Mετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Η.Π.Α. εδραίωσαν μία εκτενή πολιτικοοικονομική παρουσία στην Ιαπωνία. Στο πλαίσιο της στρατηγικής της ανάσχεσης έναντι της Σοβιετικής Ένωσης, οι Η.Π.Α. προσεταιρίσθηκαν την Ιαπωνία, την μέχρι πρότινος αντίπαλο τους στον Πόλεμο. Απειλούμενες από την δυνητική Σοβιετική επέκταση επιρροής στον Ειρηνικό Ωκεανό, οι Η.Π.Α. θεώρησαν πως ένας φτωχός και δυσαρεστημένος Γιαπωνέζικός λαός θα στρεφόταν στον κομμουνισμό, επεκτείνοντας την Σοβιετική διείσδυση στην περιοχή. Έτσι, μέσα στον φόβο του Ψυχρού Πολέμου, θεμελιώθηκε η φιλελεύθερη Γιαπωνέζική Οικονομία, με τις Η.Π.Α. να παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, η οποία και έφτασε να αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου μέχρι και το 2011, όποτε και την ξεπέρασε η Κίνα.
Η οικονομία της Ιαπωνίας μπορεί εύκολα να χωριστεί σε 3 περιόδους. Κάθε μία από αυτές διαφέρει αρκετά από τις άλλες κάτι που αποδίδεται στα ιδιαίτερα οικονομικά χαρακτηριστικά τους, καθώς και στο εξελισσόμενο διεθνές οικονομικό περιβάλλον της εκάστοτε περιόδου.
Η μεταπολεμική, ανοικοδομητική περίοδος, η οποία διήρκησε από το 1945 μέχρι περίπου το 1955.
Η περίοδος υψηλής/ταχείας ανάπτυξης, από το 1955 μέχρι την Πετρελαϊκή Κρίση του 1973.
Η μεταβατική περίοδος χαμηλής ανάπτυξης, η οποία ξεκίνησε αμέσως μετά την Κρίση του 1973.
Η ανοικοδομητική περίοδος
Κατά την διάρκεια της ανοικοδομητικής περιόδου, η κυβέρνηση υιοθέτησε ένα σύστημα υψίστης προτεραιότητας και αφοσίωσης στην ανάπτυξη και, χάρη στην υψηλή αποδοτικότητα αλλά και στην εργατικότητα των κατοίκων της, η οικονομία απέκτησε ξανά την προπολεμική της ισχύ στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Μετά τον πόλεμο, οι Σύμμαχοι (με επικεφαλής τις ΗΠΑ) επαναπάτρισαν εκατομμύρια Ιάπωνες από τις αποικίες και τα στρατόπεδα σε όλη την Ασία, αποδομώντας την Ιαπωνική Αυτοκρατορία και αποκατέστησαν την ανεξαρτησία των κατακτημένων εδαφών της. Το 1947, η Ιαπωνία υιοθέτησε νέο σύνταγμα, στο οποίο κυριαρχούσαν φιλελεύθερα δημοκρατικά στοιχεία. Η συμμαχική κατοχή έληξε με τη Συνθήκη του Σαν Φρανσίσκο το 1952 και η Ιαπωνία εντάχθηκε στα Ηνωμένα Έθνη το 1956.
Στόχοι κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να φτάσουν το οικονομικό επίπεδο των αντίστοιχων Αμερικανικών και Ευρωπαϊκών βιομηχανοποιημένων οικονομιών. Βασικό ανάχωμα στο μακροοικονομικό επίπεδο για την επίτευξη αυτών υπήρξαν τα χαμηλά επίπεδα αποταμιεύσεων καθώς και ο χαμηλός ρυθμός αποταμίευσης. Οι συντονισμένες πολιτικές της κυβέρνησης ωστόσο, υπήρξαν αποτελεσματικές στην αναστροφή της κατάστασης του οικονομικού τοπίου. Δημιουργήθηκε ένα σύστημα όπου κεφάλαια κατευθύνονταν στις σημαντικές βιομηχανίες, ενώ σε μικροοικονομικό επίπεδο εγκαθιδρύθηκε ο λεγόμενος «Γιαπωνέζικος τρόπος λειτουργείας του καπιταλισμού» όπου δόθηκε έμφαση στην δημιουργία σχέσεων μακράς διαρκείας μεταξύ οικονομικών παραγόντων. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα σταθερό σύστημα εργασίας και ένα αξιόπιστο κεντρικό τραπεζικό σύστημα. Αυτά, σε συνδυασμό με ενεργές δημόσιες πολίτικες/ παρεμβάσεις συντέλεσαν στο να γεφυρώσει η οικονομία της Ιαπωνίας το χάσμα με τις υπόλοιπες βιομηχανοποιημένες οικονομίες της Δύσης. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δύο επόμενες περίοδοι της οικονομικής ιστορίας της χώρας.
