’Παναγιώτης’’ !