Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας ανάλυσης στάθηκε η πρόσφατη διενέργεια του δεύτερου γύρου διαβουλεύσεων μεταξύ της γείτονας Τουρκίας και των ΗΠΑ, σχετικά με την προμήθεια των αεροσκαφών F-35. Αξίζει δε να τονιστεί ότι η Τουρκία είχε «αποκλειστεί» από το αμερικανικό πρόγραμμα προμήθειας των F-35 στις 17 Ιουλίου 2019 επί Προεδρίας Ντόναλντ Τράμπ, λόγω της προμήθειας του Ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400. Όπως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο αμερικανός εκπρόσωπος του Υπουργείου Άμυνας «Η αμερικανική κυβέρνηση έχει καταστήσει σαφές όσον αφορά αυτή την προμήθεια ότι η Τουρκία μπορεί να αποκτήσει τους S-400 ή τα F-35, αλλά όχι και τα δύο».i Παράλληλα όμως είχε δηλώσει και ότι η στρατιωτική συνεργασία των δύο κρατών παραμένει ισχυρή, ενώ ο αμερικανός Πρόεδρος είχε δηλώσει ότι η σχέση με την Τουρκία είναι στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ.ii
Στις 27 Οκτωβρίου 2021 -επί Προεδρίας Τζο Μπάιντεν αυτή τη φορά- διεξήχθη ο πρώτος γύρος διαβουλεύσεων μεταξύ των δύο μερών, από αντιπροσωπεία των ΗΠΑ η οποία μετέβηκε στην Άγκυρα. Σύμφωνα με την επίσημη δήλωση που ακολούθησε, η εν λόγω συνάντηση πραγματοποιήθηκε «[…] για την επίλυση διαφορών και την αντιμετώπιση των εναπομεινάντων ζητημάτων που προκύπτουν από την απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35, η οποία οριστικοποιήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου. […] Η συνάντηση καταδεικνύει τη δέσμευση της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών να ολοκληρώσει με σεβασμό την προηγούμενη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35. Οι συζητήσεις ήταν παραγωγικές και οι αντιπροσωπείες σχεδιάζουν να συναντηθούν ξανά τους επόμενους μήνες στην Ουάσιγκτον».iii
Ο δεύτερος γύρος διαβουλεύσεων πραγματοποιήθηκε στην Ουάσινγκτον στις 18 Ιανουαρίου 2023. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση που εξέδωσε το αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας (Department of Defence) μία ημέρα αργότερα «Αντιπροσωπείες του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ και του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας πραγματοποίησαν το δεύτερο γύρο διαβουλεύσεων για τα F-35 στις 18 Ιανουαρίου 2023 στην Ουάσινγκτον, καθώς ο πρώτος γύρος είχε πραγματοποιηθεί στην Άγκυρα. Οι αντιπροσωπείες συμφώνησαν για τη συνέχιση των διαβουλεύσεων, με την επόμενη συνάντηση να έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στην Άγκυρα την άνοιξη του 2023».iv
Το σημείο στο οποίο εστιάζει η παρούσα ανάλυση, είναι η σχέση που υπάρχει μεταξύ της εξωτερικής πολιτικής που ασκείται από τις ΗΠΑ και της αμερικανικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας (National Security Strategy), η οποία αποτελεί το κατεξοχήν έγγραφο Υψηλής Στρατηγικής (Grand Strategy) των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως τέτοιο, καθορίζει το πλαίσιο εντός του οποίου εκπονούνται οι αντίστοιχες Στρατηγικές των υπόλοιπων Υπουργείων και διαμορφώνονται οι διμερείς σχέσεις (αρμοδιότητα του Υπουργείου Εξωτερικών) και κατ’ επέκταση συνάπτονται οι αμυντικές συνεργασίες (αρμοδιότητα του Υπουργείου Άμυνας) των ΗΠΑ. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η απόλυτη εναρμόνιση και ο συντονισμός των δράσεων όλων των φορέων, πράγμα που σημαίνει ότι κανένας δεν ενεργεί αυτοβούλως!
