Την Τρίτη 3 Απριλίου ο Πούτιν πραγματοποίησε στην Τουρκία την πρώτη επίσκεψή του στο εξωτερικό έπειτα από την επανεκλογή του. Οι σχέσεις των 2 χωρών παρά την κρίση του πρόσφατου παρελθόντος έχουν βελτιωθεί αισθητά, θέτοντας προβληματισμό στην Δύση και το ΝΑΤΟ. Ένα μεγάλο εύρος ζητημάτων απασχολεί τις 2 πλευρές, με κύριο την συμφωνία στις 12 Σεπτεμβρίου μεταξύ Τουρκίας-Ρωσίας για την αγορά -από την πλευρά της πρώτης- των s-400, η οποία ωστόσο δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα. Μία τέτοια εξέλιξη θα ενισχύσει την Τουρκία τόσο στο γεωγραφικό πεδίο της Μέσης Ανατολής όσο και εντός του ΝΑΤΟ, ενώ φέρνει πιο κοντά την Τουρκία στη Μόσχα. Η ενδεχόμενη αγορά του συγκεκριμένου συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας αφενός αυξάνει την στρατιωτική ισχύ της Τουρκίας αφετέρου μεγαλώνει το δίλημμα ασφαλείας στα γειτονικά κράτη.
Μπορεί το δόγμα Νταβούτογλου να μην έχει υλοποιηθεί, αλλά η ηγεμονική διάθεση της Τουρκίας δεν έχει απολεσθεί. Παρά τα προβλήματα που αναδύονται με τους γείτονες και την Δύση, η Τουρκία προβαίνει σε κινήσεις που διατηρούν το ευμετάβλητο περιβάλλον. Η επικείμενη αγορά των s-400 ανησυχεί ιδιαίτερα την πλευρά της Δύσης και το ΝΑΤΟ, καθώς αν και σύμμαχος χώρα η Τουρκία εξοπλίζεται -με μη συμβατά συστήματα- από την Ρωσία, ενώ εντείνονται οι εμπορικές και οικονομικές σχέσεις. Παράλληλα, οι κύριοι αντίπαλοί της αυτή την περίοδο στην Μέση Ανατολή, Κούρδοι και Ισλαμικό Κράτος, δύσκολα θα την απειλήσουν δια αέρος ενώ το Ιράν δεν αποτελεί –την δεδομένη χρονική στιγμή- εν δυνάμει εχθρό. Συνεπώς τι σημαίνει η προσέγγιση Τουρκίας-Ρωσίας και πως επηρεάζει την συμμαχία στο ΝΑΤΟ ;
Οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας και Ιράν αλλάζουν το περιβάλλον στην Αν.Μεσόγειο;
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας το περασμένο διάστημα ήτανε ιδιαίτερα τεταμένες , ιδίως από την ρίψη του ρωσικού αεροσκάφους τον Νοέμβριο του 2015. Έκτοτε, αν και διαφορές παρατηρούνται σε διάφορα θέματα, οι σχέσεις έχουν εξομαλυνθεί. Η βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των 2 μερών συνδυάζεται με μία προβληματική σχέση αμφότερων με το ΝΑΤΟ. Όσον αφορά την Τουρκία, η καχυποψία από πλευράς Δύσης σχετικά με την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016 και η καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας λόγου έχει πλήξει την αξιοπιστία της με τους δυτικούς συμμάχους. Αναφορικά με την Ρωσία, από το 2014 και την προσάρτηση την Κριμαίας η Μόσχα υφίσταται κυρώσεις από πλευράς Δύσης, οι οποίες επεκτάθηκαν έως το 2018.
Βασισμένες στην ρήση «τα κράτη δεν έχουν φίλους αλλά συμφέροντα», Τουρκία και Ρωσία έχουν οφέλη από την συνεργασία τους. Αρχικά, η Ρωσία μέσω των στενών της Τουρκίας –Βόσπορος και Δαρδανέλια- μπορεί να έχει σταθερή πρόσβαση από την Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο. Δεύτερον, η Τουρκία συνορεύει με Γεωργία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν –πρώην χώρες της Σοβιετικής Ένωσης- ενώ τουρκικοί πληθυσμοί μένουν στον Καύκασο, συνεπώς η διατήρηση καλής σχέσης συμβάλλει στην εδραίωση της επιρροής της Μόσχας στην περιοχή. Παράλληλα, η συνεργασία της Ρωσίας με Ιράν και Τουρκία στην Συρία θα εδραιώσει περαιτέρω τον ρόλο της στη Μέση Ανατολή. Σε αυτό το πλαίσιο, κατά την επίσκεψη Πούτιν στην Τουρκία διεξήχθη συνάντηση μεταξύ Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν, χώρες που έχουν δημιουργήσει την πρωτοβουλία της Αστάνα για την διπλωματική επίλυση του Συριακού. Τόσο η Τουρκία όσο και το Ιράν έχουν ως στόχο τον περιορισμό δράσης του κουρδικού πληθυσμού στη Συρία, καθώς αμφότερες φιλοξενούν κουρδικές μειονότητες στο εσωτερικό τους. Ειδικότερα, οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας αναδεικνύονται και από την ανοχή που δείχνει η Μόσχα κατά την επέμβαση της Τουρκίας στο συριακό έδαφος, καταπολεμόντας τους κούρδους που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ.
