Τα ξένα Πανεπιστήμια δεν περίμεναν την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος της Ελλάδος για να έρθουν στην Ελλάδα. Ούτε περίμεναν την πρόσφατη εξαγγελία [1] του Πρωθυπουργού περί διακρατικών συμφωνιών ώστε να ιδρύσουν παραρτήματά τους στην Ελλάδα κατ′ εφαρμογή του άρθρου 28 του Συντάγματος. Απεναντίας εδώ και δεκαετίες, από το 1989, αλωνίζουν στη χώρα μας διά των κολλεγίων: Προς το παρόν, τριάντα-πέντε (35) ξένα κρατικά Πανεπιστήμια απονέμουν χιλιάδες πτυχία σε αποφοίτους κολλεγίων κάθε χρόνο, επιτοπίως στην Ελλάδα, σε τελετές αποφοίτησης που διοργανώνουν ετησίως τα ιδιωτικά κολλέγια. Κατά συνέπεια, ο χάρτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας έχει αναδιαταχθεί δραστικά, σύμφωνα με την παγκόσμια διαβάθμιση πανεπιστημίων «Webometrics Ranking of World Universities». [2]
Αποκαλυπτικός πίνακας
Συγκεκριμένα, όπως καταγράφεται στον πίνακα Α (Τable Α), το κορυφαίο από τα κρατικά Πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα δεν είναι ελληνικό αλλά ξένο: Είναι το βρετανικό University of York, που κατατάσσεται παγκοσμίως στη θέση 213, ήτοι στα 213 καλύτερα πανεπιστήμια του Κόσμου, η οποία είναι καλύτερη από την αντίστοιχη θέση (World Rank ή W.R.) των πλέον διακεκριμένων ελληνικών ΑΕΙ, όπως π.χ. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (W.R. 262) και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (W.R. 272).
Από τα κορυφαία μάλιστα 10 κρατικά πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα, τα 5 είναι ελληνικά, αλλά τα άλλα πέντε είναι ξένα, ως εξής κατά σειρά κατάταξής τους στην Ελλάδα (1 - 10) όπου απονέμουν πτυχία τους:
1. University of York (W.R. 213)
2. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (W.R. 262)
3. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (W.R. 272)
4. Université de Strasbourg (W.R. 356)
5. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (W.R. 425)
6. Open University UK (W.R. 434)
7. University of Essex (W.R. 483)
9. Πανεπιστήμιο Πατρών (W.R. 569)
8. Coventry University (W.R. 638)
10. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (W.R. 707)
Επομένως είναι μύθος ότι τα ξένα πανεπιστήμια που συνεργάζονται με κολλέγια στην Ελλάδα είναι δήθεν «δευτεροκλασάτα», δήθεν μόνο πρώην ΤΕΙ (polytechnics) της Βρετανίας, κ.ο.κ. Η αλήθεια μάλιστα είναι, είτε μας αρέσει είτε όχι, ότι τα κορυφαία 10 ξένα κρατικά πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα—ήτοι, επιπροσθέτως των παραπάνω, και τα Oxford Brookes University (W.R. 747), Université de Bourgogne / Université de Dijon (W.R. 787), Middlesex University (W.R. 844), Université de Paris 13 / Université Paris XIII Nord (W.R. 874) και University of Greenwich (W.R. 876), στις θέσεις εθνικής κατάταξης στην Ελλάδα 11 - 16 του πίνακα (Table Α)—διαβαθμίζονται παγκοσμίως σε καλύτερες θέσεις από τα περισσότερα ελληνικά πανεπιστήμια, ήτοι από τα εξής 18 πανεπιστήμια:
17. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (W.R. 938),
18. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (W.R. 1075),
21. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (W.R. 1151),
24. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών - πρώην ΑΣΟΕΕ (W.R. 1360),
26. Πολυτεχνείο Κρήτης (W.R. 1472),
27. Πανεπιστήμιο Πειραιώς (W.R. 1520),
28. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (W.R. 1536),
29. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (W.R. 1417),
31. Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος (W.R. 1674),
34. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (W.R. 1901),
35. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (W.R. 1914),
37. Πανεπιστήμιο Αιγαίου (W.R. 1941),
43. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (W.R. 2161),
44. Ιόνιο Πανεπιστήμιο (W.R. 2371),
45. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (W.R. 2376),
48. Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών (W.R. 2866),
51. Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (W.R. 3114),
52. Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (W.R. 3602).
