Ο παραπάνω νεοκλασικός πίνακας του Jacques-Louis David, αναπαριστά μία από τις διασημότερες ιστορίες της Ρωμαϊκής μυθολογίας. Είναι η αρπαγή των Σαβίνων γυναικών (Les Sabines). Λίγο μετά την ίδρυση της, η Ρώμη διέθετε αρκετούς άξιους και γενναίους άνδρες αλλά η έλλειψη γυναικών ήταν έντονη. Οι προσπάθειες των Ρωμαίων να βρουν συζύγους από τις τάξεις των γειτονικών φυλών του Λατίου έπεφταν στο κενό και σε μία απέλπιδα προσπάθεια διοργανώνουν γιορτές και αγώνες, προσκαλούν τις γειτονικές τους φυλές και εκεί καταφέρνουν να αρπάξουν δια της βίας αρκετές γυναίκες ιδίως από την φυλή των Σαβίνων.
Μύθος ή ιστορικό γεγονός; Λίγη σημασία έχει. Η Ρώμη έχει ήδη γεννηθεί. Η Ρωμαϊκή παράδοση ισχυρίζεται ότι ιδρυτής και πρώτος βασιλέας της, είναι ο Ρωμύλος, στην πραγματικότητα ήταν ο Ετρούσκος Ταρκύνιος ο πρεσβύτερος, αλλά το Ρωμαϊκό γόητρο δεν μπορούσε να τον δεχτεί για θεμελιωτή έτσι απλά. Αυτό το χωριό των λόφων του Λατίου θα εξελιχθεί σε κάτι, που ούτε το ίδιο δεν μπορούσε να φανταστεί…
Όλα τα παραπάνω συνέβησαν κάπου ανάμεσα στα 620 με 580 πχ. Εμείς θα προχωρήσουμε λίγο παρακάτω παρακάμπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας των Ετρούσκων, οι οποίοι πιστώνονται και την ίδρυση της πόλης. Το έτος 509 κατά τον Τάκιτο, ο Λεύκιος Ιούνιος Βρούτος εκδιώκει τον Ταρκύνιο τον υπερήφανο και βάζει τη Ρώμη σε μία νέα εποχή, την εποχή της Respublica. Αυτή η επανάσταση που εγκαθίδρυσε την ‘’ελευθερία’’ και την υπατεία στη θέση της μοναρχίας, προήλθε από τα πάνω, προήλθε από μία ολιγαρχία αριστοκρατών. Αυτοί οι αριστοκράτες είναι εκείνοι που θα ορίσουν τους θεμέλιους λίθους της Respublica, της Ρώμης ως πόλης κράτους. Πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό το νέο πολίτευμα θα έχει το αξίωμα της υπατείας, το οποίο και θα αποτελέσει αποκλειστικά ολιγαρχικό προνόμιο για πολλά χρόνια.
Οι πατρίκιοι από εδώ και εις το εξής θα κρατούν σφιχτά τα κλειδιά της Ρώμης αρνούμενοι πεισματικά να τα παραδώσουν σε οποιονδήποτε. Το έτος 493 θα ξεσπάσει μία δεύτερη επανάσταση, αυτή τη φορά από τα κάτω. Η λαϊκή μάζα εξεγείρεται ενάντια στην ολιγαρχική διακυβέρνηση αποζητώντας μερίδιο στην εξουσία. Οργανώνεται με σκοπό να επιβληθεί. Η Ρωμαϊκή πληβειακή τάξη κάνει την εμφάνιση της και με σθένος διεκδικεί. Δυο κόσμοι μέσα σε μία πόλη-κράτος. Η πληβειοπατρική πάλη έχει αρχίσει, και μέσα από τα σπλάχνα της θα γεννηθεί ένα από τα ευφυέστερα πολιτεύματα της ανθρωπότητας.
Οι πρώτοι αιώνες της Respublica, θα είναι μία διαρκής και ανελέητη πάλη ανάμεσα σε αυτούς τους δυο κόσμους. Οι πληβείοι μέσα από ακατάβλητους και συνεχείς αγώνες θα καταφέρουν το ‘’ακατόρθωτο’’. Το 367 ο Λικίνιος-Σέξτιος συμβιβασμός θα λύσει το γόρδιο δεσμό της πολιτικο-κοινωνικής διαμάχης αυτής, και θα διαμοιράσει τη εξουσία της πόλης μεταξύ της πατρικιακής ολιγαρχίας και της πληβειακής, η πολιτική εξίσωση των αντιμαχόμενων πλευρών είναι γεγονός. Σε αυτή την εξίσωση η λαϊκή “μάζα” όμως δεν είχε θέση, γι’ αυτό και θα μείνει απ’ έξω. Το αντίπαλον δέος της πατρικιακής ολιγαρχίας δεν θα είναι σύσσωμος ο λαός, αλλά η αναδυόμενη πληβειακή ολιγαρχία, η οποία όμως θα τροφοδοτείται από την μεγάλη δεξαμενή του Ρωμαϊκού λαού.
