Απόψε το βράδυ, όταν οι σάκοι με τα ψηφοδέλτια ανοιχτούν, αρχίσει η καταμέτρηση και στη συνέχεια ξεκινήσει η μετάδοση των πρώτων «ασφαλών» εκλογικών αποτελεσμάτων, θα έχουμε την απάντηση 53εκατ. Τούρκων στο πιο κρίσιμο ερώτημα που έχει τεθεί προς αυτούς εδώ και δεκαετίες: ποιο θέλουν τελικά να είναι το μέλλον της χώρας που τους κληροδότησε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και των ίδιων. Γιατί αυτή δεν είναι μια τυπική διπλή εκλογική αναμέτρηση για την εκλογή Προέδρου και μελών της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης...
Αν η σημασία που αποδίδεται σε αυτές τις πρόωρες εκλογές -που διενεργούνται υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης στο οποίο βρίσκεται η χώρα εδώ και δύο χρόνια- φαντάζει υπερβολική θα πρέπει να αναλογιστεί κανείς τι σημαίνει μία πιθανή ανανέωση της θητείας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Προεδρία της χώρας, υπό το νέο σύστημα διακυβέρνησης που εγκαινιάζεται και ανατρέξει στα όσα έχουν συμβεί, κυρίως μετά το πραξικόπημα του 2016, για να κατανοήσει πως η ανησυχία είναι δικαιολογημένη.
Το σημαντικότερο όλων είναι πως η επανεκλογή του-που κατά πολλούς θα πρέπει να θεωρείται βέβαιη- είναι ταυτόσημη με μια εκ βάθρων αλλαγή του συστήματος διακυβέρνησης της χώρας. Το θέμα βέβαια δεν είναι η ίδια η μετατροπή του πολιτεύματος από Προεδρευόμενη σε Προεδρική Δημοκρατία-κάτι που κριθεί με το δημοψήφισμα του 2017. Το βασικότερο όλων είναι οι αρμοδιότητες που αναλαμβάνει ο νέος πρόεδρος με την ταυτόχρονη εγκατάλειψη της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας αφού η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση θα υποστεί ακρωτηριασμό βασικών εξουσιών της. Κάτι τέτοιο σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά άσκησης εξουσίας που διακρίνουν τον ίδιο τον Ερντογάν, συνιστά τον πραγματικό κίνδυνο.
Σημειώνεται πως οι τελευταίες δημοσκοπήσεις που έχουν διαρρεύσει- μετά την απαγόρευση- και παρουσιάζουν την πρόθεση ψήφου για όσους διαμένουν και ψηφίζουν στην Τουρκία- μας δίνουν μια μικτή εικόνα. Κάποιες εταιρείες παρουσιάζουν τον Ερντογάν να συγκεντρώνει ακόμη και το 52,7% ή 51,6% των ψήφων και άλλες να μην καταφέρνει να κόψει το νήμα του 50%, αν και όσο πλησιάζει η ημέρα της κάλπης τα ποσοστά του φαίνεται να ανεβαίνουν. Σταθερά δεύτερος έρχεται ο Μουχαρέμ Ιντσέ του CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα).
Τι σημαίνει μια νέα εκλογή του Ερντογάν
Πρακτικά, η εκλογή Ερντογάν εκτιμάται πως θα αποτελέσει μια βέβαιη μετάβαση, με τη σύμφωνη γνώμη πλέον των ίδιων των πολιτών, σε ένα τύποις δημοκρατικό καθεστώς με χαρακτηριστικά ολοκληρωτικού καθεστώτος (εισβολή της κεντρικής εξουσίας σε κάθε πτυχή του ιδιωτικού βίου, φίμωση του Τύπου, προπαγάνδα, βίαιη καταστολή, παραβίαση ατομικών δικαιωμάτων). Σε αυτή την περίπτωση ίσως ακόμη και το καθεστώς έκτακτης ανάγκης υπό το οποίο βρίσκεται η χώρα από το 2016 και επιτρέπει τις αντιδημοκρατικές πρακτικές του καθεστώτος, να μην είναι καν απαραίτητο.
