Οι Καθηγητές της Ηλιοφυσικής του Πανεπιστημίου Leuven που βρίσκεται στο Βέλγιο και συγκαταλέγεται στα κορυφαία, αποστέλλουν επιστολές με τις οποίες ευχαριστούν τους Έλληνες συναδέλφους τους που την πρότειναν.
Η νεαρή Ελληνίδα Αστροφυσικός Ευαγγελία Σαμαρά, εργάζεται ήδη για το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Βελγίου και με τις εργασίες της, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί στα πλέον έγκριτα επιστημονικά περιοδικά του πλανήτη όπως είναι αυτά της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών επιστημονικών ομάδων από διάφορες χώρες.
Ένα δικό μας κορίτσι που “μετράει” τα άστρα και παράλληλα το λαμβάνει “τοις απολύτου μετρητοίς” η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα από τα πρώτα του βήματα, στον αχανή και συνάμα υπέρλαμπρο κόσμο της Αστρονομίας.
Στη συνέχεια η πολλά υποσχόμενη για την Παγκόσμια Κοινότητα της Ηλιοφυσικής Ευαγγελία Σαμαρά μίλησε για τα ερεθίσματα, για τα κίνητρα που την ώθησαν να ασχοληθεί με την Αστροφυσική, αναφέρθηκε στο μητρικό μας αστέρι, στους εξωπλανήτες, αλλά και τοποθετήθηκε σχετικά με το διαφαινόμενο μέλλον της χώρας μας στον τομέα των διαστημικών προγραμμάτων τα οποία ήδη ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό την επίγεια καθημερινότητά μας.
Συνήθως οι έφηβες κοπέλες παρακολουθούν τα επίγεια και σε αρκετές περιπτώσεις γαλουχούνται απο τις γήινες κοινοτυπίες. Τουναντίον εσείς γοητευτήκατε απο την απεραντοσύνη και τα μυστήρια του Σύμπαντος. Ποιά ήταν τα ερεθίσματα και τα κίνητρα;
Το πρώτο μου ερέθισμα (τουλάχιστον όσο μου επιτρέπει η μνήμη μου να ανακαλέσω) ήταν η Χολιγουντιανή ταινία Apollo 11 του 1996. Ήμουν περίπου 15 χρονών όταν την παρακολούθησα για πρώτη φορά. Δε θα ξεχάσω ποτέ τον ενθουσιασμό που ένιωσα όταν συνειδητοποίησα τι μπορεί να επιτύχει ο άνθρωπος, μακριά από τις γήινες κλίμακες.
Εκεί κατάλαβα ότι ανοιγόταν ένας άλλος κόσμος μπροστά μου.
Θυμάμαι ότι, πέρα από το κατόρθωμα της προσελήνωσης του Apollo 11, εντυπωσιάστηκα με τον παλμό και την ένταση μέσα στο control center της NASA. Πλήθος επιστημόνων προσπαθούσαν να συνδυάσουν τις γνώσεις και τις ιδεές τους για να λύσουν τα προβλήματα που προέκυπταν με στόχο την επίτευξη του “γιγαντιαίου άλματος για την ανθρωπότητα”. Ο άνθρωπος πάτησε για πρώτη φορά σε ένα άλλο ουράνιο σώμα!
Μπορεί να ακουστεί περίεργο, όμως, αυτή η συλλογική αγωνία και ένταση που διακατείχε αυτούς τους ανθρώπους, με μάγεψε. Θυμάμαι μάλιστα να λέω στον εαυτό μου “εκεί θέλω να πάω”, εννοώντας βέβαια τη ΝΑSA (και όχι το φεγγάρι!).
Από το σημείο εκείνο, ξεκίνησε ένα ταξίδι με επίκεντρο την αστροφυσική στη ζωή μου, στο οποίο είχα πάντα τη στήριξη της οικογένειας, των καθηγητών και των φίλων μου.
Με τον καιρό, συνειδητοποίησα ότι είχα και τα αντίστοιχα πρότυπα πολύ κοντά μου. Συγκεκριμένα είμαι από τη Χίο, γέννημα-θρέμμα. Από τους πιο διακεκριμένους αστροφυσικούς διεθνώς, είναι ο Δρ. Σταμάτης Κριμιζής, ο οποίος κατάγεται εξίσου από το νησί. Θα έχετε ίσως ακούσει γι’αυτόν. Αν αρχίσω να μιλάω για το βιογραφικό του και τα βραβεία που έχει λάβει, δε θα σταματήσω ποτέ.
Θα σας πω μόνο ότι έχει συμμετάσχει ως κύριος ή συνεργάτης ερευνητής σε αποστολές διαστημοπλοίων της NASA και ESA (ευρωπαικός οργανισμός διαστήματος) που έχουν επισκεφτεί όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος καθώς και ότι ένας αστεροειδής έχει λάβει το όνομα του (8323 Krimigis).
Κοντά στο τέλος των σχολικών μου χρόνων και με την αγορά του πρώτου μου τηλεσκοπίου, ήρθα σε επαφή με πολλά ακόμα άτομα πάνω στο νησί που μοιραζόμασταν (και ακόμα μοιραζόμαστε) το ίδιο ενδιαφέρον.
Μαζευτήκαμε λοιπόν μία παρέα μικρών και μεγάλων και ιδρύσαμε το Σύλλογο Αστρονομίας Χίου. Μέσω των δράσεων του συλλόγου μας συνειδητοποιήσα ότι η Χίος είχε αρχίσει να έχει μια παράδοση σε διακεκριμένους Αστροφυσικούς. Ως μέλος του συλλόγου λοιπόν, είχα την τύχη να έρθω σε επαφή με πολλούς από αυτούς οι οποίοι ενίσχυσαν το ενδιαφέρον μου για τον τομέα.
Έχοντας λοιπόν το “μικρόβιο”, και με τόσα κίνητρα τριγύρω, ξεκίνησα τις σπουδές μου στη Φυσική και στη συνέχεια, πιο εξειδικευμένα στην αστροφυσική.
Ένα πρόσφατο άρθρο το οποίο αναφέρεται στους εξωπλανήτες, και εσείς συνυπογράφετε, δημοσιεύτηκε σε περιοδικό της Αμερικάνικης Αστρονομικής Εταιρείας και αποτέλεσε το “μήλον της Έριδος” για αρκετές Επιστημονικές Ομάδες. Τι το πρωτότυπο αποδίδει;
Η δουλειά αυτή είναι αποτέλεσμα μιας εξαιρετικής συνεργασίας με τον Δρ. Μανώλη Γεωργούλη από το Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών (ΚΕΑΕΜ) της Ακαδημίας Αθηνών και τον Δρ. Σπύρο Πατσουράκο από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ένα μεγάλο μέρος της μάλιστα, αποτελεί καρπό της μεταπτυχιακής εργασίας που εκπόνησα μεταξύ του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ακαδημίας Αθηνών, με κύριο επιβλέποντα το Δρ. Μανώλη Γεωργούλη.
Στόχος της δουλειάς αυτής είναι να καταλάβουμε, ξεκινώντας από παρατηρησιακά δεδομένα για άλλα άστρα, πόσο επηρεάζει η εκρηκτική συμπεριφορά του μητρικού αστέρα ενός εξω-ηλιακού συστήματος, τους “γήινους” εξωπλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά του, ακόμα κι αν αυτοί διαθέτουν ισχυρή μαγνητική προστασία όπως αυτή της Γης.
Όταν μιλάμε για “γήινους” εξωπλανήτες εννοούμε αυτούς που σύμφωνα με παρατηρήσεις έχουν παρόμοια μάζα και σύσταση με αυτή της Γης. Για τα συστήματα που μελετάμε μάλιστα, οι εξωπλανήτες αυτοί βρίσκονται πολύ κοντά στο μητρικό τους αστέρι, σε αποστάσεις δηλαδή πολύ μικρότερες από αυτές της Γης - Ήλιου.
Οι μεταβαλλόμενες συνθήκες και το περιβάλλον που δημιουργεί γύρω του ένα άστρο ονομάζεται αστρικός καιρός και είναι ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες που μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά για την ανάπτυξη ζωής.
Από εκεί και πέρα, ο μόνος τρόπος να θωρακιστεί ο πλανήτης και να ευνοηθούν συνθήκες ζωής, είναι η προστασία από μία ισχυρή μαγνητική και ατμοσφαιρική κάλυψη.
Η πρωτοτυπία αυτής της δουλειάς έγκειται στην ανάπτυξη μιας μεθόδου, γρήγορης και εύκολα αναπαράξιμης, η οποία παρέχει στο χρήστη έναν τελικό αριθμό. Αυτός ο αριθμός εκφράζει εάν ο εξωπλανήτης υπό εξέταση – μιλώντας πάντα για γήινους εξωπλανήτες― μπορεί να διατηρήσει την ενδεχόμενη ατμόσφαιρά του όταν υπόκειται στο έντονο εκρηκτικό περιβάλλον του άστρου του.
Γιατί λοιπόν είναι σημαντικό αυτό; Τις τελευταίες δεκαετίες και κυρίως τα τελευταία χρόνια ανακαλύπτονται συνεχώς τέτοιοι “γήινοι” εξωπλανήτες.
Πολλές φορές θα έχετε ακούσει και ο ίδιος στις ειδήσεις ότι βρέθηκε “μία άλλη Γη” μερικά έτη φωτός μακριά. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι αυτή η “άλλη Γη” μπορεί εξίσου να παρέχει ένα προστατευμένο περιβάλλον στην επιφάνειά της για την ανάπτυξη ζωής –οποιουδήποτε είδους. Όπως ανέφερα, αν και είναι πολλοί οι λόγοι που μπορεί να ευθύνονται γι αυτό, ένας από τους σημαντικότερους είναι ο αστρικός καιρός. Εκεί εστιάζουμε εμείς.
Η μέθοδός μας έχει άμεση πρακτική εφαρμογή. Με την ανακάλυψη ολοένα και περισσότερων “γήινων” εξωπλανητών που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από Ήλιους πολύ πιο δραστήριους και εκρηκτικούς από το δικό μας, έχουν αρχίσει και αναπτύσσονται αποστολές με σκοπό την αναλυτική περιγραφή και παρακολούθηση επιλεγμένων εξωπλανητών που ενδεχομένως να έχουν περισσότερες πιθανότητες για ανάπτυξη κάποιου είδους ζωής.
Μία τέτοια αποστολή, είναι για παράδειγμα η αποστολή CHEOPS (Characterizing Exoplanet Satellite) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
Πώς θα αποφασιστεί, λοιπόν, ποιοί από αυτούς τους εξωπλανήτες αξίζουν περαιτέρω έλεγχο και λεπτομερέστερη κάλυψη; Η μέθοδός μας μπορεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα αυτό με γρήγορο και μαζικό τρόπο, μια και είναι πρακτικά αδύνατο να στρέψουμε το δορυφόρο σε καθέναν από τους χιλιάδες “γήινους” εξωπλανήτες ξεχωριστά.
Ο Ήλιος το μητρικό μας Αστέρι, ήδη επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητά μας. Προφανώς λόγω της άκρατης τεχνολογικής ανάπτυξης η επήρεια του είναι εκθετική. Πόσο έτοιμοι είμαστε να αντιμετωπίσουμε συστηματικά φερ’επείν αύριο το πρωί, τις επιπτώσεις από μια φάση ισχυρών ηλιακών εκλάμψεων;
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει ανθίσει ο τομέας της πρόγνωσης του διαστημικού καιρού, ακριβώς γι αυτό το λόγο.
Επειδή, δηλαδή, η σύγχρονη κοινωνία βασίζεται ολοένα και περισσότερο σε επίγεια και διαστημικά συστήματα που επηρεάζονται (και πολλές φορές καταστρέφονται) λόγω των έκτακτων εκρηκτικών φαινομένων πάνω στον Ήλιο.
Για παράδειγμα, δείτε τι έγινε το Μάρτη του 1989 σε Αμερική και Ευρώπη. Λόγω μιας ισχυρής ηλιακής έκλαμψης και στη συνέχεια, μιας εκτίναξης μάζας πλάσματος από τον ήλιο που συγκρούστηκε με το μαγνητικό πεδίο της Γης, προκλήθηκαν διακοπές στις ραδιο-συχνότητες αλλά και διακοπές ηλεκτροδότησης κυρίως στο προάστια του Quebec στον Καναδά.
Η έγκυρη και έγκαιρη πρόγνωση του διαστημικού καιρού εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία πολλών πτυχών της καθημερινότητάς μας όπως η χρήση ΑΤΜ μηχανημάτων, η λειτουργία συστημάτων πλοήγησης, ο καθορισμός των αερο-διαδρομών που θα ακολουθήσουν τα αεροπλάνα και πολλών ακόμη πτυχών που δεν περνάνε καν από το μυαλό μας. Επίσης εξασφαλίζει την προστασία των αστροναυτών στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό που βρίσκεται έξω από την ασπίδα προστασίας της γήινης ατμόσφαιρας.
Τα τελευταία χρόνια, πλήθος ειδημόνων ανά τον κόσμο παρακολουθούν συνεχώς τον Ήλιο και παράγουν καθημερινά τα “δελτία διαστημικού καιρού”, ακριβώς όπως έχουμε κι εμείς το καθημερινό δελτίο καιρού, ώστε να προετοιμαστούμε κατάλληλα για τις καιρικές συνθήκες τις επόμενες ώρες, μέρες κτλ.
Για παράδειγμα, στο Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Βελγίου στο οποίο εργάζομαι, παράγονται καθημερινά και δημοσιοποιούνται τέτοια δελτία διαστημικού καιρού, δίνοντας λεπτομέρειες για τις συνθήκες πάνω στον Ήλιο και τις πιθανότητες κάποιο φαινόμενο να επηρεάσει τη Γη.
Αν κάτι αρκετά ισχυρό (για παράδειγμα μία ή περισσότερες ισχυρές ηλιακές εκλάμψεις, όπως αναφέρατε), πιθανολογείται να επηρεάσει τη Γη, τότε θα ειδοποιηθούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι όπως αεροπορικές/δορυφορικές εταιρείες, κυβερνήσεις, εταιρείες με ηλεκτρονικά συστήματα κτλ.
Πέρα από την καθημερινή και συνεχόμενη παρατήρηση του ήλιου από ομάδες ανθρώπων, έχουν επίσης αναπτυχθεί πολλά αυτοματοποιημένα προγνωστικά προγράμματα τα οποία ελέγχουν τον Ήλιο και επίσης προειδοποιούν τους άμεσα ενδιαφερόμενους σε περίπτωση πρόβλεψης έκτακτων ηλιακών φαινομένων.
Ένα από αυτά είναι το επονομαζόμενο FLARECAST (Flare Likelihood And Region Eruption foreCASTing) το οποίο ειδικεύεται στην πρόγνωση ηλιακών εκλάμψεων. Project manager σε αυτό είναι μάλιστα ο Δρ. Γεωργούλης.
Το FLARECAST χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη ώστε να υπολογίσει την πιθανότητα να συμβεί μία έκλαμψη μέσα σε χρονικό πλαίσιο μίας ημέρας.
Συνεπώς, καταλαβαίνετε ότι είμαστε αρκετά έτοιμοι να προφυλαχτούμε από ένα φαινόμενο ισχυρών ηλιακών εκλάμψεων με όλα τα επακόλουθά τους, αλλά ποτέ κανείς (κατά τη γνώμη μου) δε μπορεί να πει ότι είμαστε προετοιμασμένοι ολοκληρωτικά.
Οι εκφάνσεις των ηλιακών φαινομένων που οδηγούν το διαστημικό καιρό είναι πολλές και μπορούν ενδεχομένως να προξενήσουν ζημιές σε συστήματα και κυκλώματα που δεν περιμένουμε.
Όσο πιο έτοιμοι είμαστε όμως, τόσο μικρότερα και λιγότερο επιζήμια θα είναι αυτά τα αναπάντεχα περιστατικά.
-Αν υποθέσουμε ότι αυτά που φαντάζουν ως σενάρια επιστημονικής φαντασίας σήμερα, ωστόσο αύριο συνθέσουν μια νέα αλλά αχαρτογράφητη πραγματικότητα με την ανακάλυψη ζωής σε κάποιον εξωπλανήτη, ποιά θα πρέπει μέσα από τη δική σας οπτική να είναι η επόμενη κίνηση της διεθνούς Επιστημονικής Κοινότητας;
Ας πάρουμε λοιπόν το “καλύτερο” σενάριο επιστημονικής φαντασίας σύμφωνα με το οποίο επιβεβαιώνεται κάποιου είδους ζωής στο κοντινότερο σε εμάς εξω-ηλιακό σύστημα, που είναι ο Εγγύτατος του Κενταύρου (~4.2 έτη φωτός μακριά ή καλύτερα 40 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα).
Μάλιστα, το σύστημα αυτό περιλαμβάνει ένα “γήινο” εξωπλανήτη, τον Proxima Centauri b, που είναι από τους πιο γνωστούς που έχουν ανακαλυφθεί έως τώρα, όχι μόνο λόγω της εγγύτητάς του με τη Γη, αλλά επειδή επιπροσθέτως χαρακτηρίζεται από μάζα σχεδόν ίση με αυτή του πλανήτη μας και βρίσκεται στην επονομαζόμενη “κατοικήσιμη ζώνη” γύρω από το άστρο του.
Με μία πρώτη ματιά λοιπόν, ο πλανήτης αυτός μοιάζει πολλά υποσχόμενος για πιθανή ανάπτυξη ζωής.
Παρ’ολα αυτά, βρίσκεται πολύ κοντά στο μητρικό του αστέρι και πολλές έρευνες, ανάμεσά τους και η δική μας, αμφισβητούν κάτι τέτοιο μια και ο πλανήτης φαίνεται να “υποφέρει” από το ακραίο εκρηκτικό περιβάλλον του δικού του Ήλιου.
Επιστρέφοντας όμως πίσω στο φανταστικό μας σενάριο σύμφωνα με το οποίο επιβεβαιώνεται η ανάπτυξη ζωής σε αυτό τον πλανήτη, ένας νέος ορίζοντας ερευνών θα ανοιγόταν μπρoστά μας.
Είναι αναμενόμενο τότε, ότι ένα μεγάλο μέρος των διαστημικών παρατηρήσεων θα εστίαζε συγκεκριμένα στο σύστημα αυτό ενώ συγχρόνως μεγαλύτερες και πιο εκσυγχρονισμένες αποστολές θα ετοιμάζονταν να πετάξουν σε τροχιά γύρω από τη Γη (ώστε οι μετρήσεις να μην επηρεάζονται από την ατμόσφαιρα), με στόχο τη λεπτομερέστερη ανάλυση αυτού του πλανήτη, δηλαδή, της σύστασής του, των ενδεχόμενων μαγνητικών χαρακτηριστικών του κ.ά.
Αυτή λοιπόν θα περίμενα να είναι η επόμενη κίνηση της επιστημονικής κοινότητας. Και είμαι σίγουρη πως θα μαθαίναμε πολλά από αυτή.
Οτιδήποτε άλλο, όπως π.χ., η ανάπτυξη μιας ρομποτικής αποστολής για να επισκεφτεί τον πλανήτη αυτό, είναι πολύ μακριά από τις τεχνολογικές δυνατότητες που διαθέτουμε.
Θα μπορούσε ίσως να ήταν ένα ενδεχόμενο μελλοντικό βήμα (μια που δε μπορείς να βάλεις όρια στην ανθρώπινη περιέργεια!), έχοντας όμως πολλούς πρακτικούς περιορισμούς.
Για παράδειγμα, ο χρόνος άφιξης μιας τέτοιας αποστολής στο σύστημα του Εγγύτατου Κενταύρου θα έπαιρνε στην καλύτερη των περιπτώσεων πολλές χιλιάδες χρόνια.
Ακόμα κι αν όλα πάνε καλά στη διαδρομή του γήινου ταξιδιώτη μέσα στο αχανές σύμπαν και μέχρι την άφιξή του στο εξω-ηλιακό αυτό σύστημα, θα έπρεπε τουλάχιστον να του εξασφαλίσουμε τις κατάλληλες ποσότητες ενέργειας και καυσίμων για την τροφοδότηση των οργάνων του, πράγμα πρακτικά αδύνατο με βάση τα σημερινά δεδομένα για τις κλίμακες χρόνου για τις οποίες μιλάμε.
Επίσης, πρέπει να εξασφαλιστεί και η επικοινωνία με τη Γη, σε τόσο μακρινές αποστάσεις. Πώς αλλιώς θα μπορεί το διαστημόπλοιο να στέλνει τα δεδομένα που συλλέγει;
Αυτά είναι μερικά από τα πρακτικά εμπόδια που λειτουργούν ως τροχοπέδη για ένα τέτοιο μεγάλο εγχείρημα, το οποίο φυσικά θα χαρακτηρίζεται και από τεράστιο κόστος.
Το αναφέρω όμως γιατί, όπως πολλά πράγματα στο παρελθόν φαίνονταν πρακτικά αδύνατα, η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας μας έχουν δείξει ότι σε βάθος χρόνου μπορούν -τουλάχιστον σε ένα βαθμό- να κατακτηθούν.
Οπότε κατά τη γνώμη μου, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές αλλά ταυτόχρονα να μη σταματάμε να ονειρευόμαστε.
“Η Ελλάδα "παράγει" κορυφαίους αστροφυσικούς...Τους σπουδάζει και τους γαλουχεί, μέχρι όμως ένα συγκεκριμένο σημείο. Τη στιγμή που πρέπει να τους συντηρήσει και να τους στηρίξει για να λάβει και η ίδια πίσω τα οφέλη της επένδυσής της, δεν το κάνει.”
Η Ελλάδα δημιούργησε προσφάτως το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος. Ως προς την παραγωγή κορυφαίων Αστροφυσικών έχουμε αυταπόδεικτα αποκτήσει μια παγκόσμια παράδοση. Ως προς την πραγματοποίηση διαστημικών προγραμμάτων; δεδομένου ότι τα κονδύλια είναι ιδιαιτέρως υψηλά τι να προσδοκούμε;
Πράγματι, είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα παράγει κορυφαίους αστροφυσικούς που αναγνωρίζονται διεθνώς. Χρησιμοποιήσατε πολύ σωστά τη λέξη “παράγει”, που σημαίνει ότι η χώρα μας “δημιουργεί” διακεκριμένους επιστήμονες.
Τους σπουδάζει και τους γαλουχεί, μέχρι όμως ένα συγκεκριμένο σημείο. Τη στιγμή που πρέπει να τους συντηρήσει και να τους στηρίξει για να λάβει και η ίδια πίσω τα οφέλη της επένδυσής της, δεν το κάνει.
Τα κονδύλια και η οικονομική υποστήριξη για έναν αστροφυσικό στη χώρα μας είναι πολύ περιορισμένα (και πολλές φορές δύσκολα και περίπλοκα διαχειρίσιμα ακόμα κι αν τα λάβει κανείς), ξεκινώντας κιόλας από το επίπεδο των διδακτορικών φοιτητών (που αφορούν το κατώτατο επίπεδο δαπανών) μέχρι και το επίπεδο πιο έμπειρων επιστημόνων.
Εγώ θα μιλήσω από την πλευρά των νέων. Είναι γνωστό πια πως η πλειοψηφία τους καταφεύγει στο εξωτερικό, σε ινστιτούτα και πανεπιστήμια που τους επιτρέπουν πλήρη στήριξη από όλες τις πλευρές.
Αρκετά είναι βέβαια και τα παιδιά που μένουν εντός των συνόρων, και διεξάγουν πολύ σημαντική έρευνα. Η έρευνα όμως αυτή διεξάγεται πολλές φορές αμισθί ή/και ελλείψει εξοπλισμών και ευκαιριών για τη ζωή και την καριέρα τους.
Σε αυτά τα πλαίσια και τους συλλογισμούς λοιπόν, περιμένω ότι το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος θα διαδραματίσει ένα δυναμικό και καταλυτικό ρόλο για την επίλυση αυτού του προβλήματος. Θα συνδράμει στην αξιοποίηση των Ελλήνων ερευνητών, απ’ όλα τα ακαδημαϊκά επίπεδα, συνδυάζοντας την εμπειρία των καταξιωμένων επιστημόνων με τη “φρέσκια ματιά” και τις ιδέες των νέων.
Τα παραπάνω, με τη συνεργασία και τη στήριξη από τους ιθύνοντες φορείς και το κράτος, θα μπορούσαν σταδιακά να ισχυροποιήσουν τη θέση και την εικόνα της Ελλάδας στο ταμπλό του ευρωπαϊκού διαστημικού παιχνιδιού.
Αυτά όλα βέβαια, όπως είπατε και εσείς, προϋποθέτουν κονδύλια και μακροπρόθεσμο προγραμματισμό. Είμαι αισιόδοξη ότι θα προσπαθήσουμε για το καλύτερο!