«... Οι ιδέες του Κυρίλλου και του Μεθοδίου δεν έπαψαν έκτοτε να επηρεάζουν την ιστορία. Αυτό από μόνο του αναδεικνύει τη ξεχωριστή σημασία που είχαν σαν πρόσωπα αλλά και τη διαχρονία του έργου τους. Η δράση τους, οι αγώνες τους έχουν σημασία σήμερα καθώς βλέπουμε γύρω μας να υποχωρεί ο πολιτισμός και να υπερισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου».
Λίγο πριν από την παγκόσμια πρεμιέρα του νέου δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ «Κύριλλος και Μεθόδιος - Οι φωτιστές των Σλάβων», στο 27o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η Μαρία Χατζημιχάλη - Παπαλιού απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost.
Μιλά για τη ταινία της που παρακολουθεί την πορεία του εκχριστιανισμού των Σλάβων στη Μεγάλη Μοραβία και το έργο των δύο αδελφών -θεολόγων, φιλοσόφων και ιεραποστόλων- που επέδρασε καταλυτικά στην ιστορία και τον πολιτισμό της Σλαβικής ομοεθνίας από την Τσεχία και τη Σλοβακία μέχρι τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Πολωνία, την Ουκρανία, τη Ρωσία και άλλες Σλαβικές χώρες (έργο που συνεχίστηκε μέσα στους αιώνες από τους μαθητές των δύο αδελφών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Γοράζδος).
Ποιοι ήταν οι αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη, την προσφορά των οποίων η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγνώρισε μετά από μία χιλιετία, όταν με αποστολική εγκύκλιο ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄, στις 30 Δεκεμβρίου 1980, τους ανακήρυξε (συμ)προστάτες της Ευρώπης;
“Θεωρώ ότι η ζωή, μας προκαλεί να αγωνιστούμε και η ίδια η πραγματικότητα μας οδηγεί σε δράση. Πώς θα αλλάξει η κοινωνία μας αν ο καθένας από εμάς μένει αμέτοχος;”
Σταθμοί στο ταξίδι είναι η Κωνσταντινούπολη, η Ρώμη και η Βενετία, η Πράγα, η Ρωσία, η Σερβία, η Ουκρανία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβενία, η Βουλγαρία, η Γερμανία και φυσικά η Μακεδονία, η πατρίδα τους η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, η Φλώρινα, η Σιάτιστα, η νησίδα του Αγ. Αχιλλείου, οι Πρέσπες και η Αχρίδα.
-Κυρία Χατζημιχάλη-Παπαλιού, ποιο γεγονός πυροδότησε το ενδιαφέρον σας για τους αδελφούς ιεραπόστολους Κύριλλο και Μεθόδιο;
Διαβάζοντας για το ανεκτίμητο εκπαιδευτικό έργο τους, που ξεκινώντας από τη Μοραβία επηρέασε τον πολιτισμό της Σλαβικής ομοεθνίας από την Τσεχία και τη Σλοβακία μέχρι τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Πολωνία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Ρωσία, αποφάσισα να φέρω στο φως αυτό το κομμάτι της ιστορίας που αγνοείται από πολλούς. Η ζωή των δύο αγίων με συγκλόνισε. Είναι ένα συναρπαστικό κεφάλαιο του Μεσαίωνα. Θεωρώ ότι η ζωή, μας προκαλεί να αγωνιστούμε και η ίδια η πραγματικότητα μας οδηγεί σε δράση. Πώς θα αλλάξει η κοινωνία μας αν ο καθένας από εμάς μένει αμέτοχος;
-Διαβάζοντας τη σύνοψη, συνειδητοποιώ ότι πέρα από τη δημιουργία του Σλαβικού αλφάβητου (και της Σλαβικής γραφής), η ζωή και η δράση τους είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό.
Πράγματι. Γι’ αυτό ακριβώς και το ιστορικό υπόβαθρο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η αφήγηση της ταινίας έχει πρωταγωνιστή τον Γοράζδο, μαθητή και βιογράφο των Αγίων Κυρίλλου και του Μεθοδίου, από το στόμα του οποίου μαθαίνουμε την ιστορία των δύο Θεσσαλονικέων αδελφών και το οικουμενικό έργο τους, τον εκχριστιανισμό των Σλάβων.