Πόσο επικίνδυνο είναι αυτό ακόμη και για έναν πχ τόυρκο δάσκαλο που ζει σε μια μακρινή επαρχεία της Τουρκίας; Φτάνει να αναλογιστούμε πόσοι δάσκαλοι, καθηγητές, δικαστές κλπ βρέθηκαν στις φυλακές της χώρας μετά την απόπειρα πραξικοπήματος με έωλες κατηγορίες για συμμετοχή στο δίκτυο Γκιουλέν.
Το θέμα βέβαια είναι τι προσφέρουν οι αντίπαλοι του Ερντογάν και εάν αυτό είναι αρκετά ελκυστικό για να γίνει η μεγάλη έκπληξη σε αυτές τις εκλογές.
Η αντιπολίτευση προσπαθώντας να αντισταθεί και θεωρώντας δεδομένο πως η επόμενη μέρα της εκλογής Ερντογάν δεν εγγυάται καν την πολιτική επιβίωση τους, προχώρησε σε συμμαχίες αλλά κυρίως στις κοινοβουλευτικές και όχι στις προεδρικές εκλογές και αυτό το λάθος ίσως να τους στοιχίσει. Αρκετά κόμματα πάντως που στέκονται σε δύο αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος ενώθηκαν. Κοσμικοί και ισλαμιστές, Κούρδοι και Τούρκοι εθνικιστές. Φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές. Βασική δέσμευσή τους η επιστροφή εξουσιών στο Κοινοβούλιο και η δημοκρατική διακυβέρνηση του τόπου. Όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα.
Μία άνιση μάχη και οι Κούρδοι... ρυθμιστές
H ειρωνεία βέβαια είναι πως εάν ο Ερντογάν δεν κερδίσει από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών και πάει σε δεύτερο, η ψήφος των Κούρδων θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην εκλογή του νέου προέδρου. Ανάλογη βαρύτητα αποδίδεται και στην ψήφο των περίπου 3.000.000 Τούρκων που έχουν ήδη ψηφίσει στις χώρες που ζουν, εκτός Τουρίας.
Το ποια θα είναι η απάντηση των Τούρκων θα το γνωρίζουμε σύντομα. Βέβαια το κατά πόσο αυτή η απάντηση θα δοθεί υπό τις κατάλληλες συνθήκες είναι μια μακρά συζήτηση.
Εκ των πραγμάτων δεν πρόκειται για μια δίκαιη εκλογική αναμέτρηση.
Η αλήθεια είναι πως ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της κοινωνία της Τουρκίας στηρίζει τον Ερντογάν. Οι εργαζόμενοι στον κρατικό μηχανισμό, που ο ίδιος έχει στήσει κατά τα 15 χρόνια παραμονής του στην εξουσία, οικογένειες που τα βγάζουν πέρα με τα ρουσφέτια του ενός ή του άλλου στελέχους του ΑΚΡ κα.
Και υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που φοβούνται την αλλαγή.
Μέσα σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί η προπαγάνδα που έφτασε στο αποκορύφωμά της την προεκλογική περίοδο, το κλείσιμο όλων των αντικαθεστωτικών μέσων ενημέρωσης, το κλίμα φόβου εξαιτίας των διαρκών συλλήψεων, η αγωνία για την οικονομία με τον πληθωρισμό στα ύψη -που ο Ερντογάν μεταφράζει στον μέσο τούρκο πολίτη της κεντρικής Τουρκίας ως μια ένδειξη του«πολέμου που γίνεται στη χώρα».
Τα δε ανοιχτά μέτωπα πολλά. Κατασκευή εχθρών παντού. Στη βόρεια Συρία, το Ιράκ και την Τουρκία ο «εχθρός, τρομοκράτης Κούρδος», οι «κακοί» Ευρωπαίοι, οι ΗΠΑ που «μας εκβιάζουν»...
Και ακόμη και αν η πλειοψηφία των ψηφοφόρων στην Τουρκία κάνει την υπέρβαση και δεν υποταχθεί στον φόβο ή το προσωπικό συμφέρον, υπάρχει πάντα το ερώτημα της νοθείας αφού στις τελευταίες εκλογές υπήρχε πλήθος σχετικών καταγγελιών.
