Έγραψε πρόσφατα στην Καθημερινή ο δημοσιογράφος Τάκης Θεοδωρόπουλος ότι «Χθες η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών παρέμεινε κλειστή εις ένδειξιν διαμαρτυρίας για την ανακατάληψη του περίφημου «χώρου» από την επίσης περίφημη «συλλογικότητα ο Ρουβίκωνας» ….. Το πρόβλημα ξεκινάει από τις μακρινές εκείνες ημέρες του 1974, όταν το λεγόμενο «φοιτητικό κίνημα» προβιβάστηκε σε πολιτειακό θεσμό και κατέλαβε το πανεπιστήμιο ως τοποτηρητής της δημοκρατίας. Κοινώς, κατέλυσε την ελευθερία της διακίνησης των ιδεών, της σκέψης και της έκφρασης, για να εγκαθιδρύσει ένα τυραννικό καθεστώς ελέγχου, υποταγμένο στις πολιτικές της συγκυρίας και στην περιφρόνηση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος». Αυτή είναι η καλύτερη περίληψη που έχω διαβάσει για το θέμα αυτό.
Ναι, υπήρχε ένα «φοιτητικό κίνημα» εκείνη την εποχή. Στα αμφιθέατρα γινόταν χαμός στο ίσωμα. Οι γενικές συνελεύσεις ήταν θεάματα εφάμιλλα αυτών του Κολοσσαίου. Έπεφταν κορμιά, αριστερά και αριστερότερα. Τα Πανεπιστήμια έπρεπε να γίνουν σαν το Λομονόσοφ, που έσφυζε εκείνη την εποχή απο ακαδημαϊκό άσυλο και ελευθερία του λόγου. Τα Χάρβαρντς και τά Στάνφορντς τότε δεν έπαιζαν γιατί ήταν «ΝΑΤΟϊκά». Για να γινόταν αυτό έπρεπε βέβαια να φύγουν όλοι οι φασίστες οι καθηγητές. Να γίνει «αποχουντοποίηση». Αυτή ήταν το απόγειο του κινήματος στο Φυσικό της Αθήνας. Και φυσικά η περίπτωση του Αλκιβιάδη Αποστολάκη, καθηγητή Πυρηνικής Φυσικής, ήταν καραμπινάτη. Το κατηγορητήριο, που συνέταξε το νομικό τμήμα της ΑΑΣΠΕ (του Κινεζόφιλου ΕΚΚΕ), εκτός από τη συνεργασία του Αποστολάκη με την Χούντα και κάτι προσβλητικά σχόλιά του για το Πολυτεχνείο, περιλάμβανε και το γεγονός οτι την έδρα τού την έδωσε η βασίλισσα Φρειδερίκη. Όι, Όι, μάνα μου. Ήταν τυχερός που ο Λόχος Λόρδος Μπάιρον έπεσε τότε στην Σκομπία πάνω σε ιμπεριαλιστές. Αλλιώς θα κυνηγούσε ακόμα μοναρχοφασίστες σαν του λόγου του.
“Δεν μπορούσες βέβαια να πάρεις πτυχίο Φυσικής χωρίς να έχεις προφίσιενσι στην πρέφα. Ήταν θέμα αξιοπρέπειας”
Το κατηγορητήριο το ανέπτυξε ο γνωστός και συμπαθής εξαίρετος ρήτορας της ΑΑΣΠΕ σε μια κατάμεστη και μπαρουτοκαπνισμένη από Σέρτικα και Άσσο άφιλτρο συνέλευση στο αμφιθέατρο του «Φυσικείου» (γνωστού και ως το «Παλαιό Χημείο» του Τσίλερ, στην Σόλωνος). Επειδή τις άλλες «προοδευτικές» παρατάξεις δεν τις έπαιρνε να μείνουν στην απέξω, το υιοθέτησαν κι αυτές. (Αυτό στα καταστήματα λιανικής εδώ στο Οχάιο το λένε «we will not be undersold».) Αργά το βράδυ, ως συνήθως λόγω αμέτρητων ενστάσεων επί της διαδικασίας και επί προσωπικών, βγήκε η απόφαση. Ευτυχώς δεν υπήρχαν επανακαταμετρήσεις γιατί θα έπιανε μεσάνυχτα. Ο Αποστολάκης βρέθηκε ένοχος. Ήταν χουντικός! Έγκυροι παρατηρητές αποφάνθηκαν ότι η απόφαση ήταν δίκαιη και υπηρετούσε το Λαϊκό συμφέρον. Οι ένορκοι είχαν ομολογουμένως περισσότερα προσόντα από τους υποδηματοποιούς και τους 16χρονους αγρότες των Λαϊκών Δικαστηρίων της Κεφαλονιάς κατά την διάρκεια της ΕΑΜοκρατίας στο νησί. Ήξεραν το νόμο του Νεύτωνα και την παράγωγο του ημιτόνου.
Η διαδικασία δίωξης άρχισε φυσικά με, τι άλλο, την κατάληψη του γραφείου και του εργαστηρίου του Αποστολάκη. Τα φυλάγανε και τα δυο ευλαβικά για μήνες και μήνες, 24/7, υπομονετικοί φρουροί της μεταπολιτευτικής επανάστασης. Με μουσικό υπόβαθρο Κατάστασης Πολιορκίας του Μίκη. Ο Μάνος, καλή του ώρα, με τον Γιάννη τον Φονιά και το Αερικό, δεν κόλλαγε. Έτσι και αλλιώς, δεν νομίζω ότι τον πήγαινε και πολύ το κίνημα. Δεν καταλάβαινε την Λιλιπούπολη. Χάθηκε λοιπόν με την κατάληψη τουλάχιστον μια εξεταστική. Και δεν ξέρουμε που θα κατέληγε το επαναστατικό καθήκον της αποχουντοποίησης αν δεν ανακατευόταν ο μακαρίτης ο Λεωνίδας Κύρκος και έλεγε στο Γραφείο Σπουδάζουσας Αθήνας να πει στους Ρηγάδες του Φυσικού «να κόψουν τις μαλακίες και να αφήσουν τον άνθρωπο ήσυχο γιατί δεν είναι χουντικός» (σύμφωνα με τη μαρτυρία του τότε καθοδηγητή του Ρήγα Φυσικού).
Έτσι κουλάρισε η αποχουντοποίηση και τα πράγματα έγιναν λίγο ανιαρά. Την βγάζαμε μόνο με σόφτ θεματάκια, όπως το πως να ψειρίζουμε διαλεκτικά τη μαϊμού, ποιος ήταν ο καλύτερος δρόμος για τον επάρατο, και ποιος ήταν ο καλύτερος επάρατος γιατί τότε έβγαινε σε πολλές ποικιλίες. (Σήμερα βγαίνει μόνο σε μια, την ψεκασμένη.) Ευτυχώς, γιατί έπρεπε να υπάρχει και λίγο χρόνος να βλέπουμε Τζιάν Μαρία Βολοντέ και Μαριάντζελα Μελάτο στην Αλκυονίδα της κουλτούρας μας, και να παίζουμε και κανένα χαρτάκι απέναντι στου Ηλία και του Παναγιώτη. Δεν μπορούσες βέβαια να πάρεις πτυχίο Φυσικής χωρίς να έχεις προφίσιενσι στην πρέφα. Ήταν θέμα αξιοπρέπειας. Που και που όμως γινόταν κάποια στραβή στο Φυσικείο, και τότε ακολουθούσε πάραυτα γενική συνέλευση που ψήφιζε - surprise, surprise - ότι η μόνη επαναστατική λύση ήταν η αυτοδιαχείριση. Γενικά πάνω από παραδόσεις, εργαστήρια και εξετάσεις επλανάτο η Αρχή της Αβεβαιότητας του Χάιζενμπεργκ. Το νεοκλασικό του Τσίλερ ήταν τότε κτίριο κβαντομηχανικό, και όπως δείχνει η φωτογραφία στις δόξες του.
“Όταν είσαι 20 χρονών μπορείς να κάνεις επανάσταση, αλλά δεν μπορείς να καταλάβεις ότι ένα χαμένο εξάμηνο ισοδυναμεί λίγο πολύ με χάσιμο ενός εκατοστού της υπόλοιπης ζωής σου”
Έτσι είχαμε αυτοδιαχείριση μαθημάτων, εργαστηρίων, του κυλικείου, της καλλιόπης, you name it, we had it! Εκτός των διαγωνισμάτων. Για αυτά όμως είχαμε συχνά πρόσβαση σε επιτηρητές βοηθούς φιλικούς προς το επαναστατικό περιβάλλον και αλληλέγγυους της καταπιεσμένης φοιτητικής τάξης. Έπασχαν όμως λίγο από βαρηκοΐα και μυωπία. Και όταν δεν μπορούσε να δουλέψει η αυτοδιαχείριση υπήρχε πάντα διαθέσιμο και το ανώτατο όπλο της φοιτητικής ταξικής πάλης, η αποχή, με η χωρίς κατάληψη. Όταν είσαι 20 χρονών μπορείς να κάνεις επανάσταση, αλλά δεν μπορείς να καταλάβεις ότι ένα χαμένο εξάμηνο ισοδυναμεί λίγο πολύ με χάσιμο ενός εκατοστού της υπόλοιπης ζωής σου. Πηγαίνεις σε σεμινάρια αυτοδιαχείρισης, με τον Αλτουσέρ στο ταγάρι η την αριστερή τσέπη του αμπέχονου, και παθαίνεις γουάου με σέξι θεωρίες περί στρατευμένης επιστήμης και εναλλακτικού ρόλου του επιστήμονα. Αλλά το μυαλό σου είναι ακόμα σαν κρέμα μπανάνας Gerber. Θέλει άλλα 20 χρόνια για να πήξει.
Α ναι, υπήρχαν και συζητήσεις για προγράμματα σπουδών. Σπασίκλες (καλή τους ώρα, τώρα είναι διακεκριμένοι επιστήμονες) που κυκλοφορούσαν με τον Μεσιά (Κβαντομηχανική) και τον Λαντάου (Θεωρία Πεδίου) παραμάσχαλα, άρχισαν να γίνονται πιο δημοφιλείς από αυτούς που κυκλοφορούσαν με τον Ρίζο η την Αυγή (στο Φυσικό δεν υπήρχαν τύποι που κυκλοφορούσαν με την Μοντ Ντιπλοματίκ). Υποθέτω ότι έμαθαν αργότερα, όπως και εγώ από πρώτο χέρι, ότι προγράμματα σπουδών Φυσικής δεν φτιάχνονται από αμφιθέατρα αλλά από σοβαρές ομάδες εργασίας καθηγητών με την συμβολή και φοιτητών. Από αμφιθέατρα φτιάχνονται όμως κυβερνήσεις, είναι ευκολάκια μιας και εμπίπτουν στην Θεωρία της Ασχετικότητας. Άμα δε υπάρχει στο βιογραφικό και εμπειρία από δεκαπενταμελή των νηπιαγωγείων, η ομάδα πετάει. Εννοούμε κάτι αεροπλανάκια.
Οι καλοπροαίρετες φαντασιώσεις για νέα προγράμματα σπουδών δεν κράτησαν πολύ. Από ακαδημαϊκή άποψη τα πράγματα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Εν τω μεταξύ το φωτοτυπάδικο στην Σόλωνος είχε ελαττώσει τις τιμές χονδρικής για μικροφωτοτυπίες βιβλίων για τα διαγωνίσματα. Έμπαινες στο Φυσικείο και αμέσως αριστερά ήταν το ταμπλό του Συλλόγου φοιτητών. Εκεί υπέγραφες σε λίστες για ποια μαθήματα ήθελες μικροφωτοτυπίες. Αυτό το «πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στον αγώνα» (και κάτι άλλα, π.χ. το πως να συμπεριφέρονται αγόρια και κορίτσια) δεν είχαν λανσαριστεί ακόμα από το τιμημένο ΚΚΕ. Και πρέπει να πω ότι πήρε πολύ χρόνο να αφουγκραστεί εκείνη η Β’ Πανελλαδική του Ρήγα το αίσθημα των μαζών ότι οι σπουδές ήταν πολύ εντατικές. Σήμερα καταλαβαίνουμε ότι το Γαβρόγλειο Ιερατείο της πραγματικής αριστερής ανανέωσης είχε καταλάβει το θέμα αυτό πολύ νωρίτερα από όλους τους άλλους. Και τώρα που ήρθε στα πράγματα κάνει επιτέλους τις απαραίτητες διορθώσεις από-εντατικοποίησης. Το «ΟΧΙ στην Εντατικοποίηση των Σπουδών» ΖΕΙ, μαζί με τον Μπελογιάννη που εκτός από ταινία έγινε και Μουσείο.
“Το μότο του κινήματος ήταν διαχρονικά «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία». Σίγουρα έφερε πολύ Ελευθερία, ξεχείλιζε από κεφάλια σπασμένα με ρόπαλα και σιδεροσωλήνες. Από Ψωμί δεν είδαμε ούτε ένα καρβέλι στο Φυσικείο”
Αποπληξία λοιπόν και βαρεμάρα στο Φυσικείο μέχρι που έφερε ο Καραμανλής τον 815 μπας και συμμαζέψει λίγο τα ασυμμάζευτα. Να σου λοιπόν η κατάληψη δίπλα στο Χημικό στη Ναυαρίνου. Χάνει την μπάλα η ΚΝΕ που το είχε ρίξει στο διάβασμα και τον ενδοτισμό, και την παίρνουν και κάνουν παιχνίδι στο Χημείο οι αυτόνομοι και ριζοσπαστικοί μαζί με τα παιδιά από τα Εξάρχεια. Αλλά ένα βράδυ μπουκάρισαν τα ΚΝΑΤ του Μαλάμη με καδρόνια, λοστούς και κράνη διπλα στο Φυσικείο όπου κοιμόντουσαν τα παιδιά και έγινε μακελειό. Βάρα μας Μαλάμη χτύπα μας Μαλάμη, όπως το λέει το τραγούδι του Πανούση. Το πρωί όμως τα παιδιά ξαναγύρισαν ακάθεκτα για να τελειώσουν τις τοιχογραφίες που είχαν αρχίσει. Δυστυχώς όμως η Γραμματεία της Σχολής αντί να κηρύξει αμέσως μετά τους τοίχους διατηρητέους πήγε και τους έβαψε. Και δεν υπήρχαν τότε αϊ-φόνια! Έτσι χαθήκανε μια για πάντα κάτω από τον ασβέστη το «Άμα βρεις τον Κνίτη μου να τον κρατήσεις αλλά να μου επιστρέψεις τη γλάστρα», το «Βόδι πήγε, Κνίτης γύρισε», και πολλά άλλα αριστουργήματα μοντέρνας τέχνης. Εκεί μάλιστα που είχαμε μπουχτίσει από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό των αφισών και των πανό. Ο Καραμανλής τελικά απέσυρε τον 815, και το πανεπιστημιακό άσυλο των ταγμάτων εφόδου και κάθε είδους ανομίας παρέμεινε άθικτο. Για το καλό των επιστημών.
Κάπως έτσι ήταν οι μέρες της διαρκούς επανάστασης του «ρωμαλέου» φοιτητικού κινήματος στο Φυσικείο της Αθήνας στα Fabulous ’70s. Το μότο του κινήματος ήταν διαχρονικά «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία». Σίγουρα έφερε πολύ Ελευθερία, ξεχείλιζε από κεφάλια σπασμένα με ρόπαλα και σιδεροσωλήνες. Από Ψωμί δεν είδαμε ούτε ένα καρβέλι στο Φυσικείο, αλλά είχαμε τουλάχιστον δωρεάν κάμπινγκ. Όσο για την Παιδεία, εκεί έγινε μεγάλη πρόοδος. Μπήκανε οι βάσεις για μοντέρνα προγράμματα σπουδών. Τα πιο δημοφιλή νέα μαθήματα είναι σήμερα η Διακίνηση της Πρέζας στα ΑΕΙ και η Διαμόρφωση Χώρων των ΑΕΙ σε Αποθήκες Μολότοφ. Δυστυχώς, σιγά σιγά το ρωμαλέο ξεφούσκωσε, αλλιώς θα είχε σίγουρα σώσει την Ελλάδα από την χρεοκοπία και τα Μνημόνια. Γιατί είχε στους κόλπους του τα «καλύτερα» παιδιά της.
* Αφιερωμένο στους συναδέλφους στην Ελλάδα που τιμούν το λειτούργημα τους ακόμα και με κίνδυνο της σώματικής τους ακεραιότητας. Και στους φοιτητές που ονειρεύονται κάτι καλύτερο από μία θέση «αδιόριστου» πτυχιούχου στο Δημόσιο.