Η Σλαβική γλώσσα είναι μόνο προφορική εκείνη την εποχή. Οι Φράγκοι προσπαθούν να προσηλυτίσουν τον κόσμο στον χριστιανισμό, επιτρέποντας όμως μόνο τη Λατινική γλώσσα στην εκκλησία, που ο λαός δεν την καταλάβαινε.
Ο Γοράζδος είχε καταφύγει στο Βυζάντιο, είχε γνωρίσει τον Κωνσταντίνο (Κύριλλο), τον επονομαζόμενο Φιλόσοφο και προστατευόμενο του Πατριάρχη Φωτίου. Μαζί λοιπόν με τον Κύριλλο, τον Μεθόδιο και τους μαθητές τους ανέλαβε ιεραποστολή στην Μοραβία. Ήξεραν πως η αποστολή τους δεν θα είχε επιτυχία αν δεν επινοούσαν αλφάβητο, ώστε η Σλαβική γλώσσα να γίνει γραπτή και να μεταφραστούν σ’ αυτήν τα ιερά βιβλία.
Όμως αυτή η αποστολή έμελλε να έχει πολλές περιπέτειες και διώξεις για τους αδελφούς και τους μαθητές τους, καθώς οι θρησκευτικές και πολιτικές δυνάμεις εκείνη την εποχή, μαζί και η Ρώμη, διεκδικούσαν ρόλο και εξουσία. Χάρη σε κείνους, οι οποίοι δημιούργησαν το Σλαβικό αλφάβητο και συνακόλουθα τη γραφή, μπόρεσαν οι Σλαβικοί λαοί να έρθουν σε επαφή με τη χριστιανική γραμματεία. Το αλφάβητο αυτό αποδίδεται στον Κύριλλο, γι’ αυτό και ονομάζεται Κυριλλικό.
-Κύριλλος και Μεθόδιος, βλέπουν το φως του κόσμου στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη του 9ου αιώνα. Τι γνωρίζουμε για την πατρική οικογένεια και τα νεανικά τους χρόνια;
Ο Κωνσταντίνος ο Φιλόσοφος, πήρε το όνομα Κύριλλος αργότερα όταν έγινε μοναχός στη Ρώμη λίγο πριν το θάνατό του, είχε άλλα έξι αδέλφια. Καταγόταν από οικογένεια ευγενών και ο πατέρας του ήταν υπεύθυνος για στρατιωτικά θέματα στη Θεσσαλονίκη. O πατέρας του όμως πέθανε νωρίς. Έτσι την κηδεμονία του, ανέλαβε ο θείος του, ο πανίσχυρος λογοθέτης Θεόκτιστος. Εκείνος τoν έστειλε μαθητή του Μεγάλου Φωτίου, του φημισμένου δασκάλου στο Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας.
Σπούδασε εκτός από τις ξένες γλώσσες, φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία και μουσική. Αργότερα έγινε και ίδιος καθηγητής, διδάσκοντας φιλοσοφία. Όμως, ο αγαπημένος του θείος δολοφονήθηκε και ο Κωνσταντίνος κατέφυγε στο μοναστήρι του αδελφού του, Μεθοδίου, στον Όλυμπο της Βιθυνίας. O Μεθόδιος ξεχώριζε για τη σοφία του, τη σύνεση και την ανδρεία του και νέος διορίστηκε διοικητής σε Σλαβική αρχοντία.
-Για ποιόν λόγο η αφήγηση εκκινεί το 1942 από τη γερμανοκρατούμενη Τσεχία;
Εξαιτίας μιας ιστορικής σύμπτωσης που συνδέει τον 9ο αιώνα, στη διάρκεια του οποίου εκτυλίσσεται η ιστορία μας, με τον 20ό, στα ίδια μέρη, στην Πράγα. Το 1942 στη γερμανοκρατούμενη Μοραβία, η Πράγα έχει μετατραπεί σ’ ένα απέραντο σφαγείο, υπό τις διαταγές του Ράινχαρντ Χάιντριχ, που επονομάστηκε «χασάπης της Πράγας». Οι αντιστασιακοί αναλαμβάνουν δράση και στις 27 Μαΐου δύο αγωνιστές, μέλη της «Ελεύθερης Τσεχίας», εκτελούν τον Χάιντριχ. Σε όλη την πόλη επικρατεί πανικός.
Οι αντιστασιακοί καταφεύγουν στην υπόγεια κρύπτη του ορθόδοξου Ναού των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου της Πράγας. Μόνο ο σεβάσμιος Γοράσδος, επίσκοπος Πράγας, το ξέρει, και οι δύο ιερείς του ναού και οι νεωκόροι που τους κρύβουν εκεί για ένα μήνα. Ο προδότης, όμως, καραδοκεί. Οι Γερμανοί τους εντοπίζουν και ύστερα από σκληρή μάχη τους εκτελούν. Ο Γοράζδος ζητάει να ανταλλάξει τη ζωή του με τη ζωή των αδελφών του. Ο Χίμλερ, που έχει αναλάβει προσωπικά την εκδίκηση κατά των τιμωρών, δεν του χαρίζεται. Τους εκτελεί όλους.
Έχουμε λοιπόν δύο Γοράζδους, που τους συνδέει ο ίδιος τόπος, η χριστιανική πίστη και η θέση τους στην Εκκλησία. Και τους χωρίζουν 11 αιώνες. Αυτό που σήμερα μπορεί να θεωρείται δεδομένο και αυτονόητο, κάποτε έπρεπε να γίνει αγώνας για να κατακτηθεί.
-Ποια πληροφορία για τα δύο αυτά πρόσωπα ήταν η πιο συναρπαστική;
Η ζωή τους και οι αγώνες τους. Αντιστέκονταν και διακήρυτταν την ομοουσιότητα των προσώπων της Αγίας Τριάδος που αποτελεί πρότυπο για τις σχέσεις των ανθρώπων: Ισοτιμία, κοινωνικότητα, δημοκρατία, χωρίς εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους. Δεν είχαν στρατό, ούτε εξουσία. Είχαν μόνο την πίστη τους και την αφοσίωση του λαού τους. Αμέτρητοι μαθητές συγκεντρώθηκαν γύρω τους. Έγιναν οι πρώτοι ιεραπόστολοι και κήρυξαν το λόγο του Χριστού σε ολόκληρη τη Σλαβική ύπαιθρο. Απειλήθηκαν, βασανίστηκαν, διώχθηκαν, πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα, εξορίστηκαν. Δεν ησύχασαν ποτέ από το μένος των Βαυαρών. Το οικουμενικό έργο τους συνάντησε πολλά εμπόδια.
Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος έδωσαν τα μέσα για να αναπτυχθεί ο πολιτισμός της γραφής και συνακόλουθα οι επιστήμες και οι τέχνες.
Έχω κινηθεί ανάμεσα στη Ρώμη και στην Κωνσταντινούπολη. Στην ανατολή ήταν αλλιώς τα πράγματα. Επίσημη γλώσσα ήταν η ελληνική. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε ήδη φέρει τη μεγάλη αλλαγή. Στον καθένα δινόταν το δικαίωμα να ακολουθεί όποια θρησκεία ήθελε και διαμορφώθηκε ένα νέο πρότυπο διακυβέρνησης. Οι Έλληνες πρόγονοί μας δεν πήγαν να κατακτήσουν πολιτισμικά τους Σλάβους. Με συγκινούν οι προσωπικότητες της ιστορίας που εργάζονται στο «εμείς» και όχι στο «εγώ» όπως είπε ο Μακρυγιάννης.
-«Οι ιστορικές βιογραφίες αποτελούν φόρο τιμής σε ξεχωριστούς ανθρώπους που εξέφρασαν την εποχή τους, το περιβάλλον που ζούσαν και την αναγκαιότητα αλλαγής του κόσμου», γράφετε στο σκηνοθετικό σημείωμα.
Με τις ταινίες μου αναδεικνύω γεγονότα και θέτω ερωτήματα. Πρόθεση είναι να σκεφτούμε και να συνδέσουμε το χθες με το σήμερα. Έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια, εκατομμύρια άνθρωποι όπως και σπουδαίες αυτοκρατορίες έχουν χαθεί.
Παρ’ όλα αυτά, οι ιδέες του Κυρίλλου και του Μεθοδίου δεν έπαψαν έκτοτε να επηρεάζουν την ιστορία. Αυτό από μόνο του αναδεικνύει τη ξεχωριστή σημασία που είχαν σαν πρόσωπα αλλά και τη διαχρονία του έργου τους. Η δράση τους, οι αγώνες τους έχουν σημασία σήμερα καθώς βλέπουμε γύρω μας να υποχωρεί ο πολιτισμός και να υπερισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία - Σενάριο: Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιάννης Δασκαλοθανάσης GSC, Βασίλης Κλωτσοτήρας GSC, Βαγγέλης Κουλίνος
Μοντάζ: Γιάννης Τσιτσόπουλος
Πρωτότυπη Μουσική: Μάριος Αριστόπουλος
Έρευνα Κείμενο: Γεώργιος Τσούπρας, Δρ. Θεολογίας, Ιστορικός, Σλαβολόγος, Δημήτριος Γόνης, Ομότιμος Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α.
Επιστημονικός Σύμβουλος: Iωάννης Σίσιου, Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
Παίζουν: Γιώργος Φριντζήλας, Μιχάλης-Μάριος Γεωργίου.
Λίγα λόγια για την Μαρία Χατζημιχάλη - Παπαλιού
Η Μαρία Χατζημιχάλη Παπαλιού γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει σκηνοθετήσει πολλά ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές, τα οποία έχουν αποσπάσει βραβεία στην Ελλάδα (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών κ.ά.) και στο εξωτερικό (Βραβείο Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου-FIPRESCI, Βραβείο Henry Ford κ.ά.). Έχουν επίσης προβληθεί σε διεθνή φεστιβάλ και μουσεία, έχουν μεταδοθεί από διεθνή τηλεοπτικά κανάλια και βρίσκονται σε περισσότερες από 500 βιβλιοθήκες πανεπιστημίων στην Αμερική και στην Ευρώπη.
Μέλος της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO. Καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με θέμα την Aναπηρία, EMOTION PICTURES (2007-2011).
Το ντοκιμαντέρ της «Ο Αγώνας των τυφλών» (1976) θεωρείται από τις σημαντικότερες ταινίες για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία. Απέσπασε διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως σχεδόν όλες οι μετέπειτα δουλειές της.
Υπηρετεί με συνέπεια τον χώρο του ντοκιμαντέρ, είτε φωτίζοντας γυναικείες προσωπικότητες («Λιλή Ιακωβίδου» 1985, κ.α.) είτε ανοίγοντας διάλογο με την ιστορία («Ομηρικός Ύμνος» 1998-2000, «Περικλής Ξανθίππου Αθηναίος 495-429 π.Χ.» 2004, «Φιλάνθρωπος Ειρήνη» 2006 κ.α.).
Μαζί με τον άνδρα της Γιώργο Παπαλιό, ήταν παραγωγός ταινιών Ελλήνων σκηνοθετών που δημιούργησαν τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο. Ανάμεσά τους : «Μέρες του ΄36» (1972) και «Ο Θίασος» (1974) του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Τα χρώματα της Ίριδος» (1974) του Νίκου Παναγιωτόπουλου, «Κιέριον» (1974) του Δήμου Θέου, «Το Μοντέλο» (1974) του Κώστα Σφήκα κ.ά.
Info
«Κύριλλος και Μεθόδιος - Οι Φωτιστές των Σλάβων»
H ταινία της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού στο 27o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Κυριακή 9 Μαρτίου, ώρα 18:00, Αίθουσα Παύλος Ζάννας.