Αναμφισβήτητα και κατά παραδοχή πολλών σύγχρονων εθνικών ηγετών-πρωταγωνιστών, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κλείνοντας τα 70 του χρόνια βρίσκεται αντιμέτωπο με μια ανεπανάληπτη υγειονομική και οικονομική κρίση.
Ας μη γελιόμαστε, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συγκεκριμένο μέγεθος και δυναμική σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο και τους μεγάλους παίκτες, πόσο δε μάλλον όταν ξέρουμε ότι δημιουργήθηκε εν μέσω ψυχρού πολέμου και τεραστίων γεωπολιτικών συμφερόντων σαν ένα είδος ουδέτερης (ψυχροπολεμικής) και πολιτικής ζώνης. Επίσης αποτελείται σήμερα από 27+1 εθνικά «συμφέροντα» , χωρίς ενιαίο σύνταγμα, που όμως δεσμεύονται να ακολουθούν συγκεκριμένες συνθήκες και κανόνες. Τέλος θα ήταν λάθος να μην αναφέρουμε ότι ένα από τα σημαντικότερα μέλη της, η Γερμανία, είναι μια «ειδική περίπτωση» αφού π.χ. είναι το μόνο που εφαρμόζει σύνταγμα που δε συντάχθηκε από την ίδια..
Όλα αυτά είναι σημαντικό να αναφερθούν, πλην όμως, το Ευρωπαϊκό επιχείρημα είναι και καθαρά.. Ευρωπαϊκό αφού χωρίς το Γαλλογερμανικό (Γερμανο-γαλλικό αν κάποιοι προτιμούν) άξονα με τους ιδρυτές-πατέρες, τη Μ. Βρετανία αργότερα, και τους κληρονόμους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του νότου (συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής) δε θα μπορούσε να υπάρχει μέχρι σήμερα ως παγκόσμιο εγχείρημα ειρήνης και ευημερίας. Η σημασία του για όλο τον κόσμο είναι επίσης περιττό να αναφερθεί.
Πλην όμως η σημερινή κρίση δεν είναι άλλο ένα κρυολόγημα, μια «εισαγόμενη» μεταναστευτική ή οικονομική κρισούλα στην οποία όταν βγει ένας ηγέτης του αναστήματος της Μέρκελ ή ενδεχομένως της Θάτσερ ή του Μιτεράν να πάρει μια πρωτοβουλία, ή της ίδιας της Βασίλισσας της Αγγλίας και του προέδρου της ΕΚΤ, να κάνει μια δήλωση θα μπορούσε να ξεπεραστεί.
Ήταν εξάλλου γνωστό από το 2016 ότι η Μ. Βρετανία αποχωρεί και αυτό ήταν ίσως μόνο η κορυφή των προβλημάτων που είχαν μαζευτεί πίσω από όλες αυτές τις κρίσεις. Η αρχή μιας καταιγίδας που μοιάζει σήμερα παγκόσμια.
Ας μη γελιόμαστε, αυτή τη φορά η δοκιμασία θα φτάσει στο επίπεδο των θεσμών, της ίδιας δηλαδή της πολιτικής και του «συστήματος»/οικοδομήματος. Αν αυτοί αντέξουν, θα βγούμε από την κρίση και θα είμαστε πιο δυνατοί. Αν όχι 28, τότε σίγουρα 27+1. Τα μαθηματικά θα είναι εξάλλου τα ίδια, 27+1=28!
Ωραία μέχρι εδώ και καλά, θα ρωτήσει κάποιος, θα αντέξουν οι θεσμοί; Δηλαδή η ραχοκοκαλιά και το κατάρτι του πλοίου την καταιγίδα ή θα αναποδογυρίσει εγκλωβίζοντας μισό δισεκατομμύριο επιβάτες;
Η απάντηση είναι εύκολη και έχει να κάνει με την εξουσία, όπως πάντα.
