Ο Μένκα Γκομίς γεννήθηκε στη Γαλλία από Σενεγαλέζους γονείς που μετανάστευσαν πριν από δεκαετίες στην Ευρώπη αναζητώντας μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους.
Στα 39 του χρόνια, έχοντας βιώσει σκληρό ρατσισμό, διακρίσεις και εθνικισμό στη Γαλλία, αποφάσισε να πάρει το δρόμο της επιστροφής και να αναζητήσει την τύχη του στη χώρα καταγωγής του.
Ο Γκομίς δεν είναι ο μόνος, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα τεράστιο κίνημα επιστροφής Γάλλων Αφρικανών που εγκαταλείπουν τη Γαλλία, απογοητευμένοι από την αντιμετώπιση και τις συνθήκες διαβίωσης τους.
Η «σιωπηλή έξοδος» όπως αποκαλείται το φαινόμενο, έδωσε στον Γκομίς μια ενδιαφέρουσα επιχειρηματική ιδέα. Δημιούργησε ένα μικρό ταξιδιωτικό γραφείο στο Παρίσι, που διευκολύνει τα ταξίδια επιστροφής στην Αφρική, για όσους θέλουν να επανασυνδεθούν με τις προγονικές τους ρίζες.
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Γαλλία, όπου βίωσα μεγάλο ρατσισμό. Ήμουν έξι ετών όταν άρχισαν να με αποκαλούσαν «νέγρο» στο σχολείο κάθε μέρα» υποστηρίζει ο Γκομίς που έζησε σε μια από τις πολλές συνοικίες-γκέτο κοντά στο νότιο λιμάνι της Μασσαλίας.
«Δεν φεύγω από τη Γαλλία μόνο για να αναζητήσω το αφρικανικό όνειρο», υποστηρίζει λέγοντας ότι παρότι οι γονείς του δεν καταλαβαίνουν γιατί θέλει να επιστρέψει στην Αφρική, ο ίδιος νιώθει ότι είναι μια ευκαιρία ζωής.
«Η Αφρική είναι σαν την Αμερική την εποχή του χρυσού. Νομίζω ότι είναι η ήπειρος του μέλλοντος. Εκεί όπου υπάρχουν τα πάντα για να οικοδομήσουμε, τα πάντα για να αναπτύξουμε» υποστηρίζει.
Οι δεσμοί μεταξύ Γαλλίας και Σενεγάλης -μιας κυρίως μουσουλμανικής χώρας και πρώην γαλλικής αποικίας, που κάποτε ήταν βασικός κόμβος στο διατλαντικό δουλεμπόριο- είναι μακροί και περίπλοκοι.
Ακόμη και σήμερα, χιλιάδες Σενεγαλέζοι ρισκάρουν τη ζωή τους στα καραβάνια της ντροπής για μια θέση στην Ευρώπη, με τους περισσότερους από αυτούς να έχουν προορισμό τη Γαλλία λόγω της κοινής γλώσσας.
Σύμφωνα με το Γραφείο Προστασίας Προσφύγων και Απάτριδων (OFPRA), πέρυσι ζήτησαν άσυλο στη Γαλλία 142.500 άτομα με τις περισσότερες αιτήσεις να γίνονται δεκτές.
Κι ενώ υπάρχουν αυτοί που επιμένουν να έρχονται στην Ευρώπη, υπάρχουν πλέον κι αυτοί που την εγκαταλείπουν.
Αν και δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για το πόσοι επιλέγουν να επιστρέψουν στην Αφρική, καθώς η γαλλική νομοθεσία απαγορεύει τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τη φυλή, τη θρησκεία και την εθνικότητα, η έρευνα δείχνει ότι Γάλλοι πολίτες δεύτερης γενιάς, με μουσουλμανική καταγωγή, μεταναστεύουν αθόρυβα.
Η άνοδος της ακροδεξιάς
Τα αιματηρά επεισόδια στα νότια προάστια του Παρισιού το 2005, ξεσκέπασαν μια υποβόσκουσα οργή στις τάξεις των νεαρών Γάλλων δεύτερης γενιάς, από χώρες καταγωγής της βόρειας Αφρικής και παλιών γαλλικών αποικιών, η οποία τροφοδοτείται από τον αυξανόμενο ρατσισμό και την έλλειψη ίσων ευκαιριών.
Τα τελευταία χρόνια, η άνοδος του ακροδεξιού κόμματος της Λεπέν, που έχει κάνει σημαία του την σκληρή αντιμεταναστευτική πολιτική, έχει αναγκάσει την κυβέρνηση Μακρόν να υιοθετήσει πολλές από τις ρητορικές της.
Τον περασμένο μήνα, ο Γάλλος πρωθυπουργός Michel Barnier και ο υπουργός Εσωτερικών Bruno Retailleau δεσμεύτηκαν να καταπολεμήσουν τη μετανάστευση, νόμιμη και παράνομη, πιέζοντας για αλλαγές στη νομοθεσία σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η 34χρονη Φάντα Γκιουρασί έζησε στη Γαλλία όλη της τη ζωή και τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει το δικό της ιατρείο στο προάστιο Villemomble του Παρισιού.
Στόχος της όμως είναι να επιστρέψει σύντομα στη Σενεγάλη, γενέτειρα της μητέρας της καθώς ουδέποτε ένιωσε καλοδεχούμενη στη Γαλλία.
«Δυστυχώς, εδώ και αρκετά χρόνια στη Γαλλία, αισθανόμαστε όλο και λιγότερο ασφαλείς. Είναι κρίμα να το λέμε, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα. Το να είσαι ανύπαντρη μητέρα και να έχεις έναν έφηβο γιο 15 ετών, σημαίνει ότι έχεις πάντα αυτόν τον μικρό κόμπο στο στομάχι σου. Πάντα φοβάσαι».