Περίοδος Ταχείας Ανάπτυξης
Βασικό χαρακτηριστικό της οικονομίας κατά την διάρκεια της περιόδου της ταχείας ανάπτυξης ήταν ο φρενήρης ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης. Η μέση ετήσια ανάπτυξη κατά την διάρκεια αυτής της μακρά περιόδου (σχεδόν 20 ετών) ήταν της τάξεως του 10%. Αυτό το ποσοστό ήταν εξαιρετικά υψηλό, συγκριτικά ακόμα και με άλλες ταχύτατα αναπτυσσόμενες χώρες παγκοσμίως. Πιο συγκεκριμένα επικρατούσαν χαμηλά επίπεδα συντελεστή κεφαλαίου, υπήρχε μία διατηρούμενη έκρηξη επενδύσεων (κυρίως από τις Η.Π.Α.) επικεντρωμένη ιδιαίτερα στις «βαριές» και τις χημικές βιομηχανίες, υπήρξε ραγδαία αύξηση των αποταμιεύσεων των ιδιωτών κάτι που όπως είναι γνωστό από την οικονομική θεωρία οδηγεί και στην αύξηση των επενδύσεων όπως και έγινε, και τέλος απουσίαζαν τάσεις πληθωρισμού για ένα ιδιαιτέρως μεγάλο χρονικό διάστημα.
Την ίδια στιγμή το οριακό προϊόν κεφαλαίου της Ιαπωνίας ήταν χαμηλό σχετικά με αυτό άλλων χωρών, δίνοντας της ένα ξεκάθαρο προβάδισμα για ισχυρή ανάπτυξη. Υπάρχουν πολλές θεωρίες στην βιβλιογραφία για τα αιτία αυτού του φαινομένου, με την πιο επικρατέστερη να θέλει την τεράστια αύξηση της εργατικής παραγωγικότητας υπεύθυνη. Ακόμα, είναι σημαντικό να σημειωθεί ο ρόλος των προσωπικών αποταμιεύσεων (S) που διευκόλυναν την υψηλή ανάπτυξη μέσω των επενδύσεων, χωρίς να εμφανίζονται τροχοπέδες από τον πληθωρισμό κ.ά. Από τα στοιχεία προκύπτει πως οι προσωπικές αποταμιεύσεις στην Ιαπωνία ήταν πολύ υψηλότερες ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος από ότι σε άλλες χώρες. Ακόμη, η σταθερότητα του επιπέδου των τιμών, συνδυαζόμενη με μία συνεχή μεταφορά πόρων προς τους τομείς που παρήγαγαν αγαθά για τις εξαγωγές, μαζί με την συνεχή τεχνολογική καινοτομία και ανάπτυξη, είχαν ως αποτέλεσμα την υψηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα των Ιαπωνικών εξαγωγών. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης, ακολουθούσε το ευρέως επιθυμητό μοντέλο ανάπτυξης της καθοδηγούμενης από και εστιαζόμενης σε εξαγωγές οικονομίας (εξαγωγικό μοντέλο ανάπτυξης).