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα παραπάνω (10) ξένα πανεπιστήμια απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα τα οποία υπερέχουν σε παγκόσμιο κύρος και αναγνωρισιμότητα από τα αντίστοιχα πτυχία των παραπάνω (18) ελληνικών πανεπιστημίων, δεδομένου ότι σε διεθνές επίπεδο το κύρος του πτυχίου αντικατοπτρίζει και συναρτάται με την παγκόσμια διαβάθμιση του πανεπιστημίου που το απονέμει.
Παγκόσμια διαβάθμιση των ελληνικών κολλεγίων
Η δραστική αναδιάταξη του πτυχιακού χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας, όπου 35 ξένα κρατικά πανεπιστήμια και 24 ελληνικά Πανεπιστήμια απονέμουν πτυχία εντοπίως στην Ελλάδα, αποτελεί ένα οξύμωρο φαινόμενο υπό το πρίσμα της συγκριτικά χαμηλής παγκόσμιας κατάταξης των ελληνικών κολλεγίων όπου διεξάγονται ακαδημαϊκά μαθήματα αυτών των ξένων κρατικών πανεπιστημίων.
Συγκεκριμένα, στον πίνακα Β (Table B) καταχωρούνται και κατατάσσονται κατά τον δείκτη World Rank (W.R.) 24 ελληνικά ΑΕΙ και 22 κολλέγια—όπως επίσης και 3 παραγωγικές σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων και η Σχολή Καλών Τεχνών—καθ’ εαυτά, ως φορείς διεξαγωγής μαθημάτων (institutions of attendance), χωρίς δηλαδή να λαμβάνεται υπ’ όψη τo πανεπιστήμιο που απονέμει το πτυχίο (degree-awarding institution) στην περίπτωση των κολλεγίων. Παρατηρούμε ότι σε αυτόν τον πίνακα τα ελληνικά ΑΕΙ (με μπλε χρώμα) διαβαθμίζονται σε σαφώς υψηλότερες θέσεις από τα κολλέγια (με καφέ χρώμα): Εμφανώς η τρίτη στήλη (C) του πίνακα, με τα ονόματα των ΑΕΙ και κολλεγίων, στο μεν πρώτο της ήμισυ «κυριαρχείται» από ελληνικά ΑΕΙ (με μπλε χρώμα) στις θέσεις εθνικής κατάταξης (National Rank) 1 - 25, ενώ τα ελληνικά κολλέγια (με καφέ χρώμα) «συνωστίζονται» εν πολλοίς στο κάτω μέρος της, στο δεύτερό της ήμισυ [3] στις θέσεις εθνικής κατάταξης 23 - 50.
Εν τούτοις, από την οπτική γωνία των σπουδαστών και των αποφοίτων των ελληνικών ΑΕΙ και κολλεγίων, αυτός ο πίνακας (Table B) είναι ανεπαρκής, διότι συγκρίνει «ανόμοια πράγματα» («apples with oranges»), ήτοι (1) αφενός ελληνικά ΑΕΙ, ως φορείς διεξαγωγής μαθημάτων (institutions of attendance) και απονομής πτυχών (degree-awarding institutions), και (2) αφετέρου ελληνικά κολλέγια, επίσης ως φορείς διεξαγωγής μαθημάτων (institutions of attendance), που όμως ΔΕΝ απονέμουν πτυχία—δεδομένου ότι σε αποφοίτους κολλεγίων τα πτυχία απονέμονται κατά κανόνα μόνον από ξένα πανεπιστήμια και ΟΧΙ από τα ίδια τα κολλέγια.
Απεναντίας, αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει τους δεκάδες χιλιάδες σπουδαστές και αποφοίτους κολλεγίων—ήτοι αυτό για το οποίο καταβάλλουν δίδακτρα—είναι όχι η παγκόσμια διαβάθμιση/κατάταξη του κολλεγίου τους, αλλά το διεθνές κύρος τού πτυχίου που θα τους απονεμηθεί μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους στο κολλέγιο. Το δε διεθνές κύρος τού (ξένου) πτυχίου τους, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, συναρτάται ως επί το πλείστον με το διεθνές κύρος του (ξένου) πανεπιστημίου που το απονέμει, ήτοι με την θέση που έχει το πανεπιστήμιο στην παγκόσμια κατάταξη ΑΕΙ.
