Ιστορική αναδρομή
Στις 2 Ιανουαρίου 2002 υπεγράφη η διακρατική συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ για την δημιουργία του Eastern Mediterranean Pipeline (EASTMED ), του αγωγού που αλλάζει τα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο και επισφραγίζει την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου στην εφαρμογή της ΑΟΖ.
Ο σχεδιασμός του αγωγού ξεκίνησε το 2011 επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ με πρωτοβουλία του τότε υπουργού, Γιάννη Μανιάτη και μετά από πολλά εμπόδια, έφθασε η κρίσιμη φάση επισφράγισης της διακρατικής συμφωνίας για την κατασκευή του. Ο EASTMED αποτελεί τον μεγαλύτερο υποθαλάσσιο αγωγό, με μήκος περίπου 1.900km που περνά από μεγάλα βάθη των 3.000m και με συνολικό κόστος κατασκευής 6.1δις € και δυναμικότητα 10-20 δις κυβ μέτρα.
Γεωπολιτική αξία του αγωγού EASTMED
Αναμφισβήτητα η κατασκευή του αγωγού Eastern Mediterranean Pipeline (EASTMED) αποτελεί ένα έργο ύψιστης γεωπολιτικής σημασίας και δικαιώνει όσους πίστεψαν και δούλεψαν για την ολοκλήρωση αυτής της συμφωνίας.
Αυτό δεν σημαίνει πως το τελικό αποτέλεσμα αυτής της πρωτοβουλίας θα έχει αίσιο τέλος καθώς αφενός υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να αντιδράσει σπασμωδικά η Τουρκία νιώθοντας αποκλεισμένη από το ενεργειακό παιχνίδι που διεξάγεται στην Αν. Μεσόγειο και αφετέρου η δυνατότητα μη ολοκλήρωσης του έργου καθώς απαιτεί τεράστια κεφάλαια και ένα διαχρονικά σταθερό πολιτικό περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή.
Όμως αυτό που θα πρέπει να αναδειχθεί από την συμφωνία του αγωγού East Med, είναι η έννομη εφαρμογή των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου ως προς τη χάραξη ΑΟΖ από τα συμβαλλόμενα αυτής της συμφωνίας κράτη ( Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα και Ιταλία) με τις ευλογίες των ΗΠΑ.
Το γεγονός πως μέσω της διπλωματίας των αγωγών (ενεργειακής διπλωματίας), τα συμβαλλόμενα κράτη προχωρούν στην χάραξη ΑΟΖ με απόλυτο σεβασμό στο Δίκαιο της Θάλασσας, η συζήτηση χάραξης ΑΟΖ μεταφέρεται από ένα θεωρητικό επίπεδο σε επίπεδο παραγωγής έργου με τη λήψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών και με την στόχευση συγκεκριμένων αποτελεσμάτων.
Ειδικότερα, για την Ελλάδα ο σχεδιασμός του EASTMED αποτελεί μέρος μιας ενεργειακής στρατηγικής και διπλωματίας που ξεκίνησε επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ (2011) και στηρίχθηκε σε τρεις άξονες:
α) Στη νομοθέτηση των ορίων της ελληνικής ΑΟΖ (Ν. 4001/2011) και στη συνέχεια την οριοθέτηση θαλάσσιων οικοπέδων για έρευνες υδρογονανθράκων σε Ιόνιο και νότια Κρήτη, με δημοσιοποίηση στην επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε. και ταυτόχρονη αποστολή στον ΟΗΕ όλων των εθνικών νομοθετικών παρεμβάσεων,
β) Στη διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής περιφερειακών συνεργασιών στον ενεργειακό τομέα, με κορυφαία τη συνεργασία με το Ισραήλ και την Κύπρο και στη συνέχεια με την Αίγυπτο με τη θετική συμμετοχή τόσο των ΗΠΑ (μέσω και της υπογραφής του EASTMED ACT), όσο και της Γαλλίας, και
γ) Στην ανάδειξη της χώρας σε πανευρωπαϊκό ενεργειακό κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου, μέσα από το σχεδιασμό και την ένταξη το 2013, στα ευρωπαϊκά προγράμματα κοινού ενδιαφέροντος PCIs, των αγωγών και υποδομών EASTMED, TAP, IGB, FSRU Αλεξανδρούπολης, αναβάθμισης της Ρεβυθούσας, που μπορούν να τροφοδοτήσουν την Ε.Ε. με το 10% των ποσοτήτων φυσικού αερίου (περίπου 40 δις κυβ μέτρα - bcm), που χρειάζεται. Μια ποσότητα αερίου τεράστιας σημασίας για την Ε.Ε., που αποτελεί σπουδαίο διαπραγματευτικό όπλο για την Ελλάδα.