- Ο ένας κίνδυνος είναι προφανής (και εξού) προβλέψιμος. Είναι προφανές ότι σε επίπεδο εθνικών ανταγωνισμών τα πράγματα θα είναι δύσκολα. Θα υπάρξουν ανταγωνισμοί αρχής γενομένης φέτος με τις διαπραγματεύσεις των 27 (με ηγέτιδα μάλλον τη Γερμανία) με τον έναν, τη Μ. Βρετανία. Στα ίδια τα κράτη και τους κορυφαίους θεσμούς ίσως υπάρξουν κενά εξουσίας, αφού οι αντικαταστάτες των «ηρώων» των τελευταίων χρόνων, Ντράγκι, Μέρκελ αλλά και Γιούνκερ δε φαίνονται ακόμα στον ορίζοντα (ή εν πάση περιπτώσει δεν έχουν δείξει δείγματα γραφής). Εξαίρεση εδώ ο Γάλλος πρόεδρος που ήδη έχει κάποιο χρόνο στην εξουσία και τουλάχιστον μία -έστω και εγχώρια- κρίση στο βιογραφικό του, αυτή των κίτρινων γιλέκων. Τα λεφτά και η (όποια) ηγεσία της Μ. Βρετανίας φαίνονται επίσης να υποχωρούν, μετά το Brexit.
- Η προσωπική μου άποψη, παρ′ όλα αυτά, είναι ότι η μάχη θα κριθεί σε άλλο επίπεδο, αυτό των θεσμών και των λειτουργών τους:
Με μισθούς εξαιρετικά παχυλούς (με τα τελευταία δεδομένα του Κορονοϊού) οι administrators της ΕΕ αναπόφευκτα θα έχουν σίγουρα αυξημένες ευθύνες.Θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις πιέσεις;
Και εδώ ακριβώς θα υπάρξει το απόλυτο stress test του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Το τελευταίο θα αντέξει όταν οι προσωπικότητες (individuals) των Ευρωπαϊκών θεσμών αποδειχθούν άξιοι. Το αιώνιο πρόβλημα είναι η ίδια η εξουσία και τους θιασώτες της. Τί είδους άνθρωποι έχουν μαζευτεί στα ανώτατα κλιμάκια των Ευρωπαϊκών θεσμών; Ποιά είναι τα κίνητρά τους; Θέλουν να σώσουν τον εαυτό τους και τις δουλείες τους ή την Ευρώπη;
Βρίσκονται εκεί επειδή είναι επαγγελματίες ή επειδή κάποιον ξέρουν; (know-how ή know who?) Τα κριτήρια επιλογής τους είναι σκιώδη παιχνίδια εξουσίας και εθνικά συμφέροντα ή αξιοκρατικά;
Είναι διατεθειμένοι να βάλουν πάνω από όλα το μισό δισεκατομμύριο πολιτών που εκπροσωπούν;
Για παράδειγμα, ποια θα είναι η τύχη αυτών που γεννήθηκαν Βρετανοί και εν τω μεταξύ έχουν αποδειχθεί εξαιρετικοί επαγγελματίες κι έχουν αποκτήσει και άλλη υπηκοότητα, εργαζόμενοι σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, μετά το Brexit;
Θα μπορέσουν ταυτόχρονα οι θεσμοί και τα agencies να παραμείνουν ανοιχτά (inclusive) και να δώσουν ευκαιρίες σε νέους και σε μικρότερες χώρες όπως η Κροατία και το Μαυροβούνιο (που προορίζεται να γίνει το νεότερο μέλος της ΕΕ);
Θα φανεί.
Το δυστοπικό σενάριο περιλαμβάνει το φόβο της πτώσης και την αγάπη της εξουσίας. Αν αυτά είναι τα κίνητρα των ανώτατων αξιωματούχων, τότε το μόνο που θα κάνει π.χ η Europol ή η Frontex θα είναι η διατήρηση της εξουσίας και η καταστολή για λογαριασμό πολιτικών βαρόνων, συνήθως δεσποτικών ή διεφθαρμένων. το ίδιο π.χ. με την επιτροπή ανταγωνισμού και τα αντίστοιχα επιχειρηματικά συμφέροντα, κ.ο.κ με ορισμένους Ευρωβουλευτές και πολιτικές σκοπιμότητες.
Και τότε αυτομάτως, σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, θα μπορούσαμε να αποχαιρετήσουμε τη σταθερότητα, την ευημερία, τη δημοκρατία και φυσικά, την ίδια την Ειρήνη!
Η ευχή και συμβουλή σε όλους τους ανώνυμους (αλλά και «εκλεγμένους») Ευρωπαίους που «τρέχουν» την ΕΕ : μη φοβηθείτε άλλους περισσότερο από τον ίδιο σας τον εαυτό. Μη φοβηθείτε την αλλαγή (embrace change). Αυτογνωσία και φιλότιμο θα κάνουν τη διαφορά.