Σε κάθε περίπτωση η απάντηση θα δοθεί.
Τι αξίζει όμως να γνωρίζουμε για αυτή την όντως κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση;
Το εκλογικό σώμα
- Ψηφοφόροι: 59.3 εκατ. πολίτες
- Εξ αυτών 56,3εκατ ζουν στην Τουρκία και 3εκατ στο εξωτερικό
- Εκτιμάται πως θα στηθούν 181.869 κάλπες σε 81 επαρχίες, 123 πρεσβείες και προξενεία στο εξωτερικό και 34 σε σημεία εισόδου στη χώρα
Σημειώνεται πως διενεργούνται παράλληλα βουλευτικές και προεδρικές εκλογές.
Τι αλλάζει στον ρόλο του Προέδρου και της Βουλής μετά τις εκλογές
- Ο Πρόεδρος δεν θα είναι μόνο αρχηγός του Κράτους αλλά θα προΐσταται και των οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας ενώ θα έχει τη δυνατότητα έκδοσης Προεδρικών Διαταγμάτων τα οποία του δίνουν τη δυνατότητα άσκησης αυξημένων εξουσιών σε πολλές περιοχές της χώρας. Μέχρι σήμερα ήταν η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση (Βουλή) αυτή που έδινε στην κυβέρνηση την έγκριση αυτών, τα οποία είχαν ισχύ νόμου σε περιπτώσεις επιβολής στρατιωτικού νόμου σε κάποιες περιοχές ή σε περιόδους- όπως τώρα- που η χω΄ρα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.
- Μεταξύ άλλων ο Πρόεδρος προετοιμάζει τον επίσημο προϋπολογισμό του κράτους -κάτι που μέχρι σήμερα έκανε η κυβέρνηση
- Επίσης θα έχει τη δυνατότητα να κηρύττει τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης -κάτι που μέχρι σήμερα ανήκε στις αρμοδιότητες της κυβέρνησης. Η Βουλή ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα άρσης αυτής.
- Ο Πρόεδρος θα έχει τη δυνατότητα επιλογής του ατόμου που θα αναλάβει καθήκοντα αντιπροέδρου (νέος θεσμός) ενώ διατηρεί και το δικαίωμα απομάκρυνσης τόσο αυτού όσο επίσης των υπουργών και ανώτατων κρατικών αξιωματούχων. Μέχρι τώρα ο Πρόεδρος διόριζε ή απομάκρυνε τον πρωθυπουργό ενώ για τον διορισμό και την απομάκρυνση υπουργών απαιτείτο σχετική πρόταση του πρωθυπουργού.
- Πλέον στο νέο μοντέλο διακυβέρνησης το αξίωμα του πρωθυπουργού καταργείται.
- Ο πρωταρχικός ρόλος της Βουλής στον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας δεν θα υφίσταται πλέον και θα περιοριστεί στην «επίβλεψη» του υπουργικού συμβουλίου και των υπουργών που ασκούν εκτελεστική εξουσία.
- Η εκλογή νέου προέδρου θα γίνεται κάθε 5 έτη αντί για 4 που ήταν η αρχική πρόβλεψη.
Ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος;
Οι υποψήφιοι για την προεδρία είναι έξι και θα πρέπει να συγκεντρώσουν ένα ποσοστό άνω του 50% για να εκλεγούν (είτε στον πρώτο είτε στον δεύτερο γύρο).
Οι βασικοί υποψήφιοι είναι:
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (έχει τη στήριξη του κόμματος του ΑΚΡ και των άλλων δύο του κομματικού συνασπισμού της «Συμμαχίας του Λαού».
Είναι 64ετών και ηγείται της χώρας επί 15 συναπτά έτη ως πρωθυπουργός και από το 2014 ως Πρόεδρος.