Τι προβλέπει όμως η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ όσον φορά την Τουρκία; Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την αμερικανική νομοθεσία (U.S.Code) το εν λόγω στρατηγικό έγγραφο εκπονείται στην αρχή της θητείας κάθε νέου Προέδρου και από εκεί και έπειτα σε ετήσια βάση. Ο Πρόεδρος Biden ωστόσο, στις 3 Μάρτιου 2021 εξέδωσεv –για πρώτη φορά στα χρονικά των ΗΠΑ- ένα ενδιάμεσο έγγραφο στρατηγικής με τίτλο «Προσωρινή Στρατηγική Καθοδήγηση Εθνικής Ασφάλειας» (Interim National Security Strategic Guidance).vi Σε αυτήν αναφέρεται ότι «Ο αυταρχισμός εξαπλώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο και πρέπει να ενωθούμε με ομοϊδεάτες συμμάχους και εταίρους για να αναζωογονήσουμε τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο. Θα συνεργαστούμε μαζί με τις υπόλοιπες δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο για να αποτρέψουμε και να αμυνθούμε κατά της επίθεσης από εχθρικούς αντιπάλους»,vii χωρίς ωστόσο να περιέχει κάποιο εδάφιο που να αναφέρεται στην Τουρκία.
Στις 12 Οκτωβρίου 2022, ο Λευκός Οίκος εξέδωσεviii –με καθυστέρηση πλέον του ενός έτους- τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ.ix Στο νέο αυτό στρατηγικό έγγραφο, μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «Η πιο πιεστική στρατηγική πρόκληση που αντιμετωπίζει το όραμά μας είναι από δυνάμεις που ασκούν αυταρχική διακυβέρνηση με μια αναθεωρητική εξωτερική πολιτική. Είναι η συμπεριφορά τους που αποτελεί πρόκληση για την τη διεθνή ειρήνη και σταθερότητα -ιδιαίτερα η διεξαγωγή ή η προετοιμασία πολέμων, υπονομεύοντας ενεργά τις δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες άλλων χωρών, αξιοποιώντας την τεχνολογία και τις αλυσίδες εφοδιασμού για εξαναγκασμό και καταστολή και εξάγοντας ένα ανελεύθερο μοντέλο διεθνούς τάξης».x
Αν και λίγες γραμμές μετά το εν λόγω απόσπασμα το κείμενο αναφέρει ως παραδείγματα αυταρχικών διακυβερνήσεων τη Ρωσία και την Κίνα, όλες οι προαναφερθείσες ενέργειες θα μπορούσαν να περιγράψουν κάλλιστα και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Όπως γνωρίζουμε, η Τουρκία –στο πλαίσιο του αναθεωρητισμού που επιδεικνύει- αμφισβητεί συστηματικά τόσο τη Συνθήκη της Λωζάννης όσο και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας [United Nations Convention on the Law Of the Sea (UNCLOS), έχοντας μάλιστα προβεί και στην εκπόνηση του Δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας.xi Όσον αφορά την προκλητική συμπεριφορά κατά της διεθνούς ειρήνης και σταθερότητας, έχει επιδοθεί σε μία πληθώρα ενεργειών στην Ανατολική Μεσόγειο όπως παρενοχλήσεις ερευνητικών πλοίων στην Κυπριακή ΑΟΖ,xii παραβιάσεις του ελληνικού Εθνικού Εναέριου Χώρου,xiii μεταφορά οπλισμού στη Λιβύη,xiv εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού,xv κ.ά.
Χαρακτηριστική περίπτωση προετοιμασίας πολέμων αποτελεί -εκτός από τις πρόσφατες δηλώσεις δια στόματος του Τούρκου Προέδρου εναντίον της χώρας μας ότι «Θα έρθουμε ένα βράδυ»- η απειλή πολέμου, το γνωστό σε όλους πλέον casus belli που ψηφίστηκε το 1995 από την Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε την υποστήριξη της Τουρκίας στο κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνωνxv -ενέργεια που υπονόμευσε τις πολιτικές διαδικασίες στην Αίγυπτο- αλλά και την προμήθεια των τουρκικής κατασκευής Συστημάτων Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) [Unmanned Aircraft Systems (UAS)] -με πιο γνωστό το Bayractar TB2- σε χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, εκμεταλλευόμενη τις τεχνολογικές της δυνατότητες.xvii
Θα μπορούσε επομένως δικαίως να ισχυριστεί κάποιος ότι ο συνεχιζόμενος αποκλεισμός της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 εδράζεται στις διατάξεις της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, καθώς -εκτός από την προφανή αιτία της προσέγγισης της Ρωσίας μέσω της προμήθειας των S-400- η Τουρκία ασκεί μία γενικότερη αναθεωρητική εξωτερική πολιτική η οποία αντίκειται στα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ.