Το Ιαπωνικό Θαύμα
Η περίοδος αυτή ονομάστηκε το Ιαπωνικό Οικονομικό Θαύμα. Η Ιαπωνία έγινε γρήγορα η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου μετά τις Η.Π.Α. κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Εν μέρει, αυτή η πορεία της οικονομίας της Ιαπωνίας, οφείλεται και στις ίδιες τις Η.Π.Α. οι οποίες της πρόσφεραν απτή βοήθεια και οικονομική υποστήριξη. Τα χρόνια μετά τον πόλεμο οι Η.Π.Α., οι οποίες εγκαθίδρυσαν μία ισχυρή πολιτικοοικονομική παρουσία στην Ιαπωνία όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, ήθελαν να εμποδίσουν πρωταρχικά την επέκταση της Σοβιετικής επιρροής. Πολύ περισσότερο, η οικονομική ανάπτυξη της Ιαπωνίας τους συνέφερε άμεσα και αποφασιστικά καθώς η τελευταία θα απορροφούσε, όπως και συνέβη, ένα μεγάλο μέρος των αμερικανικών εξαγωγών (μετά το τέλος του Πολέμου οι Η.Π.Α. παρήγαγαν περισσότερο του 1/3 του βιομηχανικού προϊόντος του πλανήτη), ενώ οι Ιάπωνες θα ήταν σε θέση να προχωρήσουν και σε ξένες άμεσες επενδύσεις στις Η.Π.Α.. Με αυτούς τους τρόπους ενισχύονταν και επωφελούνταν άμεσα και η ίδια η Αμερικανική Οικονομία. Οι παροχές και η στήριξη λοιπόν προς την Ιαπωνία, ήταν πράγματι γενναιόδωρες και αθρόες, και πολύ περισσότερο, αποσκοπούσαν σε ανταποδώσεις εκ μέρος των Ιαπώνων.
Διαβάστε στο επόμενο: Η οικονομία της Ιαπωνίας κατά την διάρκεια της Μεταβατικής Περιόδου έως σήμερα
Βιβλιογραφία:
- Boulder, Colo, Japan’s Economy: Coping with Change in the International Environment, (Westview Press, 1982).
- Dimitriadou, Chrisoula, Japanese financial markets and their current liberalization process, (Athens: Centre of Planning and Economic Research, 1988).
Gibney, Frank, Japan: The Fragile Superpower, (Tokyo: Tuttle Pub, 1996).
Hopt Klaus, Wymeersch Eddy, Kanda Hideki, Baum Harald, Corporate Governance in Context: Corporations, States, and Markets in Europe, Japan, and the US, (Oxford, U.K.: Oxford University Press, 2005), (2009 printing).
Kaizuka, Keimei, Krueger, A O, Tackling Japan’s Fiscal Challenges: Strategies to Cope with High Public Debt and Population Aging. (Hampshire: Palgrave Macmillan UK/International Monetary Fund, 2006).
Kraus, Willy, The Economic Development of the Pacific Basin: Growth Dynamics, Trade Relations and Emerging Cooperation, (New York: St. Martin’s Press, 1986).
Krugman, Paul, Η μεγάλη κάμψη: Η επιστροφή των οικονομικών της ύφεσης
(Αθήνα: Καστανιώτης, 2000).LaPier, Terrence, Competition, Growth Strategies and the Globalization of Services: Real Estate Advisory Services in Japan, Europe and the United States, (London: Routledge, 1998).
McCargo, Duncan, Contemporary Japan. (Macmillan, 2000).
Nakamura, Takapuna, The Postwar Japanese Economy: Its Development and Structure, (Tokyo: University of Tokyo Press, 1983).
Posen, Adam, Restoring Japan’s Economic Growth. (Washington, D.C.: Institute for International Economics, 1998).
Ryan, Liam, The Asian economic miracle unmasked: The political economy of the reality. (International Journal of Social Economics, 2000).
Scott, John, Capitalist Property and Financial Power: A Comparative Study of Britain, the United States and Japan, (Brighton, Sussex: Wheatsheaf Books, 1986).
Thurow, Lester, Ο επερχόμενος οικονομικός πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας, Ευρώπης και Αμερικής, (Αθήνα: Νέα Σύνορα, 1995).
Thurow, Lester, Το μέλλον του καπιταλισμού : πως οι σύγχρονες οικονομικές δυνάμεις διαμορφώνουν τον κόσμο του αύριο, (Αθήνα: Νέα Σύνορα, 1997).
Γεωργιάδης, Γεώργιος, Ιαπωνική τραπεζική κρίση της δεκαετίας του ’90: Αίτια και Διδάγματα. (Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, 2009).