Ο Δαν, σύμφωνα με τη «Γένεση», ήταν ένας από τους 12 γιους του Ιακώβ, με μητέρα τη Βαλά. Ο ίδιος και η φυλή του δεν είναι από τους μεγάλους «πρωταγωνιστές» της Παλαιάς Διαθήκης, ωστόσο, σύμφωνα με γραφόμενα, φαίνεται ότι η εν λόγω φυλή του Ισραήλ ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη, ίσως και η δεύτερη μεγαλύτερη κάποια στιγμή. Σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Δαν ήταν το ένα από τα δύο παιδιά της Βαλά, η οποία με τη σειρά της ήταν θεραπαινίδα της συζύγου του Ιακώβ, Ραχήλ. Κάποιοι εκτιμούν πως αυτό υποδεικνύει πως ο Δαν και ο αδελφός του, Ναφταλί, ενδεχομένως να μην ήταν ακριβώς ισραηλιτικών ριζών- και η διαφορετικότητα της φυλής αυτής για την οποία ο Μωυσής κάποια στιγμή είχε προφητεύσει πως θα εξορμήσει από τη Βασάν, σαν ένα μικρό λιοντάρι, έχει αποτελέσει θέμα αναλύσεων και συζητήσεων από ακαδημαϊκούς, μελετητές της Βίβλου κ.ο.κ.
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να υπενθυμίσουμε κάποιες θεωρίες οι οποίες συνδέουν αυτά που περιγράφονται στη Βίβλο και τους λαούς της με την ιστορία και τους λαούς του ελλαδικού χώρου: Στοιχεία γραφής έχουν βρεθεί τα οποία διασυνδέουν τους «παραδοσιακούς» εχθρούς των Ισραηλιτών, τους Φιλισταίους, με τους Μινωίτες, με κάποιους να εκτιμούν πως οι Φιλισταίοι ήταν Μινωίτες άποικοι που είχαν εγκατασταθεί στην Παλαιστίνη. Έχοντας αυτό κατά νου, μπορεί κάποιος να σκεφτεί πως το «Δαν» θυμίζει κάπως τους «Δαναούς»- τον χαρακτηρισμό που συναντάται στον Όμηρο, αλλά και σε άλλα πανάρχαια κείμενα και επιγραφές, για τα ελληνικά φύλα που κατοικούσαν στην Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων. Και υπό αυτή την έννοια, τεράστιο είναι το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, που υποδεικνύουν ότι οι «Δανίτες» ενδεχομένως να προέκυψαν από μισθοφόρους που προέρχονται από το Αιγαίο και τη Συρία, και ήταν κάποτε στην υπηρεσία των Αιγυπτίων.
Οι γιοι του Δαν
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα της ισραηλινής εφημερίδας Haaretz, σύμφωνα με τη Βίβλο, όταν οι Ισραηλίτες κατέκτησαν τη Χαναάν, η γη της χωρίστηκε ανάμεσα στις φυλές, εξαιρουμένης της φυλής του Δαν. Δυσαρεστημένοι, οι Δανίτες κατευθύνθηκαν προς τον βορρά, όπου κατέκτησαν και κατέστρεψαν την πόλη του Λαΐς ή Λεσέμ, την οποία ξανάχτισαν και της έδωσαν το όνομα του προπάτορά τους, Δαν.
Το Τελ ελ Καντί (γνωστό σήμερα ως Τελ Νταν) έχει ταυτοποιηθεί στο παρελθόν ως η βιβλική πόλη του Δαν, και πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως μία μεγάλη συνοικία του 12ου-11ου αιώνα πΧ που δείχνει σαφείς επιρροές από τον χώρο του Αιγαίου, ενισχύοντας τη θεωρία περί Δανιτών- Δαναών. Άλλες θεωρίες συνδέουν τους Δανίτες με το μυστηριώδες βασίλειο Ντανούνα (αναφέρεται σε αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν στην Τουρκία) ή το Ντενιέν, μία φυλή επιδρομέων που ανήκε στους «Λαούς της Θάλασσας». Επίσης, υπάρχει και μια άλλη θεωρία: Πως Δαναοί, Δανίτες, Ντενιέν και Ντανούνα ήταν ένα και το αυτό.
Η πόλη του Δαν
Η πόλη χτίστηκε σε ένα στρατηγικής σημασίας σημείο κοντά στους νότιους πρόποδες του υψηλότερου βουνού του υψωμάτων Γκολάν. Για τα δεδομένα της Μέσης Ανατολής, πρόκειται για μια ιδιαίτερα εύφορη περιοχή, η οποία μάλιστα βρισκόταν σε σημαντική θέση πάνω στον δρόμο – εμπορική οδό που συνέδεε την Τύρο με τη Δαμασκό. Οι πρώτοι οικισμοί εκεί δημιουργήθηκαν πριν 7.000 χρόνια, στη Νεολιθική Περίοδο, Κατά τα μέσα της Εποχής του Χαλκού, το 2000 πΧ, ήταν μια ακμάζουσα πόλη, ενώ κατά τα τέλη της συνδεόταν εμπορικά με κράτη και πόλεις στην ανατολική Μεσόγειο, μεταξύ των οποίων η Σιδώνα, η Τύρος, η Αίγυπτος, η Κύπρος - και φυσικά οι Μυκηναίοι στην Ελλάδα.