Για να μην έχουμε ωστόσο αυταπάτες ή τρέφουμε φρούδες ελπίδες περί οριστικής ρήξης των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας παραθέτεται το μοναδικό εδάφιο της αμερικανικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας που αναφέρεται στην Τουρκία, σύμφωνα με το οποίο «Θα συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με την Τουρκία για να ενισχύσουμε τους στρατηγικούς, πολιτικούς, οικονομικούς και θεσμικούς δεσμούς της με την Δύση».xviii
i U.S. Department of Defence. (19 January 2023). «U.S. Begins Process of ‘Unwinding’ Turkey From F-35 Program, DOD Officials Say». https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/1908351/us-begins-process-of-unwinding-turkey-from-f-35-program-dod-officials-say/ (23/01/2023).
ii Οπ.π.
iii U.S. Department of Defence. (27 October 2021). «2021 U.S.-Turkey F-35 Dispute Resolution Meeting». https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/2824734/2021-us-turkey-f-35-dispute-resolution-meeting/ (23/01/2023).
iv U.S. Department of Defence. (19 January 2023). «U.S. – Turkiye Delegations Conduct Second Round of F-35 Consultations». https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/3274156/us-turkiye-delegations-conduct-second-round-of-f-35-consultations/ (23/01/2023).
v The White House. (3 March 2021).«Interim National Security Strategic Guidance». [Press Release] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/03/03/interim-national-security-strategic-guidance/ (23/01/2023).
vi The White House. (March 2021).«Interim National Security Strategic Guidance». https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2021/03/NSC-1v2.pdf (23/01/2023).
vii The White House. (March 2021).«Interim National Security Strategic Guidance», σ. 19.
viii The White House. (12 October 2022).«FACT SHEET: The Biden-Harris Administration’s National Security Strategy». [Press Release] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2022/10/12/fact-sheet-the-biden-harris-administrations-national-security-strategy/ (23/01/2023).
ix The White House. (12 October 2022).«National Security Strategy». https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/Biden-Harris-Administrations-National-Security-Strategy-10.2022.pdf (23/01/2023).
x The White House. (12 October 2022).«National Security Strategy». σ. 8.
xi Μιχαήλ Χατζηάστρου. (05 Οκτωβρίου 2021). «Το τουρκικό δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας… και οι προκλήσεις της ελληνικής στρατηγικής». Foreign Affairs-The Hellenic Edition. https://www.foreignaffairs.gr/articles/73415/mixail-xatziastroy/to-toyrkiko-dogma-tis-galazias-patridas%E2%80%A6?page=show (23/01/2023).
xii Κώστας Μαυραγάνης. (04 Οκτωβρίου 2021). «Τουρκικές προκλήσεις στην Κύπρο: Παρενόχληση του ερευνητικού “Nautical Geo”». HUFFPOST GREECE. https://www.huffingtonpost.gr/entry/toerkikes-prokleseis-sten-kepro-parenochlese-toe-ereenetikoe-nautical-geo_gr_615aee47e4b099230d25cf54 (24/01/2023).
xiii Γεινό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας. «Εναέριος Χώρος - Αρχείο Παραβάσεων/Παραβιάσεων». https://geetha.mil.gr/paravaseis-paraviaseis/enaerios-choros-archeio-paravaseon-paraviaseon/ (24/01/2023).
xiv Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (14 Δεκεμβρίου 2019). «Η Τουρκία σπάει το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη αποκαλύπτει έκθεση του ΟΗΕ». https://www.kathimerini.gr/world/1056182/i-toyrkia-spaei-to-empargko-oplon-sti-livyi-apokalyptei-ekthesi-toy-oie/» (24/01/2023).
xv Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. (10 Δεκεμβρίου 2022). «Μηταράκης: Τουρκική προσπάθεια εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού». https://www.naftemporiki.gr/politics/1415562/mitarakis-toyrkiki-prospatheia-ergaleiopoiisis-toy-metanasteytikoy/ (24/01/2023).
xvi Πάνος Δράκος. (15 Νοεμβριου 2020). «Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, μακρύ χέρι του νεο-οθωμανισμού». HUFFPOST GREECE. https://www.huffingtonpost.gr/entry/oi-adelfoi-moesoelmanoi-makre-cheri-toe-neo-othomanismoe_gr_5faeb9bcc5b6b956698ab030 (24/01/2023).
xvii Ελευθέριος Καρατζάς. «Η άνοδος των τουρκικής προέλευσης Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών». Η Ελλάδα, η Ευρώπη και ο Κόσμος, Τεύχος 17, Α’ Εξάμηνο 2022, σ. 43-51.
xviiiThe White House. (12 October 2022).« National Security Strategy». σ
. 39
.