Ενόψει του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών στην Κύπρο στις 28 Ιανουαρίου, στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται μια εισήγηση–πρόταση προς τους υποψήφιους προέδρους για την επιστημονική τεκμηρίωση της: α) Συνολικής βιωσιμότητας του σχεδίου λύσης του Κυπριακού και β) ανθεκτικότητας των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου.
Τα πάντα στο εύθραυστο γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον της περιοχής μας – από τη θωράκιση των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου μέχρι τη βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού και τις τουρκικές απειλές – μπορούν να αξιολογηθούν, με μαθηματική ακρίβεια, με τη βοήθεια του μοντέλου Antifragility και τη θεωρία του Μαύρου Κύκνου που ανάπτυξε ο καθηγητής Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ, ο κορυφαίος παγκοσμίως ειδικός στο Risk Management.
Το στρατηγικό εργαλείο Antifragility:
1. Προσμετρά τη μεταβλητότητα, την αστάθεια, την αβεβαιότητα, τις αλληλεξαρτήσεις, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων, τους ασύμμετρους κινδύνους και τα εκρηκτικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν τα πολύπλοκα αυτά γεωπολιτικά ζητήματα.
2. Παρέχει τη δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης της ανθεκτικότητας και της συνολικής βιωσιμότητας των εναλλακτικών σεναρίων και των πιθανών λύσεων σε τέτοια εξαιρετικά απρόβλεπτα συστήματα (εντοπίζει τις ευθραυστότητες, ενισχύει την ανθεκτικότητα).
Ο Μαύρος Κύκνος συνιστά ένα απροσδόκητο γεγονός με τεράστιο αντίκτυπο, είτε αρνητικό είτε θετικό, που μπορεί να αλλάξει δραματικά τα δεδομένα. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες). Μια από τις ιδιότητες του Μαύρου Κύκνου είναι η ασυμμετρία στις συνέπειες – θετικές ή αρνητικές.
Όπως υποδεικνύει ο Ν. Ταλέμπ, μπορούμε να έχουμε μια γενική ιδέα για το ενδεχόμενο εμφάνισης ενός Μαύρου Κύκνου, να κατανοήσουμε τη ‘δυναμική’ του φαινομένου και τις πιθανές συνέπειες και να είμαστε προετοιμασμένοι. Μπορούμε μετατρέψουμε ένα Μαύρο Κύκνο σε Γκρίζο Κύκνο.
Οι σχεδιασμοί και οι στοχευμένες πολιτικές της Τουρκίας για τη διεκδίκηση ενός χώρου γεωστρατηγικών συμφερόντων –του «στρατηγικού βάθους»– προαναγγέλλονται με τα θεωρητικά κείμενα και τις πολιτικές εξάρσεις/δηλώσεις του Ερντογάν. Οι στοχευμένοι χώροι είναι ταυτόχρονα και απειλούμενοι χώροι και οφείλουν οι λαοί τους να διαγιγνώσκουν αυτές τις επεκτατικές πολιτικές εγκαίρως και να προετοιμάζονται αποτρεπτικώς.
Η Τουρκία εκδηλώνει την επιθετικότητα της κατά του Ελληνισμού με αυξανόμενη ένταση στον πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό τομέα. Επιδιώκει να συρρικνώσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο, με την ανατροπή του status quo και να επιβάλει και προβάλει την κυριαρχία της στην ΑΟΖ της Κύπρου, την οποία ελέγχει στρατιωτικά.
Ο Ν. Ταλέμπ χρησιμοποιεί τον όρο Extremistan (Εξτρεμοχώρα) για να περιγράψει καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες. Η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής έχει όλα τα χαρακτηριστικά της Εξτρεμοχώρας.
Στην εποχή των ασυμμετριών, μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή. Σχεδόν όλα σήμερα χαρακτηρίζονται από «winner-take-all effects» (ο νικητής τα παίρνει όλα) και περιλαμβάνουν πηγές που μπορεί να προκαλέσουν ζημιά ή να αποφέρουν οφέλη.
Ο Ν. Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Το μοντέλο Antifragility βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α) Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β) περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες).
Η τουρκική πλευρά επιδιώκει μια επισφαλή συμφωνία στο Κυπριακό η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Λόγω της ισχύος και του μεγέθους της η Τουρκία θα έχει το πλεονέκτημα: την ευχέρεια της επιλογής (optionality) και της προβολής του δικού της αφηγήματος το οποίο εξυπηρετεί τους στρατηγικούς της στόχους.