Το μεγαλύτερό του κατόρθωμα υπήρξε η βελτίωση της οικονομίας της χώρας και η ανάδειξή της σε μια αναδυόμενη αγορά. Ωστόσο την τελευταία 5ετια- με αποκορύφωμα τον τελευταίο χρόνο- η οικονομία της δοκιμάζεται σκληρά.
Βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής του η εγκατάλειψη της προσέγγισης της χώρας με την Δύση-και ό,τι αυτό συνεπάγεται σε μια σειρά από κοινωνικά ζητήματα και θέματα άσκησης εξουσίας- και η ταυτόχρονη εστίαση στον απώτερο στόχο που είναι ο ηγεμονικός ρόλος της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή. Η παραμονή του στην εξουσία έχει συνδεθεί με πλήθος σκανδάλων διαφθοράς που όμως δεν τον έχουν «αγγίξει»
Εκ των σοβαρότερων προβλημάτων στη χώρα, πέραν της οικονομίας αποτελεί η βίαιη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τρόπους που θυμίζουν ολοκληρωτικό καθεστώς και η με διάφορους τρόπους αποδυνάμωση της Δημοκρατίας. Κυρίως στο στόχαστρο του «καθεστώτος Ερντογάν» βρίσκονται οι κουρδικοί πληθυσμοί στα Ανατολικά της χώρας, δικαστές, καθηγητές πανεπιστημίων, κρατικοί αξιωματούχοι, δημοσιογράφοι και γενικότερα διανοούμενοι στους οποίους αποδίδονται σωρηδόν κατηγορίες για συμμετοχή στο δίκτυο Γκιουλέν και στην απόπερια πραξικοπήματος.
Συνεχίζει να έχει τη στήριξη της πιο συντηρητικής μερίδας των πολιτών και κυρίως των χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων μέσω παροχών και ρουσφετιών.
Μουχαερέμ Ιντσέ. Είναι 54 ετών και υποψήφιος με το CHP του οποίου ήταν αντιπρόεδρος της ΚΟ του κόμματος την περίοδο 201-2014.
Σκληρός επικριτής του Ερντογάν και της πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ.
Υπόσχεται αναθεώρηση του Συντάγματος για την έμμεση επιστροφή στην Προεδρική Δημοκρατία και στον ενισχυμένο ρόλο του Κοινοβουλίου και επιμένει στην διάκριση των εξουσιών.
Δεσμεύεται για ένα «ελεύθερο, επιστημονικό, δημοκρατικό» εκπαιδευτικό σύστημα, είναι οπαδός ενός κοσμικού κράτους μακριά από τις επιταγές του Ισλάμ.
Μεράκ Ακσενέρ. 61 ετών και υποψήφια πρόεδρος για το κόμμα της ΙΥΙ. Έχει υπηρετήσει ως υπουργός Εσωτερικών και αντιπρόεδρος στη Βουλή.
Εκδιώχθηκε από το ΜΗΡ του Μπαχτσελί (με τον οποίο συνεργάζεται ο Ερντογάν) μετά την αμφισβήτηση της προεδρίας του και των διαφωνιών τους για την στήριξη παρείχε στον νυν Πρόεδρο.
Υπόσχεται επιστροφή στον κοινοβουλευτικό σύστημα που τώρα διαλύει ο Ερντογάν και άρση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης στην οποία βρίσκεται η χώρα από την εκδήλωση της απόπειρας πραξικοπήματος το Ιούλιο του 2016
Εάν εκλεγει-πράγμα απίθανο- θα είναι η πρώτη γυνάικα πρόεδρος της Τουρκίας. Η πρώτη και μόνη γυναίκα πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν η Τανσού Τσιλέρ.
Σελαχατίν Ντεμιρτάς. 45 ετών, κούρδος και κρατούμενος στις φυλακές από τον Νοέμβριο του 2016 όπως επίσης και άλλα μέλη του κόμματος.
Κατηγορείται για προπαγάνδα υπέρ τρομοκρατικής οργάνωσης (δηλ. το ΡΚΚ που έχει τεθεί εκτός νόμου στην Τουρκία)
Υπήρξε συμπρόεδρος του αριστερού-φιλοκουρδικού κόμματος HDP που στις εκλογές του 2015 κατάφερε μαζί με την Σερπίλ Κεμάλμπεϊ να οδηγήσει το κόμμα σε μια ιστορική νίκη, περνώντας το κατώφλι του 10% και μπαίνοντας στη Βουλή.
