Σε μια ομιλία του Δ. Νανόπουλου του 2017 ο επιφανής καθηγητής διατυπώνει την άποψη ότι «η Γη είναι τελειωμένη». Μια άποψη που δημιουργεί διάφορους συνειρμούς αλλά που εντέλει ερμηνεύει απόλυτα το γεωπολιτικό χάος που αυτή τη στιγμή βιώνουμε.
Τι συμβαίνει, λοιπόν; Η παγκόσμια κατάσταση διαμορφώνεται βάσει της εκθετικής ωρίμανσης τεχνολογιών που σταδιακά αλλάζουν τους όρους του παγκόσμιου οικονομικού παίγνιου. Η γη ως αξία (παραγωγική) αποκτά όλο και λιγότερη σημασία (με μόνο αστάθμητο παράγοντα την κλιματική αλλαγή).
Στη βιομηχανική εποχή, βέβαια, η γη αξιοποιήθηκε κυρίως όχι ως καλλιεργήσιμη έκταση αλλά ως τροφοδότης της μεταποιητικής διαδικασίας. Μέχρι σήμερα πολλά κράτη πλούτιζαν όχι από τη γεωργία αλλά τις εξορύξεις, μια συνθήκη που πρόσφερε μεγάλα κέρδη και συντήρησε πολλά αυταρχικά καθεστώτα. Αυτό συνέβη επειδή η εξόρυξη πετρελαίου, για παράδειγμα, δεν απαιτεί από ένα κράτος την αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου που διαθέτει αλλά μπορεί να βασισθεί σε επενδύσεις σε δεδομένες τεχνολογίες και τεχνικές λύσεις όσο και σε φθηνό εργατικό δυναμικό.
Οπότε η ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου μέσω της εκπαίδευσης και της αύξησης του οικονομικού επιπέδου του μέσου πολίτη δεν είναι απαραίτητη για τη συντήρηση του συστήματος. Σαφώς ούτε και η δημοκρατία ως τρόπο λειτουργίας του κράτους απαιτείται (που μην ξεχνάμε ότι αποτελεί ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα και θεωρείται ως η λογική εξέλιξη μιας κοινωνίας που επενδύει στον άνθρωπο ως αξία οικονομική και πολιτική).
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μια νέου τύπου οικονομία δημιουργείται που βασίζεται στο ανθρώπινο κεφάλαιο και στις εξελιγμένες μέτα-δομές (ας χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον νεολογισμό). Τέτοιες μέτα-δομές είναι όποια τεχνική και κοινωνική δομή αυξάνει εκθετικά την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και εξάγει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από την ανθρώπινη εργασία (πχ: τα εξελιγμένα νομικά συστήματα, οι ανεπτυγμένες δομές λειτουργίας ενός κράτους, τα δίκτυα γνώσης και συνεργασίας, τα cloud centers, τα έξυπνα συστήματα διαχείρισης ενέργειας, κλπ).
Η ανάπτυξη των μέτα-δομών θα πρέπει να ιδωθεί ως ανώτερα επίπεδα (layers) λειτουργίας ενός κοινωνικού συστήματος.
Στη βάση του συστήματος έχουμε υποδομές όπως το οδικό δίκτυο, η ηλεκτροδότηση, η ύδρευση, το σύνταγμα, το αστικό δίκαιο και όποια άλλη υποδομή επιτρέπει τη λειτουργία μιας βασικής αστικής κοινωνίας.
Σε ένα επόμενο επίπεδο, έχουμε τις υποδομές που εξελίσσουν ένα κράτος σε παραγωγική δύναμη και απαιτούν πιο εξελιγμένες μορφές αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων (εμπορικό δίκαιο, χρηματοπιστωτικό σύστημα, ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, δίκτυα τηλεπικοινωνιών, κλπ).
Από το σημείο αυτό και μετά έχουμε την εδραίωση ενός συστήματος που επιτρέπει την περεταίρω βελτίωση της παραγωγικής δυνατότητας των ανθρώπων μέσω της καινοτομίας. Ήμαστε στο στάδιο των μετα-δομών.
Σήμερα στην ανθρωπότητα έχουν δημιουργηθεί κοινωνίες πολλών ταχυτήτων. Η πλειονότητα των δυτικών κοινωνιών έχουν εισέλθει δυναμικά στο στάδιο των μετα-δομών. Ωστόσο μια σειρά μη δυτικών κρατών ανέπτυξαν πρωτοφανή πλούτο αξιοποιώντας αρχικά τις υποδομές της δύσης (κυρίως την έρευνα τους αλλά και την τεχνογνωσία παραγωγής). Η μεταλαμπάδευση αυτή της γνώσης σε συνδυασμό με τα πλεονάζοντα κεφάλαια που επένδυσαν οι δυτικοί, στις ομολογουμένως κερδοφόρες αγορές των αναπτυσσόμενων κρατών, δημιούργησαν νέους γεωπολιτικούς γίγαντες.
