Την ιστορία του νάρκισσου, όλοι, λίγο-πολύ, την έχουμε ακούσει. Υπεραγάπησε το είδωλό του πάνω στα κρυστάλλινα νερά της λίμνης, που ένα Κράκεν πήδηξε μέσα από τα νερά και τον αποκεφάλισε με το αίμα να αναβλύζει βάφοντας τα όλα ένα βαθύ κόκκινο. ΟΚ, το τελευταίο είναι δικό μου, αλλά θα μπορούσε να είχε συμβεί.
Ο Νάρκισσος τελικά υπέκυψε στον απαράμιλλο αυτοερωτισμό του και ξεψύχησε εκεί, στην άκρη της λίμνης όπου φύτρωσε και ένα λουλούδι με το όνομά του. Όταν ήμουν (πιο) νέος, παραδέχομαι ότι δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί η αγάπη προς τον εαυτόν, θα μπορούσε να οδηγήσει κάποιον/α σε μαρασμό. Σαν κοινωνία, το έχουμε τερματίσει βέβαια και εκεί που το 1% των ανθρώπων υπολογίζεται με ναρκισσιστική διαταραχή, πιθανά να έχει φτάσει στο 5%. Αυτό σημαίνει ότι 1 στους 20 βρίσκεται μέσα στο φάσμα, πλέον.
Τελικά, υπάρχει βιολογικός παράγοντας πίσω από έναν νάρκισσο (πλην της άφταστης ομορφιάς του/ης);
Ο Σαλβαδόρ Νταλί, ίσως δεν μας δίνει μία άμεση απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, αλλά κατευθύνει προς αυτήν, στον εκπληκτικό του πίνακα με τίτλο: “Η μεταμόρφωση του Ναρκίσσου”. Τα δευτερεύοντα στοιχεία του πίνακα, προσωπικά, μου κάνουν εντύπωση. Στα αριστερά, η θερμή εικόνα του Ναρκίσσου (πριν την μεταμόρφωσή του), με ένα πλήθος γυμνά κορμιά και η σκακιέρα, δεξιά, με μία γυμνή φιγούρα στη μέση, αντικατοπτρίζει την έπαρσή του και ίσως εκείνους που εκμεταλλεύτηκε και τον/την άφησαν. Έτσι κι αλλιώς μία/ένας βασίλισσά/βασιλιάς δίχως πιόνια παύει πλέον να υφίσταται….
Μετά την μεταμόρφωση, ένα απομεινάρι του εαυτού του η φιγούρα δεξιά, με μυρμήγκια να εισβάλουν στο σχεδόν άψυχο και ραγισμένο κουφάρι, ενώ ένα ζώο τρώει τα απομεινάρια της σάρκας τού. Για εμένα, το επίκεντρο είναι το νοσηρό λουλούδι που έχει φυτρώσει στο κεφάλι του.
Όμως, εάν κανείς προσέξει το σώμα, πλέον δεν είναι σώμα αλλά 3 δάχτυλα που κρατάνε ένα αυγό. Η μεταμόρφωσή του οδήγησε στην παρακμή. Αναπόφευκτα.
Η απάντηση, λοιπόν, είναι ναι, η ναρκισσιστική διαταραχή έχει μία γενετική προδιάθεση. Όμως, καλλιεργείται από το οικογενειακό περιβάλλον κατά πολύ μεγάλο βαθμό. Για παράδειγμα, ένας γονέας που διακατέχεται από ναρκισσιστική διαταραχή, πιθανά προήλθε από ένα γονεϊκό περιβάλλον (με κάποιον από τους φροντιστές του με ναρκισσισμό), και πιθανά ο απόγονος του να ακολουθήσει ένα παραπλήσιο μοτίβο. Προφανώς, ακόμη και εάν ο απόγονος δεν έχει κάποια γενετική προδιάθεση, ο γονέας με την εν λόγω διαταραχή, επιχειρώντας να δημιουργήσει το ίδιο νοσηρό περιβάλλον στο οποίο ο ίδιος/α μεγάλωσε (αφού δεν κατάφερε να ξεφύγει ποτέ από αυτό), μπορεί να οδηγήσει και τα απροστάτευτα μέλη στο ίδιο μονοπάτι. Θα τα καταφέρει;
Δεν μπορώ να δώσω απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, αλλά υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να αναχαιτίσουν την «μεταμόρφωση».
Στο γενετικό τοπίο τώρα, το 2014 δημοσιεύτηκε μία μελέτη όπου 304 ζευγάρια διδύμων (όχι το ζώδιο) τα οποία εξετάστηκαν και βρέθηκε ότι η έπαρση σε διάφορες εκφάνσεις της άγγιζε, υψηλότατα ποσοστά (23% grandiosity, 35% entitlement)1, ενώ σε μία μελέτη το μακρινό 1996 έδειξε ότι τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά έχουν ένα γενετικό αποτύπωμα κατά 53%2. Φυσικά, το ζήτημα έχει γίνει ιδιαίτερα trendy, μιας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πλέον, είναι εξαιρετική καύσιμη ύλη για διαταραχές τέτοιου τύπου. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή (Narcissistic Personality Disorder, NPD), έχουν δυσλειτουργική εγκεφαλική λειτουργία, έχοντας μειωμένη φαιά ουσία3,4.
