Ολοένα και περισσότερα περιστατικά σκληρής και συχνά θανατηφόρας βίας έρχονται στο φως της δημοσιότητας προκαλώντας το κοινό αίσθημα και δημιουργώντας εύλογα ερωτήματα και ανησυχίες για την εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας.
Δυστυχώς, παρά την πρόοδο του ανθρώπου στις επιστήμες, στα γράμματα και στις τέχνες, η βία δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει, αντιθέτως κυριαρχεί σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, με πολλές και ποικίλες μορφές, διαβρώνοντας τις κοινωνικές και ανθρώπινες σχέσεις.
Στην Αριστοτελική ηθική, ο ενάρετος άνθρωπος απολαμβάνει ο ίδιος να συμπεριφέρεται δίκαια και ηθικά και να πράττει το καλό υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.
Στην Επικούρεια φιλοσοφία, επίσης, το μεγαλείο της ανθρώπινης ζωής συμβαδίζει με την ορθή λογική, την ηθική και το δίκαιο, ως βασικές προϋποθέσεις για την ομαλή ατομική και κοινωνική συμβίωση: “δεν είναι δυνατό να ζει κανείς ευχάριστα αν δεν ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, όπως και δεν μπορεί κανείς να ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, αν δεν ζει ευχάριστα» (Επίκουρος, Κύριες Δόξες εδ.5).
Αλλά και πολύ πριν τον Αριστοτέλη και τον Επίκουρο, και ο Ηράκλειτος ανήγαγε το ήθος σε καθοριστικό παράγοντα της εξέλιξης του ανθρώπου με τη μεγαλειώδη φιλοσοφική του ρήση “ήθος ανθρώπω δαίμων” χαρακτηρίζοντας, μάλιστα, το ήθος ως θεϊκό αγαθό.
Αυτές οι στοχαστικές προσεγγίσεις αποτελούν τις κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας της ηθικής και οδηγούν αναντίρρητα στην πραότητα της ανθρώπινης ψυχής, στην ίδια την ευδαιμονία. Και, βέβαια, το ερώτημα που ανακύπτει είναι κατά πόσον αυτές οι αξίες αντιπροσωπεύουν στις μέρες μας τον σύγχρονο άνθρωπο;
Το εκπαιδευτικό σύστημα της σύγχρονης κοινωνίας προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού, έπαψε εδώ και πολλά χρόνια να καλλιεργεί την ηθική και το ήθος ως βασικές συνιστώσες της ανθρώπινης ύπαρξης και της κοινωνικής συμβίωσης.
Τα πρότυπα, οι αντιλήψεις και οι καθημερινές πρακτικές διαβίωσης των σύγχρονων κοινωνιών επικεντρώνονται αποκλειστικά στην επίτευξη της υλικής ευμάρειας με οποιοδήποτε μέσο, την προώθηση του ατομικισμού έναντι του συλλογικού, του εγώ έναντι του εμείς, παραβλέποντας και εν πολλοίς αγνοώντας την ανθρώπινη πνευματική και ηθική υπόσταση.
Δεν πρόκειται, λοιπόν, περί της πανδημίας, της οικονομικής κρίσης, της ανεργίας και άλλων μειζόνων κοινωνικών προβλημάτων που συχνά αναφέρονται στο δημόσιο διάλογο ως αίτια της έξαρσης της βίας, χωρίς βεβαίως να υποτιμάται το γεγονός ότι δεν συμβάλλουν στη δημιουργία εντάσεων στις ανθρώπινες σχέσεις. Πρόκειται περί έλλειψης ήθους.
Η ελληνική κοινωνία, από τα μέσα της δεκαετίας του 90 και εντεύθεν, χάνει σταδιακά την παραδοσιακή της υφή και μετασχηματίζεται σε μία κοινωνία στην οποία οι παραδοσιακές αξίες, αντιλήψεις και συμπεριφορές αντικαθίστανται με νέα πρότυπα και στάσεις ζωής που προωθούνται μέσω των social media, lifestyle και reality shows, όπου οι έννοιες της ηθικής, του ήθους και της ενσυναίσθησης τείνουν να εξαλειφθούν παντελώς.
Σε μία τέτοια κοινωνία οι δομές της οποίας αναπαράγουν και θεοποιούν την υλιστική διάσταση της ανθρώπινης ζωής και μάλιστα με ταχύτατους ρυθμούς λόγω των σύγχρονων τεχνολογιών, η βία θα συνεχίσει να οξύνεται στις ανθρώπινες σχέσεις με όλες τις επώδυνες συνέπειες για την ομαλή και εύρυθμη προσωπική και κοινωνική συμβίωση.-
* Ο κ. Ευάγγελος Στεργιούλης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.