Και αυτός δεσμεύεται για την επιστροφή εξουσιών στη Βουλή και την αλλαγή του κεντρικού συστήματος βάσει του οποίου διοικείται σήμερα η Τουρκία μεταφέροντας εξουσίες. Εστιάζει σε θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι συμμαχίες της κάλπης
Οι ψηφοφόροι καλούνται πλέον να εκλέξουν 600 βουλευτές αφού οι θέσεις αυξήθηκαν κατά 50 από τους υποψηφίους που προτείνουν συνολικά 9 κόμματα.
Το AKP είχε σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση ελέγχοντας περίπου τα 3/5 της Βουλής. Ωστόσο τον Μάρτιο του 2017 ψηφίστηκε ένας νόμος ο οποίος επιτρέπει τον συνασπισμό κόμματων στις εκλογές με ενιαία λίστα υποψηφίων για την ανάδειξη των βουλευτών.
Το κατώφλι για την είσοδο στη Βουλή είναι το 10%.
Εάν στο πλαίσιο ενός συνασπισμού κομμάτων έστω ένα κόμμα εξασφαλίσει το 10% «παρασύρει» και τα υπόλοιπα.
Ως εκ τούτου αρκετά κόμματα έσπευσαν να εκμεταλλευτούν των δυνατοτήτων του εκλογικού νόμου που πολύ πιθανότητα να εκπέσει καθώς έχει γίνει προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Συμμαχία του Λαού: Το ΑΚΡ (Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει σχηματίσει πολιτικό συνασπισμό με το ΜΗΡ (Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί και το εξωκοινοβουλευτικό ΒΒP (Κόμμα της Μεγάλης Ενότητας) του Μουσταφά Ντεστισί.
Η συγκεκριμένη συμμαχία λοιπόν αποτελείται από συντηρητικά κόμματα με έντονα στοιχεία εθνικισμού, ακροδεξιά (MHP), με νεο-οθωμανική (AKP) και ισλαμιστική ρητορική (BBP).
Εθνική Συμμαχία: Αντίστοιχα το δεύτερο σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμμα, CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα), του Κεμάλ Κιλισντάρογλου έχει συμμαχήσει με το IYI (Καλό Κόμμα) της Μεράκ Ακσενέρ, το Saadet Parti (Κόμμα της Ευημερίας) του Τεμέλ Καραμαμογκλάογλου (ιδρυτής ο Ερμπακάν) και το DP (Δημοκρατικό Κόμμα) του Γκιουλτεκίν Ουισάλ (ιδρυτής ο Ντεμερέλ).
Σε αυτή τη συμμαχία ο πυρήνας είναι οι κεμαλιστές Κιλιντσάρογλου και Ακσενέρ (σοσιαλιστής ο πρώτος, οπαδός του τουρκικού εθνικισμού η δεύτερη). Το Saadet πάντως δεν είναι μόνο συντηρητικό αλλά διατυπώνει και μια ισλαμοκεντρική ρητορική που δεν ταιριάζει στους κεμαλιστές.
Τα άλλα τρία κόμματα που μετέχουν στις εκλογές είναι:
το HDP (Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών) των Περβίν Μπουλντάν και Σεζάι Τεμελι (πρώην πρόεδρος ο φυλακισμένος Σελαχατίν Ντεμιρτάς) και τα εξωκοινοβουλευτικά Huda Par και Vatar Partisi.
Η δύναμη των κομμάτων σήμερα
ΑΚP -316 βουλευτές
CHP -131 βουλευτές
HDP -47 βουλευτές (πολλοί εκ των οποίων στη φυλακή)
ΜΗΡ - 35 βουλευτές
ΙΥΙ -6 βουλευτές
Ανεξάρτητοι, δύο βουλευτές
13 θέσεις παραμένουν κενές
Πηγές: Αl Jazeera, Time, CNN, The Guardian, Financial Times