Ωστόσο αυτή η μεταφορά των μετα-δομών έγινε αλα κάρτ και παρέλειψε τις δομές που αφορούν τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Δεν έγινε κατανοητό, από τις νέες αυτές δυνάμεις, ότι η δημοκρατία δεν είναι ένα επιβαλλόμενο σύστημα αλλά μια εξέλιξη, μια ανώτερη δομή κοινωνικής λειτουργίας. Η ορθή εφαρμογή της δημοκρατικής διακυβέρνησης είναι που τροφοδοτεί τη ροή της βιώσιμης κοινωνικής εξέλιξης και με τη σειρά της την παραγωγική ανάπτυξη.
Οπότε σήμερα βρισκόμαστε σε δύο άκρα. Από τη μία η ανθρωπότητα είναι έτοιμη να κάνει το επόμενο βήμα και από την άλλη πολλά κράτη προσπαθούν ακόμα να συντηρήσουν τις παλαιές οικονομίες τους. Ποιο είναι το επόμενο βήμα;
Σύμφωνα με την ομιλία του κου Δ. Νανόπουλου του 2017 υπολογίζεται ότι το 2050 θα υπάρχουν 1 εκατομμύριο άνθρωποι που θα εργάζονται στο διάστημα. Αυτή η είδηση είναι συγκλονιστική αλλά απόλυτα αναμενόμενη βάσει των επενδύσεων που υλοποιούνται σήμερα.
Ο ρυθμός αύξησης των επενδύσεων στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο διάστημα αυξήθηκε το 2021 κατά 50% σε σχέση με το 2020 και συνολικά 1.694 αμερικανικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με τη δημιουργία διαστημικών υποδομών έχουν λάβει επενδύσεις 252,90 δις $ από το 2012. Αυτή τη στιγμή η αξία της διαστημικής βιομηχανίας των ΗΠΑ αξιολογείται στο 0,5 τρις δολάρια.
Οι επενδύσεις βέβαια δεν γίνονται για την ανάπτυξη του διαστημικού τουρισμού ή την έρευνα αλλά τη δημιουργία διαστημικών υποδομών. Στοχεύουν, μεταξύ άλλων, στην αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του διαστήματος. Πόσο αποτιμώνται αυτές; Υπολογίζεται ότι η Κύρια Ζώνη των αστεροειδών (η περιοχή ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία) περιέχει μεταλλεύματα αξίας 700 πεντακισεκατομμύριων δολαρίων. Μπορούμε να καταλάβουμε μπροστά σε τί νέες δομές και αφετηρίες βρίσκεται η ανθρωπότητα;
Η Γη δεν έχει να προσφέρει τίποτα παρόμοιο. Όποια πηγή πλούτου υπάρχει είτε βρίσκεται σε εδάφη διαφιλονικούμενα, είτε είναι μικρή για τις ανάγκες του αύριο είτε μολύνει το περιβάλλον. Από την τελευταία άποψη καλό θα ήταν η Γη να μετατραπεί σε ένα κήπο για όλους μας μιας και ό,τι αξίζει βρίσκεται εκεί έξω και όχι πάνω στη Γη.
Τί βλέπουμε, λοιπόν, σήμερα; Μια μεγάλη κούρσα ανταγωνισμού με ένα τεράστιο έπαθλο στο τέλος και ταυτόχρονα μια σειρά κρατών να προσπαθούν να επιβιώσουν.
Η Ρωσία είναι ένα τέτοιο κράτος. Παρά το σαφές επιστημονικό της προβάδισμα, η Ρωσία έχει μείνει τραγικά πίσω ως μια ανεπτυγμένη οικονομία και κυρίως τροφοδοτείται από μια οικονομική δραστηριότητα της «παλαιάς βιομηχανικής περιόδου» που δεν είναι άλλη από την πώληση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αν και διαθέτει υποδομές που θα επέτρεπαν την αλματώδη ανάπτυξη της έχει μείνει σε μια νοοτροπία διοίκησης και διαχείρισης που ολισθαίνει σε παλαιότερες δεκαετίες και δεν βοηθά την επιχειρηματικότητα. Αρκεί να αναφερθεί ότι όταν ο Έλον Μασκ έψαχνε εταίρους για την ανάπτυξη του οράματος του το 2001 απευθύνθηκε στους Ρώσσους που συνοπτικά τον απέρριψαν.
Ωστόσο, η εξερεύνηση του διαστήματος, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η κβαντική υπολογιστική, η τρισδιάστατη εκτύπωση και άλλες εξωτικές τεχνολογικές εξελίξεις θα αποτελέσουν το λεξιλόγιο της αυριανής οικονομίας. Αυτές οι εξελίξεις ήδη σχεδιάζονται και εφαρμόζονται και όποιος τις ακολουθήσει έχει καλώς. Ίσως , το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι δυτικοί είναι να φθείρουν τους αντιπάλους τους μέσω του οικονομικού ανταγωνισμού και σε κάθε περίπτωση να μειώσουν τους κινδύνους πυρηνικού ατυχήματος.
Παράλληλα να επενδύσουν στην ηθική θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών. Μια εξίσωση δύσκολη καθώς τα αυταρχικά κράτη, μην έχοντας πλέον πρόσβαση στην υποστήριξη των δυτικών, είτε θα προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα και θα συνεργασθούν είτε θα αυξήσουν ραγδαία την επιθετικότητα τους, όσο ακόμα διαθέτουν κάποιο σχετικό πλεονέκτημα.