Συμφέροντα όμως προκύπτουν και για την Τουρκία από την συνεργασία με Ρωσία. Πέρα από την συμφωνία για ενίσχυση της αμυντικής ισχύς μέσω των s-400 , είναι προδήλως φανερό ότι θα απαιτηθεί μεταφορά τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης του προσωπικού. Όμως, πριν τους s-400 μία σειρά έργων έχει λάβει χώρα μεταξύ των 2 κρατών, όπως τον περασμένο Μάρτιο που υπεγράφη επενδυτική συνεργασία ύψους 1 δις με αμοιβαία οφέλη. Επιπλέον, σημαντικά έργα για την Τουρκία είναι ο Turkstream σε συνεργασία με Gazprom και η δημιουργία πυρηνικού εργοστασίου από την Rosatom, που εγκαινιάστηκε κατά την επίσκεψη Πούτιν στο Ακούγιου της Τουρκίας.Αυτή η επένδυση παγιώνει ως ένα βαθμό τις καλές σχέσεις των 2 χωρών αναβαθμίζοντας την Τουρκία στη περιοχή.
Αυτό που παρατηρείται είναι ότι Ρωσία και Τουρκία έχουν ευρύ πεδίο συνεργασίας το οποίο ως επιστέγασμα έχει την συμφωνία για αγορά s-400 από την Άγκυρα. Η Ρωσία επιθυμεί να προκαλέσει τριγμούς μέσω Τουρκίας στη Συμμαχία, η οποία αποτελεί τον 2ο μεγαλύτερο στρατό της, και να επικρατήσει σε γεωπολιτικό επίπεδο στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, μέσα από την Τουρκία ενισχύεται αισθητά η παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ παγιώνεται η επιρροή της στον μουσουλμανικό κόσμο. Όσο οι τομείς συνεργασίας επεκτείνονται και σταθεροποιούνται, η ανησυχία για ενδεχόμενη στροφή της Τουρκίας στη Ρωσία θα ενισχύεται. Αντίστοιχα, η Τουρκία υλοποιεί τα συμφέροντά της, δείχνοντας ότι απομακρύνεται από το ΝΑΤΟ και την συνεργασία της με την Δύση σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο για την Ανατολική Μεσόγειο.
Οι σχέσεις Τουρκίας-Δύσης σε συστηματική κάμψη;
Η Τουρκία αποτελεί σημαντικό μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952 , καθώς πέρα από το στρατιωτικό σκέλος, στην επικράτειά της διαθέτει την βάση του Ιντσιρλίκ. Για το ΝΑΤΟ η Τουρκία είναι στρατηγικής σημασίας καθώς λόγω της εγγύτητας στην Μέση Ανατολή διευκολύνει την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους. Παράλληλα, αποτελεί και τον δίαυλο επικοινωνίας με τον μουσουλμανικό κόσμο.
Ωστόσο παρά την μακρόχρονη σχέση και την σημαντικότητα της Τουρκίας στη Συμμαχία σύννεφα έχουν αρχίσει να επισκιάζουν την σχέση των 2 μερών. Από το πραξικόπημα και μετά το ΝΑΤΟ και οι δυτικοί σύμμαχοι θεωρούν αναξιόπιστο εταίρο την Τουρκία. Μάλιστα με πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχει έρθει σε ρήξη όπως με την Γερμανία, η οποία πριν μερικούς μήνες προέβη σε εμπάργκο όπλων. Το ίδιο συνέβη και με την Ολλανδία , λόγω της απαγόρευσης συγκέντρωσης Τούρκων πολιτικών πριν από το πραξικόπημα. Επιπροσθέτως, η επικείμενη αγορά s-400 από τη Ρωσία έχει εγείρει αντιδράσεις από το ΝΑΤΟ καθώς δεν είναι συμβατοί με τη Συμμαχία, δημιουργώντας υπεροχή της Τουρκίας έναντι των συμμάχων της. Η τριβή με την Δύση συνεχίζεται και στην Ανατολική Μεσόγειο, τόσο εναντίον της Ελλάδας όσο και κατά της Κύπρου με τις εκατέρωθεν παραβιάσεις του τελευταίου διαστήματος.