Κυρίαρχο ρόλο όπως είπαμε σε αυτό το πολίτευμα θα έχει το αξίωμα του υπάτου. Οι ύπατοι των πρώτων χρόνων στην κυριολεξία κυβερνούσαν στα πρότυπα των βασιλέων έχοντας στα χέρια τους απόλυτες εξουσίες. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι δώδεκα ραβδούχοι συμβόλιζαν την βασιλική εξουσία κατά το παρελθόν, δώδεκα ραβδούχοι συμβολίζουν και την υπατική εξουσία του κάθε ένα εκ των δυο υπάτων. Αυτή η απόλυτη εξουσία σταδιακά θα τεμαχιστεί και θα κατατμιστεί κάτω από το βάρος της λαϊκής πίεσης. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι ο διορισμός τους κατά τα πρώτα χρόνια γινόταν από τη σύγκλητο η οποία υπήρξε το σημαντικότερο και ισχυρότερο πολιτικό όργανο της Respublica έως και την τελική πτώση της.
Μου είναι ιδιαίτερα δύσκολο να σας αναλύσω ενδελεχώς τους θεσμούς και τη λειτουργία του πολιτεύματος αυτού μέσα σε λίγες γραμμές. Άλλωστε δεν ξέρω καν αν μπορώ να το κάνω. Η εξέλιξη του ήταν συνεχής έως και την στιγμή που ξεκίνησε να παρακμάζει. Όταν ξεκίνησε να λαμβάνει ουσιαστική μορφή μετά την πληβειοπατρική εξίσωση, ήταν ένα πολίτευμα ‘’τρία σε ένα’’. Δεν μπορούσες να το χαρακτηρίσεις ούτε δημοκρατικό, ούτε ολιγαρχικό, ούτε απολυταρχικό. Είχε γεύσεις και από τα τρία αλλά κανένα δεν υπερίσχυε καθαρά. Η Ρωμαϊκή δημοκρατία όπως εξελίχθηκε δεν ήταν άμεση όπως έχω αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο. Ήταν έμμεση…οι Ρωμαίοι δεν πίστεψαν ποτέ στην αμεσότητα της Αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αιώνα επί παραδείγματι. Ούτε όμως μπορούσαν να πνίξουν την ατομικότητα για χάρη της απόλυτης πειθαρχίας απέναντι στο νόμο όπως έγινε στην Σπάρτη. Η Ρωμαϊκή δημοκρατία ήταν ένα πολίτευμα εξαιρετικά ισορροπημένο απέναντι στις πολιτικές υπερβολές τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες λειτουργίας του.
Είναι πολύ δύσκολο να περιγράφεις κάτι το οποίο για να ωριμάσει χρειάστηκε αιώνες εξέλιξης, μέσα σε λίγες γραμμές. Πρέπει λοιπόν να επιλέξω τι θα αδικήσω και τι όχι, ιδίως όταν γράφω για κάτι που πραγματικά και εγώ ο ίδιος δεν έχω κατακτήσει ολοκληρωτικά. Η Ρωμαϊκή σκέψη αυτών των χρόνων είναι και για μένα ένα μυστήριο που όσο το ανακαλύπτω με γοητεύει όλο και περισσότερο.
Θα σας παρουσιάσω λοιπόν έναν από τους σημαντικότερους, αν όχι το σημαντικότερο, πληβειακό θεσμό που στάθηκε στο πλευρό του λαού ως ουσιαστικό αντιστάθμισμα απέναντι στην υπατική εξουσία.