Με λίγα λόγια, εκείνοι με NPD, ενώ θεωρούν ότι είναι στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας (στο μυαλό τους), στην πραγματικότητα, βρίσκονται στο πάτο της (κυριολεκτικά). Τι θα έλεγε ο Φρόιντ για αυτό;
Ο Νταλί, παρουσίασε τον εν λόγω πίνακα, το 1938, στον Φρόιντ. Ο τελευταίος απάντησε πως πρέπει κανείς να ψάξει αρκετά στον συγκεκριμένο πίνακα για να βρει τον συνειδητό νου (το Εγώ;), του Νταλί.
Το 1914, ο Φρόιντ, έγραψε το δοκίμιο για την «Εισαγωγή στον ναρκισσισμό», περιγράφοντάς τον ως ένα κλινικό φαινόμενο κατά το οποίο κάποιοι άνθρωποι αποκτούν εμμονή με τον εαυτό τους και το «μεγαλείο» τους. Ο Φρόιντ ουσιαστικά παρουσίασε τον όρο ναρκισσισμό και (με λίγο ναρκισσιστικό τρόπο) θεώρησε τον εαυτό του επαναστάτη που διέλυσε τις ναρκισσιστικές αυταπάτες των ανθρώπων. Πίστευε πως ο νάρκισσος είναι κάποιος/α που θεωρεί πως είναι το κέντρο του σύμπαντος (ανάμεσα στα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπων), και δεν έχει την ικανότητα ή/και την ανάγκη να νοιάζεται για τους άλλους. Αυτή η αντίληψη, μου θυμίζει εκείνη ενός νηπίου.
Μία/Ένας ενήλικη/ας που πάσχει από μια βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας και στέρησης (με αφετηρία την παιδική ηλικία), αδυνατεί να εγκαταλείψει την παραπάνω πρώιμη ναρκισσιστική στάση. Γιατί όμως; Ο Φρόιντ μας δίνει την απάντηση μέσα από την σύγκρουση του Υπερεγώ με το Εγώ. Το πρώτο είναι ο ιδανικός εαυτός που στα άτομα με NPD είναι ευάλωτος στην κριτική και οτιδήποτε διαφορετικό μεταφράζεται ως προσωπική επίθεση.
Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, έχουν ισχυρό Υπερεγώ και η αξία τους είναι βαθύτατα εξαρτημένη από την κριτική των άλλων. Έτσι, ενώ το Εγώ αντιλαμβάνεται ότι είναι απλά ένας άνθρωπος όπως όλοι μας, το NPD Υπερεγώ θεωρεί ότι είναι υπεράνω όλων, μιας και οι άμυνες του το καθιστούν άτρωτο συναισθηματικά και ηθικά. Εν τέλει, το Υπερεγώ υπερτερεί του Εγώ με μεγάλες επιπτώσεις όχι μόνο στο ίδιο το άτομο με NPD, αλλά και στο άμεσο οικογενειακό/κοινωνικό περιβάλλον του. Επιπλέον, επειδή χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια του ιδανικού/πλασματικού εαυτού για να επικρατήσει στο ευάλωτο Εγώ (και το κάνει), πολύ συχνά τα άτομα με NPD διακατέχονται από ψυχοσωματικά νοσήματα (πονοκεφάλους, κατά φαντασίαν ασθένειες κλπ.).
Είναι μία επίγεια κόλαση. Ο Επίκουρος είχε πει «όπου είναι ο θάνατος, δεν είμαι εγώ» δηλαδή την στιγμή του θανάτου μας δεν καταλαβαίνουμε ότι ήρθε το τέλος μας. Ένας άνθρωπος με NPD πεθαίνει συνεχώς σαν σε επεισόδιο της σειράς Black Mirror.
Ανατρίχιασα!
1 Luo, Y. L., Cai, H. & Song, H. A behavioral genetic study of intrapersonal and interpersonal dimensions of narcissism. PLoS One 9, e93403, doi:10.1371/journal.pone.0093403 (2014).
2 Jang, K. L., Livesley, W. J., Vernon, P. A. & Jackson, D. N. Heritability of personality disorder traits: a twin study. Acta Psychiatr Scand 94, 438-444, doi:10.1111/j.1600-0447.1996.tb09887.x (1996).
3 Nenadic, I., Lorenz, C. & Gaser, C. Narcissistic personality traits and prefrontal brain structure. Sci Rep 11, 15707, doi:10.1038/s41598-021-94920-z (2021).
4 Nenadic, I. et al. Brain structure in narcissistic personality disorder: a VBM and DTI pilot study. Psychiatry Res 231, 184-186, doi:10.1016/j.pscychresns.2014.11.001 (2015).