Από την τουρκική πλευρά, αντιρρήσεις προκύπτουν ως προς την στήριξη των Κούρδων της Συρίας, οι οποίοι μάχονται το Ισλαμικό Κράτος. Ιδιαίτερα, οι Η.Π.Α παρέχουν εξοπλισμό στο YPG ενισχύοντάς τους στην μάχη κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας. Βέβαια, η Τουρκία δεν επιθυμεί την ενίσχυση και εδραίωση των Κούρδων της Συρίας διότι αυτό θα υπονομεύσει την σταθερότητά της λόγω της κουρδικής μειονότητας στο εσωτερικό της. Για αυτό τον λόγο στην παρούσα φάση, η συνεργασία Τουρκίας-Ιράν και η επέμβαση της Τουρκίας στην Αφρίν γίνεται με γνώμονα τον περιορισμό της δράσης της κουρδικής πολιτοφυλακής στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Αξιοσημείωτη είναι και η στάση του Τούρκου Πρόεδρου στην Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε τον Σεπτέμβριο, όπου επέκρινε την Διεθνή Κοινότητα και την Ε.Ε για την μη τήρηση των συμφωνηθέντων αναφορικά με το προσφυγικό. Κατά την ομιλία του τόνισε ότι η Ε.Ε έχει στείλει 820εκ από τα 3 δις που είχε υποσχεθεί.
Προσεχώς...
Η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο εύρος ζητημάτων , ιδίως τους Κούρδους στη Συρία που αποτελούν άμεση απειλή για αυτήν. Το άλλο μεγάλο ζήτημα είναι το προσφυγικό , όπου στην τουρκική επικράτεια υπάρχουν περίπου 3εκ πρόσφυγες. Αναλογιζόμενη την σταδιακή απομόνωσή της η Τουρκία από τους δυτικούς συμμάχους ως απόρροια της καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας λόγου αναζητά νέους συμμάχους ώστε να ισχυροποιήσει την θέση της. Σε αυτό το πλαίσιο, η απομάκρυνσή της από την Δύση την φέρνει πιο κοντά στη Ρωσία, η οποία ενισχύει την θέση της τόσο στην ευρύτερη Μέση Ανατολή όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Πλέον, μία σειρά συμφωνιών καθιστούν την Τουρκία ιδιαίτερα προσδεμένη στον ρωσικό παράγοντα. Η προμήθεια φυσικού αερίου, η κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου αλλά και η επικείμενη αγορά των s-400 αναδύονται ως τομείς μακρόπνοης συνεργασίας των 2 χωρών.
Προκειμένου να ενισχύσει την θέση της ως προς την Δύση η Τουρκία αλλά και να οδηγήσει στην εκπλήρωση των θέσεών της, αναφορικά με την ενίσχυση των Κούρδων στη Συρία αλλά και της οικονομικής στήριξης στο προσφυγικό αναζητά μέσα πίεσης. Σε αυτό το πλαίσιο κινείται και η ενδεχόμενη συμφωνία για τους s-400 , καθώς εμμέσως αναδύεται η απομάκρυνση της Τουρκίας από την Δύση. Τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η Ε.Ε δεν επιθυμούν μία Τουρκία που να εξυπηρετεί αμιγώς τα συμφέροντα της Ρωσίας αλλά και η Τουρκία επιδιώκει την διασφάλιση των οφελών της. Λαμβάνοντας υπόψη τα αμοιβαία συμφέροντα Τουρκίας-Ρωσίας και Τουρκίας-Δύσης, παρά την αγορά των s-400 από πλευράς Τουρκίας και την τριβή της με κράτη-μέλη της Συμμαχίας δεν διαφαίνεται άμεσα ρήξη στις σχέσεις με το ΝΑΤΟ και την Δύση, όπως φάνηκε και από την πιο ήπια ρητορική του Ερντογάν στην Βάρνα. Ωστόσο μακροπρόθεσμα η σταδιακή εξάρτηση με την Ρωσία και η σύγκρουση με ΗΠΑ ενδέχεται να προκαλέσει τριγμούς στην συμμετοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ σε περίπτωση αντικρουόμενων συμφερόντων.