Ακαδημαϊκός μεταπρατισμός
Προφανώς, το ενδιαφέρον των σπουδαστών κολλεγίων μάλλον για την «βαρύτητα» (παγκόσμια φήμη) του πτυχίου που θα τους απονεμηθεί από το ξένο πανεπιστήμιο, παρά για την παγκόσμια κατάταξη του κολλεγίου όπου παρακολουθούν τα μαθήματα, είναι εύλογο, αφού είναι ανάλογο με το ενδιαφέρον κάθε αγοραστή αυτοκινήτου μάλλον για το αυτοκίνητο της ξένης βιομηχανίας παρά για την υπόσταση (οικονομική, διαχειριστική κ.λπ.) της εντοπίου αντιπροσωπείας από όπου θα το αγοράσει.
Συγκεφαλαιωτικά, ο κολλεγιακός κλάδος τής Ελληνικής Εκπαίδευσης έχει προσλάβει εν πολλοίς έναν μεταπρατικό χαρακτήρα, όπου τον πρώτο και τελευταίο λόγο όσον αφορά σε ακαδημαϊκές προδιαγραφές τον έχουν ξένα πανεπιστήμια, ήτοι: (α) τον πρώτο λόγο κατά τον χρόνο σύναψης της εκάστοτε συμφωνίας ακαδημαϊκής δικαιόχρησης ή πιστοποίησης (academic franchise or validation) μεταξύ του εκάστοτε ξένου πανεπιστημίου και του με αυτό συμβαλλομένου κολλεγίου, και (β) τον τελευταίο λόγο κατά την τελετή αποφοίτησης των σπουδαστών του κολλεγίου και της απονομής σε αυτούς πτυχίων του ξένου πανεπιστημίου στην Ελλάδα.
Το ΥΠΕΘ σε ρόλο τροχονόμου
Σε αυτήν την διαδικασία, που επί δεκαετίες, από το 1989, λαμβάνει χώρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, η Ελληνική Πολιτεία εν τοις πράγμασι παρέλκει: Δεδομένου ότι τα ξένα πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα πιστοποιούνται από αρμόδιες αρχές ακαδημαϊκής πιστοποίησης των χωρών τους και όχι από ελληνική Αρχή, συμβουλεύονται ενίοτε τις ενταύθα πρεσβείες των χωρών τους ή το Βρετανικό Συμβούλιο, αλλά ουδέποτε την Ελληνική Πολιτεία. Ουδέποτε αξιωματούχος ξένου Πανεπιστημίου που δραστηριοποιείται διά κολλεγίων στην Ελλάδα πέρασε έστω και απ′ έξω από το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας.
Παρομοίως, ουδέποτε ξένο Πανεπιστήμιο προβληματίσθηκε, έστω και στοιχειωδώς, περί του κατά πόσο καταστρατηγεί το άρθρο 16 του Συντάγματος της Ελλάδος διά της διεισδύσεώς του στη χώρα μας διά συμβεβλημένων κολλεγίων, το οποίο ορίζει ότι «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου...» (παρ. 5 άρθρου 16 του Συντάγματος)—όχι από κολλέγια που είναι πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου.
Υπό την πίεση μάλιστα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενταύθα ξένων πρεσβειών, και ενίοτε κατ′ επίκληση (ως πολιτικό άλλοθι) της παγκοσμιοποίησης και του ελευθέρως επιχειρείν της Νέας Οικονομίας, το παρ′ ημίν ΥΠΕΘ έχει αυτοπεριορισθεί, εδώ και δεκαετίες, σε διαδικαστικό ρόλο «τροχονόμου» μεταξύ ξένων πανεπιστημίων και ελληνικών κολλεγίων—διά τυπικής-γραφειοκρατικής εφαρμογής της νομοθεσίας περί «εργαστηρίων ελευθέρων σπουδών» αρχικά και περί «κολλεγίων» από το 2009—χωρίς να έχει οποιονδήποτε λόγο επί της εκπαιδευτικής ουσίας, ήτοι επί του θεματικού και αναλυτικού περιεχομένου (academic curricula) των ακαδημαϊκών προγραμμάτων που διεξάγονται από ελληνικά κολλέγια συμβεβλημένα με ξένα πανεπιστήμια.
Όταν δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό...
Αυτήν τη διαχρονική κατάσταση, με το ΥΠΕΘ σε ρόλο ακαδημαϊκού «τροχονόμου», ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης την έχει χαρακτηρίσει ως «μια τρέλα», ως εξής (19-05-2023): «Σίγουρα το άρθρο 16 [του Συντάγματος] πρέπει επιτέλους να αναθεωρηθεί. Όχι για να φαινόμαστε ντε και καλά ότι έχουμε ιδιωτικά ΑΕΙ ή μη κρατικά, ή μη κερδοσκοπικά—ανάλογα πώς θα προσδιορίσουμε τα πανεπιστήμια στη χώρα μας—αλλά γιατί πραγματικά είναι μια τρέλα αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα».
Αφού δε τα ξένα πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα απαξιούν να προσεγγίσουν το ΥΠΕΘ ή άλλη ελληνική Αρχή, όπως η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε να προσεγγίσει η ίδια τα ξένα πανεπιστήμια έμμεσα, διά των κυβερνήσεων των χωρών τους. Εξ ου και η πρόσφατη εξαγγελία1 του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για “διακρατικές συμφωνίες του άρθρου 28 του Συντάγματος” ώστε “να υπάρξει αναγνώριση ξένων πανεπιστημίων που θα ήθελαν να επενδύσουν στην Ελλάδα.”
Κατά τον κυβερνητικό σχεδιασμό, “κάτι τέτοιο [διακρατικές συμφωνίες] θα ξεκαθάριζε την κατάσταση στο σημερινό τοπίο τής μεταλυκειακής εκπαίδευσης,” δίνοντας την δυνατότητα στο ΥΠΕΘ και την ΕΘΑΑΕ να διασφαλίσουν κάποιον στοιχειώδη έλεγχο στη διαδικασία διεξαγωγής ακαδημαϊκών προγραμμάτων και απονομής πτυχίων από ξένα πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Δηλαδή η Κυβέρνηση ευελπιστεί ότι διά διακρατικών συμφωνιών θα κατορθώσει να επιβάλει στα ξένα πανεπιστήμια έμμεσα (διά των κυβερνήσεων των χωρών τους) αυστηρές, αυστηρότατες προϋποθέσεις και ακαδημαϊκές προδιαγραφές για την περαιτέρω δραστηριοποίησή τους στην Ελλάδα.
Κολλεγιακά ΑΕΙ
Κατ′ επακολουθία, σύμφωνα με πρόσφατο (από 07/07/2023) δημοσίευμα, «εις ότι αφορά στα ιδιωτικά κολλέγια που ήδη λειτουργούν στη χώρα, συμφώνως προς πληροφορίες αυτά θα ελεγχθούν αυστηρώς από την αρμόδια Αρχή, θα αξιολογηθούν, και μόνον όσα συνεργάζονται με γνωστά ξένα πανεπιστήμια τα οποία θα καλυφθούν από διακρατικές συμφωνίες και πληρούν τις προϋποθέσεις, θα μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν στην Ελλάδα ως ανώτατες σχολές».
Δηλαδή διά τέτοιων διακρατικών συμφωνιών (1) όσα ξένα πανεπιστήμια συνεχίσουν να απονέμουν πτυχία στην Ελλάδα θα διατελούν υπό τον έμμεσο έλεγχο της Ελληνικής Πολιτείας όσον αφορά σε δραστηριότητές τους στην Ελλάδα, (2) κάποια κολλέγια «θα μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν στην Ελλάδα ως ανώτατες σχολές», και (3) προφανώς, εξ αντιδιαστολής, κάποια άλλα κολλέγια («πανεπιστήμια του ενός ορόφου») θα εξαναγκασθούν να κλείσουν.
Υποσημειώσεις
1 Στις από 06-07-2023 προγραμματικές εξαγγελίες της Ελληνικής Κυβέρνησης, ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης εδήλωσε από του Βήματος της Βουλής των Ελλήνων μεταξύ άλλων τα εξής: “Οι διακρατικές συμφωνίες του άρθρου 28 του Συντάγματος προσφέρουν σήμερα τη δυνατότητα, με την ευθύνη της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης, να υπάρξει αναγνώριση ξένων πανεπιστημίων που θα ήθελαν να επενδύσουν στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο θα ξεκαθάριζε την κατάσταση στο σημερινό τοπίο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης και θα προετοίμαζε τον δρόμο για τη μεγάλη μεταρρύθμιση του άρθρου 16. Και σε αυτόν τον δρόμο θα κινηθούμε άμεσα.”
2 Στην από 05-08-2022 επίσημη ανακοίνωση του ΕΚΠΑ, υπογεγραμμένη από τον Πρύτανη Θάνο Δημόπουλο, επισημαίνεται ότι η εν λόγω παγκόσμια κατάταξη (Webometrics Ranking of World Universities), που καταρτίζεται από τo Cybermetrics Lab του Ισπανικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (Higher Council for Scientific Research – CSIC)—του κορυφαίου δημόσιου ερευνητικού οργανισμού της Ισπανίας—“θεωρείται από τους πλέον έγκυρους πίνακες κατάταξης παγκοσμίως διότι στηρίζεται σε στοιχεία άμεσα επαληθεύσιμα στο διαδίκτυο, και όχι σε δείκτες που στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό σε συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια και «έρευνες γνώμης» οι οποίοι διακατέχονται σε κάποιες περιπτώσεις από μεροληψία ή υποκειμενισμό [Οι έντονοι χαρακτήρες είναι του Πρυτάνεως]. Βασική αρχή τής συγκεκριμένης κατάταξης είναι ότι στη σημερινή εποχή η πλειονότητα των σημαντικότερων δραστηριοτήτων ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος πρέπει να ανακλάται στον παγκόσμιο ιστό.”
Επί πλέον, η εν λόγω ακαδημαϊκή κατάταξη (Webometrics) είναι χρήσιμο εργαλείο για την άσκηση πολιτικής στην ανώτατη εκπαίδευση, διότι είναι η παγκοσμίως μοναδική που διαβαθμίζει καταχωρεί όλα τα (32.000) πανεπιστήμια και κολλέγια στον Κόσμο, και όχι μόνον τα κορυφαία 1000 - 2000 που καταχωρούνται σε άλλες διαβαθμίσεις όπως π.χ. στις: Center for World University Rankings - CWUR (2.000 AEI), QS World University Rankings (1.500 AEI), RUR World University Rankings (1.217 AEI), Shanghai Academic Ranking of World Universities - ARWU (1.000 AEI), Times Higher Education (1.799 AEI), U.S. News and World Report (2.000 AEI) κ.ο.κ. Δηλαδή η Webometrics αποτελεί μοναδικό αναλυτικό εργαλείο στη διάθεση του ΥΠΕΘ, αλλά και όλων των ενδιαφερομένων (μαθητών, φοιτητών, γονέων, καθηγητών κ.ο.κ.), προκειμένου να «ξεχωρίσουν την ήρα από το στάρι» στον κολλεγιακό κλάδο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης στη χώρα μας.
3 Κατά τα τελευταία χρόνια, σχετικά λίγα είναι τα ελληνικά κολλέγια που σημείωσαν σημαντική βελτίωση στην παγκόσμια ακαδημαϊκή τους κατάταξη. Ενδεικτικά, όπως καταγράφεται στον πίνακα Β (Table Β), το ιδρυματικό κολλέγιο American College of Greece - DEREE (W.R. 2912) διαβαθμίζεται σε καλύτερη θέση από το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (W.R. 3114) και την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (W.R. 3602). Γενικά, μόνον τα εξής πέντε (5) κολλέγια στην Ελλάδα—επί συνόλου 22 που διαβαθμίζονται από την Webometrics—κατατάσσονται στην «αξιοπρεπή» κατηγορία των κορυφαίων 10.000 ΑΕΙ και κολλεγίων (επί συνόλου 32.000) στον Κόσμο:
- American College of Greece - DEREE (W.R. 2912)
- Aegean College (W.R. 7063)
- American College of Thessaloniki - ANATOLIA (W.R. 7126)
- Metropolitan College (W.R. 8236)
- City Unity College (W.R. 9153)
Ο λόγος που η εν λόγω κατηγορία (κορυφαία 10.000 πανεπιστήμια και κολλέγια) χαρακτηρίζεται ενταύθα ως «αξιοπρεπής» είναι ότι η Webometrics συνυπολογίζει μόνον πανεπιστήμια και κολλέγια που κατατάσσονται σε αυτήν την κατηγορία (κορυφαία 10.000) οσάκις καταρτίζει την παγκόσμια ακαδημαϊκή κατάταξη χωρών («Countries arranged by Number of Universities in Top Ranks»), όπου η Ελλάδα κατέχει την 31η θέση στον Κόσμο—που παρεπιπτόντως σημαίνει ότι χώρα μας, από άποψη ακαδημαϊκής διαβάθμισης, είναι πρώτη στα Βαλκάνια και την Ν.Α. Ευρώπη.
***
Το παρόν άρθρο είναι προσαρμοσμένο απόσπασμα του άρθρου με τίτλο «35 ξένα κρατικά πανεπιστήμια αναδιαμορφώνουν τον χάρτη της Ελληνικής Εκπαίδευσης απονέμοντας πτυχία στην Ελλάδα», δημοσιευθέντος στην ελληνική έκδοση του εξαμηνιαίου journal με τίτλο «Review of WEBOMETRICS Ranking of Higher Education Institutions in Greece», Vol. 2, No. 1, pp. 22-37, που είναι δωρεάν διαθέσιμο (freely readable/downloadable) εδώ.