Η ολοκλήρωση αυτής της πρωτοβουλίας, δημιουργεί νέα δεδομένα στην Αν. Μεσόγειο, τετελεσμένα στη διεθνή κοινότητα και εισαγάγει ένα ‘μοντέλο’ για την ανάληψη ανάλογων πρωτοβουλιών που θα επιφέρουν λύσεις σε πολιτικά αδιέξοδα. Η ‘μοντελοποίηση’ της συμφωνίας, αποτελεί την προστιθέμενη αξία στο γεωπολιτικό παιχνίδι που διαδραματίζεται στην Αν.Μεσόγειο και δίνει και τις απαντήσεις σε παράνομες ενέργειες κρατών, όπως είναι η συμφωνία χάραξης ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας- Λιβύης.
Οφέλη για την Ελλάδα και για την ΕΕ
Η Ελλάδα αναδεικνύεται σε σημαντικό γεωπολιτικό – ενεργειακό παίκτη στην ευρύτερη περιοχή και μάλιστα με την στήριξη του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Άλλωστε, είναι ηλίου φαεινότερο πως η έξαρση της τουρκικής προκλητικότητας το τελευταίο διάστημα οφείλεται στις εξελίξεις του αγωγού. Η Τουρκία μένει εκτός ενεργειακού παιχνιδιού στη Αν. Μεσόγειο για αυτό και σπεύδει να δημιουργήσει άλλες συμμαχίες στην περιοχή, όπως συμβαίνει με τη Λιβύη και την υπογραφή ενός παράνομου MoU μεταξύ των δυο χωρών.
Τα οφέλη από τη δημιουργία του αγωγού είναι σαφώς πολλαπλά καθώς από αυτή την πρωτοβουλία θα ωφεληθεί η ΕΕ και τα κράτη μέλη της καθώς θα μπορεί να μεταφέρει φυσικό αέριο από τα μεγάλα κοιτάσματα που έχουν βρεθεί στη Μεσόγειο μέσω Κύπρου και Ελλάδας στην Ευρώπη. Για αυτό και ο αγωγός έχει ενταχθεί στον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest) της ΕΕ, όπου επιβεβαιώνεται η συναντίληψη της ΕΕ για την υψηλή προστιθέμενη αξία του EASTMED καθώς ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης συνολικά. Το σύνολο των ανωτέρω συγχρηματοδοτούμενων μελετών που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των Pre-Feed Studies καταστούν σαφή την τεχνική εφικτότητα, την οικονομική βιωσιμότητα και την εμπορική ανταγωνιστικότητα του Έργου. Επίσης, επισημαίνουν την προστιθέμενη αξία του αγωγού EASTMED, αλλά και το συμπληρωματικό του χαρακτήρα, στο πλαίσιο των προοπτικών εξαγωγής του φυσικού αερίου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης.
Εν κατακλείδι
Οι συνθήκες απαιτούν πολιτικό ορθολογισμό και όχι ιαχές θριάμβου, καθώς ο διάβολος κρύβεται πάντα στις λεπτομέρειες. Είναι σημαντικό να υπάρξουν προαπαιτούμενα και δεσμεύσεις από τα συμβαλλόμενα κράτη.