Η Τουρκία θέλει μια λύση την οποία θα χρησιμοποίει ως: α) Άλλοθι για να αποκτήσει το στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου παράλληλα με τη συμμετοχή της στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου και β) μοχλό πίεσης, σαν όπλο προς την Ελλάδα αλλά και κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Άγκυρα επιδιώκει με τη λύση του Κυπριακού πρώτο να αποκόψει ένα κρίκο της αλυσίδας των Ελληνικών νησιών, που περιβάλλουν την Τουρκία από Δυσμάς και Νότου και δεύτερο να ακυρώσει τη δυνατότητα της Ελλάδας να εκμεταλλευτεί τον υποθαλάσσιο της πλούτο που αρχίζει από την Κύπρο και φθάνει στο Αιγαίο.
Κομβικό σημείο παραμένει, φυσικά, η περιοχή του Καστελόριζου (σύμπλεγμα 13 νησίδων), που αποτελεί μόνιμο στόχο της τουρκικής διπλωματίας. Το Καστελόριζο εξασφαλίζει κοινά θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Κύπρο και την Αίγυπτο, επομένως αποτελεί τη βάση για οριοθέτηση της ΑΟΖ.
Το Κεφαλαίο της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα ή αρνητικό στοιχείο σε έναν από τους βασικούς πυλώνες –Εσωτερική Ασφάλεια, Εξωτερική Ασφάλεια, Ασφάλεια Εφαρμογής της λύσης, Συνταγματική Ασφάλεια– μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του όλου οικοδομήματος.
Η εύρεση νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και η ενίσχυση της οικονομικής, διπλωματικής και στρατιωτικής αποτροπής μέσω νέων στρατηγικών συμμαχιών και συνεργασιών, θα ενδυναμώσουν την Κυπριακή Δημοκρατία για την επόμενη φάση των διαπραγματεύσεων και θα την «θωρακίσουν» έναντι του ετεροβαρούς συσχετισμού δυνάμεων με την Άγκυρα.
Η προσπάθεια στις διαπραγματεύσεις να κρατηθούν ισορροπίες μέσα από πολύπλοκα σχήματα λειτουργίας μπορεί να οδηγήσει σε πολλαπλά αδιέξοδα τη λειτουργία του ομοσπονδιακού κράτους. Τα προβλήματα που θα ανακύπτουν θα οξύνονται και θα πολλαπλασιάζονται μέσα από την εποπτεία και την παρεμβατικότητα που θα τυγχάνει η Κύπρος από την τουρκική ηγεμονική γειτνίαση.
Σε εύθραυστα συστήματα –σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά– οι αρνητικές ασυμμετρίες, η περιπλοκότητα η αβεβαιότητα, και ο παράγοντας χρόνος, εμπεριέχουν καταστροφικό ρίσκο. Σύμφωνα με τον Ν. Ταλέμπ, στα εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες μπορεί να είναι εξαιρετικά δυσμενείς και να μην φαίνονται.
Στην παρούσα μεταβατική περίοδο, εισηγούμαι τη λήψη γνωμάτευσης από τον Καθηγητή Ν. Ταλέμπ για την ανθεκτικότητα/βιωσιμότητα του πλαισίου Γκουτέρες για τη λύση του Κυπριακού. Τυχόν ευθραυστότητες και επικινδυνότητες στο σχέδιο λύσης πρέπει να αντιμετωπιστούν προληπτικά και πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα. Σε αντίθετη περίπτωση η πλευρά μας θα βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος: Απ’ τη μια οι παράλογες αξιώσεις της Τουρκίας εκμηδενίζουν τη βιωσιμότητα της λύσης. Απ’ την άλλη ένα νέο ναυάγιο θα δώσει στην Τουρκία την αφορμή για να προωθήσει τους στρατηγικούς της στόχους.
Η επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η πολυπλοκότητα, η ασυμμετρία, η αβεβαιότητα, η ρευστότητα και ο παράγοντας χρόνος μπορούν να οδηγήσουν σε τεράστια σφάλματα.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Μαύρου Κύκνου, απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε. Απ’ την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα, και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμαι σωστά τις πιθανότητες.
Στο βιβλίο τους Superforecasting: The Art and Science of Prediction, οι Καθηγητές Tetlock και Gardner παρουσιάζουν τα ευρήματα διεθνούς έρευνας, η οποία διήρκεσε είκοσι χρόνια, όπου καταδεικνύονται τα σοβαρά λάθη των πολιτικών και των ειδικών εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στην πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης.
Ο Νομπελίστας Daniel Kahneman στο βιβλίο του Thinking, Fast and Slow αποδίδει την αποτυχία των προβλέψεων στην τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις. Η λήψη αποφάσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων και τον αντίκτυπο, τη σοβαρότητα των συνεπειών.
Το σύστημα Antifragility αποτελεί ένα διεθνώς αναγνωρισμένο, επιστημονικό εργαλείο το οποίο εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια για σκοπούς αξιολόγησης και ενίσχυσης της βιωσιμότητας/ανθεκτικότητας κρατών, συστημάτων διακυβέρνησης, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών.