Τον τελευταίο χρόνο οι Ερντογάν, Ακάρ και Τσαβούσογλου έχουν εισάγει και επαναλαμβάνουν κάθε φορά που βρίσκουν σχετική ευκαιρία την έκφραση «γαλάζια πατρίδα». Άραγε ποια να είναι αυτή η «γαλάζια πατρίδα» της Τουρκίας, η οποία ξαφνικά εμφανίστηκε στη ρητορική τους;
Όταν την άκουσα για πρώτη φορά, προσέγγισα την έκφραση με χιούμορ. Πώς ένας λαός, αρχικά κτηνοτρόφων, με καταγωγή από την Κεντρική Ασία, του οποίου μάλιστα ο ναύαρχος δεν μπορούσε να βρει τη Μάλτα, μπορεί να έχει «γαλάζια πατρίδα»;
Όμως μετά από τις πολλές επαναλήψεις, σκέφτομαι ότι δεν το λένε τυχαία και ότι με αυτόν τον τρόπο επιχειρούν να θεμελιώσουν ή να «νομιμοποιήσουν» διεκδικήσεις σε θέματα της ΑΟΖ, όπως συνήθως κάνουν στα ζητήματα της θάλασσας, καθώς δεν έχουν το διεθνές δίκαιο με το μέρος τους.
Σε τούτο άλλωστε οδηγούν τα παρακάτω στοιχεία:
Η Τουρκία διεκδικεί, αντίθετα με το διεθνές δίκαιο, υφαλοκρηπίδα μέχρι τη μέση του Αιγαίου, επειδή τα μικρά στο μέγεθος νησιά μας ‘κάθονται’ γεωλογικά πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Μικράς Ασίας, η οποία, ούσα αυτή ογκώδης, προεκτείνεται κάτω από τα νερά του αρχιπελάγους μας.
Η συγκεκριμένη λογική στηρίζεται στην αντίληψη του 19ου αιώνα περί «ζωτικού χώρου» (lebensraum), την οποία υιοθέτησαν για τις επεκτατικές τους βλέψεις και οι Ναζί. Η Γερμανία, δηλαδή, χρειαζόταν, ως μεγάλη χώρα, «ζωτικό χώρο» για να μπορεί να αναπνέει. Τούτη η άποψη μεταλαμπαδεύτηκε στην Τουρκία από τους Γερμανούς εκπαιδευτές του Τούρκων αξιωματικών, που αποτέλεσαν την μετέπειτα ηγεσία της χώρας. Δυστυχώς, έκφανση αυτής της λογικής ήταν και η διατύπωση περί «ζωτικών συμφερόντων» της γείτονος στη Συμφωνία της Μαδρίτης, που υπεγράφη το 1997 από τους Σημίτη και Ντεμιρέλ..
Το ίδιο σκεπτικό χρησιμοποιείται από την Τουρκία και στην περίπτωση του Καστελόριζου. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι δεν μπορεί ένα τόσο μικρό νησί να στερεί στην ίδια, με τον όγκο που διαθέτει, το δικαίωμα να έχει ΑΟΖ. Πρόκειται για μία πολιτική λογική, του όγκου και της ισχύος, που προφανώς δεν στηρίζεται στο Διεθνές Δίκαιο.
Η νέο-οθωμανική εξωτερική πολιτική εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό στο κείμενο του Νταβούτογλου Το Στρατηγικό Βάθος (Εκδόσεις Ποιότητα). Σε αυτό ο συγγραφέας, πρώην Υπουργός Εξωτερικών και πρώην Πρωθυπουργός, αφιερώνει υποκεφάλαιο (6.3.3.1) με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο θαλάσσιος ζωτικός χώρος και το Αιγαίο». Θεωρώ ότι τα σχόλια περιττεύουν…
Πέρα όμως από τα περί ζωτικού χώρου και στρατηγικού βάθους, ένα άλλο στοιχείο που μπορεί να προστεθεί στον προβληματισμό μας είναι η ιστορία του θεσμού της ΑΟΖ. Αυτή δεν αποκαλούνταν έτσι εξ αρχής. Ξεκίνησε ως διεκδίκηση των κρατών της δυτικής ακτής της Νότιας Αμερικής, τα οποία, μη διαθέτοντας γεωλογικά υφαλοκρηπίδα, επιχείρησαν να διασφαλίσουν τα πέραν των χωρικών τους υδάτων πλούσια σε αλιεία ύδατά τους, διαμορφώνοντας μία νέα ζώνη, πού τότε αποκάλεσαν «πατρογονική» θάλασσα (“patrimonial sea”). Με άλλα λόγια, καθώς δεν υπήρχε στο τότε Διεθνές Δίκαιο κάποια τέτοια ζώνη ή δικαίωμα, αυτά προσπάθησαν να την δημιουργήσουν πολιτικά, επικαλούμενα την έννοια μιας κάποιας κληρονομιάς που προέκυπτε από τα βάθη του χρόνου. Μήπως αυτό το ιστορικό προηγούμενο στην ιστορία του Δικαίου της Θάλασσας θυμίζει κάτι από «γαλάζια πατρίδα»;
Τα παραπάνω στοιχεία εκτιμώ ότι πρέπει να μας προβληματίσουν. Από την πλευρά μας πάντως, μέχρι στιγμής δεν έχω καταγράψει κάποια αντίδραση. Ωστόσο, επειδή στα εθνικά ζητήματα και ειδικά στις σχέσεις μας με την γείτονα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, μήπως είναι καιρός να ζητηθούν κάποιες εξηγήσεις;
του Ηλία Κουσκουβέλη
Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων
Διευθυντή Ινστιτούτου Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων
πρώην Πρύτανη Πανεπιστημίου Μακεδονίας
t: @kouskouvelis