Ειδικότερα, ως Κίνημα Αλλαγής τονίζουμε πως:
-Ο αγωγός EASTMED πρέπει να συν-διαμορφωθεί και να λειτουργήσει ως έργο συνεργασίας, ειρήνης, ενότητας και ανάπτυξης των χωρών της Αν. Μεσογείου και της ΕΕ που θα ενταχθούν στη Συμφωνία Στήριξης του.
- Οι χώρες που υπογράφουν τη Συμφωνία Στήριξης του EASTMED θα πρέπει να δεσμευθούν πολιτικά και μακροχρόνια ότι αυτός ο αγωγός είναι η βασική τους επιλογή για την όδευση προς την ΕΕ των νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου που θα ανακαλυφθούν στην περιοχή. Θα πρέπει δηλαδή να δεσμευθούν ότι οι απαιτούμενες και αναμενόμενες νέες ανακαλύψεις δεν θα μεταβάλλουν τη στήριξη τους στον διεθνικό π EASTMED προς όφελος σχεδίων με στενό εθνικό χαρακτήρα.
-Ταυτόχρονα, πέραν της διασφάλισης κοινοτικών πόρων για τη χρηματοδότηση του έργου, απαιτείται η δέσμευση μεγάλων καταναλωτών για αγορά ποσοτήτων φυσικού αερίου από τον EASTMED.
- Οι πολιτικές ηγεσίες των χωρών που στηρίζουν τον EASTMED θα πρέπει να εκκινήσουν το διάλογο και να πείσουν τις εταιρείες που έχουν τα δικαιώματα έρευνας και εξόρυξης σε Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα ότι ο αγωγός αποτελεί για αυτές τον συμφερότερο οικονομικά δρόμο πώλησης του φυσικού αερίου που θα ανακαλύψουν από δω και στο εξής.
Όσον αφορά στα καθ’ ημάς , πρέπει να επισημανθεί πως ο αγωγός δεν λειτουργεί αποτρεπτικά έναντι της κλιμακούμενης τουρκικής προκλητικότητας. Το αντίθετο. Η προκλητικότητα της Γείτονος χώρας έχει αυξηθεί επικίνδυνα και πρέπει να αντιμετωπιστεί με ισχυρή πολιτική βούληση την οποία η κυβέρνηση οφείλει να επιδεικνύει σε κάθε της βήμα με απαραίτητη προϋπόθεση βεβαίως την ενότητα και ομοθυμία στο εσωτερικό.
Το ενεργειακό σκάκι στην Αν. Μεσόγειο απαιτεί ψύχραιμους παίχτες και στρατηγική καθώς οι συσχετισμοί δυνάμεων και συμμαχιών, όπως αποτυπώνονται στην δεδομένη χρονική περίοδο, ισχυροποιούν τη θέση της Ελλάδος στην ευρύτερη περιοχή. Όμως, αντίστοιχα ενδυναμώνεται και η τουρκική προκλητικότητα, γεγονός που μας καθιστά ακόμα πιο προσεκτικούς και ενωμένους.
Για αυτό και το Κίνημα Αλλαγής από την πρώτη στιγμή ζήτησε την σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών. Η θέση μας εκφράστηκε με σαφήνεια από την πρόεδρο, Φώφη Γεννηματά, ότι πρέπει να καταστεί σαφές πως όποιος ‘απλώσει δάχτυλο στα εθνικά, κυριαρχικά μας δικαιώματα θα χάσει το χέρι’.
Συνοψίζοντας, ως προς τη συμφωνία του αγωγού EASTMED μένουμε στην θετική πλευρά της συμφωνίας του διασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου. Ενός εμβληματικού έργου για την Αν. Μεσόγειο και την εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας ως προς τη χάραξη ΑΟΖ των συμβαλλόμενων κρατών.