Είναι το αξίωμα της δημαρχίας. Οι δήμαρχοι (tribuni) θα επιτελέσουν τον ρόλο των ηγετών και προστατών της plebs. Αυτοί εκλέγονται από λαϊκή συνέλευση (comitia centuriata ) και στη συνέχεια από αποκλειστικά πληβειακά συμβούλια ( concilia plebis ) με σκοπό να μειωθεί η επιρροή των πατρικίων στην εκλογή τους. Ο λαός πλέον θα έχει τα δικά του πολιτικά όργανα μέσα στο πολίτευμα. Ο κάθε δήμαρχος έχει δικαίωμα αρνησικυρίας σε πράξεις άλλου δημάρχου. Ο αρνησικυρώσας δήμαρχος υπερισχύει πάντοτε εκείνου που επιθυμεί να ενεργήσει. Αυτή η καινοτομία θα επεκταθεί μέχρι εκεί που δεν πάει άλλο. Οι πληβείοι θα καταφέρουν να επιβάλουν το δικαίωμα αρνησικυρίας των δημάρχων και στις πράξεις των υπάτων. Την κατάκτηση αυτή θα την χαρακτήριζα ‘’τιτάνια’’. Οι πράξεις των πανίσχυρων υπάτων θα υπάγονται πλέον στον αυστηρό έλεγχο των προστατών του λαού, των δημάρχων. Οποιοδήποτε αρνησικυρία από την πλευρά τους, αυτομάτως ακυρώνει την υπατική εντολή.
Προσοχή!! Οι δήμαρχοι δεν έχουν δικαίωμα να δρουν σε πολιτειακό επίπεδο ούτε να δίδουν εντολές. Έχουν μόνο την υποχρέωση να βοηθούν τον λαό απέναντι σε αποφάσεις που τον θίγουν. Ο ρόλος τους είναι εξισορροπητικός ενώπιον της παντοδυναμίας των υπάτων. Για τον λαό είναι πρόσωπα ιερά και ασύλια. Ξαναλέω όμως… δεν παίρνουν καμία πολιτική απόφαση.
Από την απόλυτη παντοδυναμία της συγκλήτου και των εκτελεστικών της οργάνων, η Ρώμη μέσα από τις σταδιακές πολιτικές κατακτήσεις της plebs θα δημιουργήσει ένα πολίτευμα που όμοιό του δεν είχε αντικρίσει ο κόσμος μέχρι τότε. Ένα πολίτευμα συνδυασμένο και λειτουργικό που αποσκοπούσε στην εξισορρόπηση δυνάμεων και στην αποφυγή κοινωνικών εντάσεων.
Οι Πληβείοι δεν κατάφεραν ποτέ να εξοστρακίσουν πολιτικά τους πατρικίους, δεν νομίζω καν ότι επιδίωκαν αυτό. Κατάφεραν κάτι πολύ σημαντικότερο κατά την γνώμη μου. Να κάνουν τη nobilitas (αριστοκρατία) να τους δει ως αναγκαίους για την ευημερία και το μέλλον της Ρώμης (φυσικά και ήταν). Μέσα από αυτό κατάφεραν να κερδίσουν με σθένος την πολιτική τους άνοδο και την εξίσωση με τους πανίσχυρους πατρικίους. Όσο η Ρώμη λειτουργούσε ως πόλη-κράτος χωρίς να είναι απόλυτα προσηλωμένη στον επεκτατισμό η Respublica ευημερούσε, όταν ξεκίνησε να ξεφεύγει από τα στενά της όρια με σκοπό να επιβληθεί εντός και εκτός Ιταλίας, αυτό το πολίτευμα έδειξε ότι δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τις νέες ανάγκες. Παρ’ όλα αυτά η επινόηση και η εξέλιξη του κυρίως, αποτελούν παράσημο για την ανθρωπότητα.
Η ‘’Ρώμη’’ είναι άξια σκληρής κριτικής για αρκετά γεγονότα και ιδίως για τη διαχείριση των επαρχιών που επηρέαζε άμεσα όταν άρχισε να επεκτείνεται. Αν επιλέξετε να επικεντρωθείτε στη βίαιη και σκοτεινή πλευρά που σίγουρα είχε, μόνο χαμένοι θα βγείτε. Έχει να σας διδάξει πολλά περισσότερα απ’ αυτό. Εγώ προσωπικά δεν μπορώ να μην θαυμάσω τη Ρωμαϊκή σκέψη για τρία βασικά πράγματα, τα οποία και κληροδότησε στην ανθρωπότητα. Νομοθετική-πολιτική πρακτική και σκέψη και τεχνολογία. Σε αυτά τα τρία υπήρξε αξεπέραστη για αιώνες.
Να έχουμε πάντα στο νου μας ότι ο πολιτισμός έχει πολλά πρόσωπα δεν είναι μόνο το ένα ή μόνο το άλλο, μόνο ευεργετικός ή μόνο καταστροφικός. Αυτό το έχουν αποδείξει όλοι όσοι τον ασπάστηκαν ανά τους αιώνες.
Το άρθρο έχει αρχικά δημοσιευθεί στο viewtag.gr