Ρατσιστικές επιθέσεις
Η απόφασή της να επιστρέψει στην Αφρική πυροδοτήθηκε από την άδικη σύλληψη του γιού της πριν από μερικούς μήνες, απλά γιατί συνομιλούσε με τους φίλους του στο δρόμο.
Τον Ιούνιο του 2023, ξέσπασαν νέες βίαιες ταραχές σε όλη τη Γαλλία εξαιτίας του θανάσιμου πυροβολισμό του 17χρονου Nahel Merzouk, ενός Γάλλου υπηκόου Αλγερινής καταγωγής, από την αστυνομία.
Αν και η υπόθεση διερευνάται ακόμη, οι ταραχές συγκλόνισαν τη Γαλλία και αντανακλούσαν ένα κρυφό ρεύμα οργής που έχει δημιουργηθεί εδώ και χρόνια για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι εθνοτικές μειονότητες στη χώρα.
Μια πρόσφατη έρευνα μεταξύ των μαύρων Γάλλων έδειξε ότι το 91% των ερωτηθέντων, είχαν πέσει θύματα φυλετικών διακρίσεων.
Στον απόηχο των ταραχών του 2023, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) κάλεσε τη Γαλλία να αντιμετωπίσει «ζητήματα φυλετικών διακρίσεων εντός των υπηρεσιών επιβολής του νόμου».
Το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών απέρριψε τότε την κριτική, λέγοντας ότι «οποιαδήποτε κατηγορία για συστημικό ρατσισμό ή διάκριση από την αστυνομία στη Γαλλία είναι εντελώς αβάσιμη. «Η Γαλλία και η αστυνομία της αγωνίζονται αποφασιστικά κατά του ρατσισμού και κάθε μορφής διάκρισης» ήταν η επίσημη δήλωση.
Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του γαλλικού υπουργείου Εσωτερικών ωστόσο, καταρρίπτουν τους ισχυρισμούς της αστυνομίας καθώς δείχνουν ότι τα ρατσιστικά εγκλήματα αυξήθηκαν κατά ένα τρίτο το 2023, με περισσότερα από 15.000 καταγεγραμμένα περιστατικά βίας με βάση τη φυλή, τη θρησκεία ή την εθνικότητα.
Πολλοί από τους Γάλλους δεύτερης γενιάς που θέλουν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους θέτουν το ζήτημα της θρησκείας.
Στην Γαλλία, η χρήση μαντήλας έχει απαγορευτεί σε δημόσιες υπηρεσίες και σχολεία πριν από 20 χρόνια.
Περισσότεροι από 1.000 Γάλλοι μουσουλμάνοι που εγκατέλειψαν πρόσφατα τη Γαλλία για να εγκατασταθούν στο εξωτερικό, υποστήριξαν ότι ένας από τους λόγους είναι η έντονη ισλαμοφοβία.
Αν και πολλοί θα σκεφτούν «καλύτερα που φεύγουν» ή «να πάνε στις χώρες τους να φορούν τις μαντήλες τους» αυτή η σιωπηλή αλλά μεγάλη μετανάστευση από τη Γαλλία, πλήττει τη χώρα που βιώνει ένα τεράστιo brain drain, καθώς η πλειονότητα είναι Γάλλοι μουσουλμάνοι με υψηλή μόρφωση.
Η ουτοπία της Αφρικής;
Όσο δύσκολη όμως κι αν είναι η κατάσταση στη Γαλλία για τους Γάλλους με Αφρικανική καταγωγή, κανείς δεν τους εγγυάται ότι εκεί που θα επιστρέψουν θα είναι όλα ρόδινα.
Η Σαλαμάτα Κόντε, αντάλλαξε μια ακριβοπληρωμένη δουλειά σε τράπεζα στο Παρίσι για να επιστρέψει στην πρωτεύουσα της Σενεγάλης και να ανοίξει τη δική της επιχείρηση.
«Όταν έφτασα στην Ντακάρ πριν από τρία χρόνια, συγκλονίστηκα όταν άκουσα να με αποκαλούν «Frenchie» (Γαλλίδα), λέει η 35χρονη.
Ένιωσα τότε ότι δεν ανήκω πουθενά «Διάολε, με απέρριψαν στη Γαλλία, και τώρα έρχομαι εδώ και με απορρίπτουν κι εδώ» σκέφτηκα.
Το επόμενο μεγάλο εμπόδιο, ήταν να πείσει τους Σενεγαλέζους επιχειρηματίες, που στην πλειονότητά τους είναι μισογύνηδες, να δεχτούν ότι μια γυναίκα μπορεί να είναι Διευθύνων Σύμβουλος μιας εταιρείας.
«Ότι μια γυναίκα μπορεί μερικές φορές να δίνει «εντολές» σε συγκεκριμένους ανθρώπους, κι ότι εγώ, ως γυναίκα, μπορώ να πω σε έναν άνδρα οδηγό που άργησε ότι δεν θέλω να ξαναγίνει» υποστηρίζει.
Κι ενώ η πιθανότητα είναι μεγάλη, το πολυπόθητο ταξίδι της επιστροφής να αποδειχθεί ουτοπία, οι νεαροί αυτοί Γάλλοι δεύτερης γενιάς ελπίζουν να μεταφέρουν στις πατρίδες τους, τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την ευρωπαϊκή κουλτούρα στην οποία μεγάλωσαν για να δημιουργήσουν μια νέα γη της επαγγελίας, όπου θα είναι αποδεχτοί και όχι παρείσακτοι.