Οι δεσμοί της Λαΐς με το Αιγαίο φαίνονται στενοί, καθώς ανάγονται ακόμα και στον 14ο πΧ αιώνα. Σε τάφο στην περιοχή (χτισμένο στο πρότυπο τάφων στην Κύπρο και τη Συρία) βρέθηκαν αντικείμενα που, όπως αποδείχτηκε μέσω χημικής ανάλυσης, προέρχονταν από την Αργολίδα. Ακόμη, βρέθηκαν σε σπίτια πιθάρια, εδώλια και άλλα τελετουργικά αντικείμενα προερχόμενα από το Αιγαίο, τη Συρία και την Αίγυπτο. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν έναν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, με τους κατοίκους της να αποτελούν ένα αμάλγαμα κουλτουρών- φέρνοντας τις συνήθειες, τις παραδόσεις, τα όπλα και τις θρησκείες τους στην πόλη. Ωστόσο, κάποια ευρήματα φαίνονται να υποδεικνύουν πολύ στενούς δεσμούς με την Κύπρο και νησιά του Αιγαίου (πχ Μήλος), όπως συμβαίνει και με ευρήματα που βρέθηκαν σε αρχαιολογικούς χώρους των Φιλισταίων. Σημειώνεται πως οι πρώτες ανασκαφές στο Τελ Νταν άρχισαν το 1966 και συνεχίστηκαν ως το 1999, οπότε και σταμάτησαν για να συνεχιστούν ξανά αργότερα, από τον Dr. Ντέιβιντ Ιλάν του Hebrew Union College, ο οποίος άρχισε κάποια στιγμή να υποψιάζεται ότι ενδεχομένως μια παλιά θεωρία, των Μάικλ Αστούρ και Γιγκάλ Γιαντίν, σύμφωνα με την οποία οι Δανίτες προήλθαν από το Αιγαίο, να έχει βάση.
Σε κάποια από τα σκεύη που βρέθηκαν από αρχαιολόγους υπάρχουν απεικονίσεις πουλιών όπως σε ευρήματα στο Αιγαίο, καθώς και παρόμοια στυλ σε διάφορα αντικείμενα. Κατά τον Ιλάν, αυτό υποδεικνύει παρουσία ανθρώπων από το Αιγαίο- πιθανώς Δαναών. Αν και προφανώς χρειάζεται περισσότερη έρευνα, δεδομένων των πολύ ισχυρών πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των Δανιτών και του Αιγαίου, ο Ιλάν εκτιμά πως η θεωρία των Αστούρ και Γιαντίν ήταν σωστή: Η φυλή του Δαν προήλθε, τουλάχιστον εν μέρει, από τους Ντενιέν/ Ντανούνα/ Δαναούς των ακτών του Αιγαίου. Και μάλιστα, τονίζει ότι ένας από τους πιο διάσημους ήρωες της Παλαιάς Διαθήκης ήταν Δανίτης: Ο λόγος για τον Σαμψών.
Σαμψών ο Έλληνας;
«Ο πιο διάσημος Δανίτης της Βίβλου είναι ο Σαμψών, που αποτελεί χαρακτηριστικό αρχέτυπο Έλληνα ήρωα: Είναι πολύ δυνατός, η δύναμή του προκύπτει από τα μακριά μαλλιά του, λέει αινίγματα και συναναστρέφεται Φιλισταίες» λέει ο Ιλάν. Επίσης, ενδείξεις υπάρχουν και αλλού στην Παλαιά Διαθήκη, όπου αναφέρεται πως οι Δανίτες ήταν η μόνη φυλή του Ισραήλ που είχε πλοία, και επίσης δεν βοήθησαν τον Κριτή Μπαράκ εναντίον του Σισέρα, στρατιωτικού ηγέτη των Χαναναίων. Γενικότερα, στο βιβλίο των Κριτών φαίνεται να υποδεικνύεται πως οι Δανίτες ήταν από αλλού και διέφεραν από τις άλλες φυλές.
Σε κάθε περίπτωση, αν μισθοφόροι από το Αιγαίο έφτασαν κάποια στιγμή στη Δαν, θα προσελήφθησαν εύκολα, και οι εργοδότες τους θα ήταν οι Αιγύπτιοι επικυρίαρχοι της Χαναάν, που θα επεδίωκαν να τους χρησιμοποιήσουν για τη διατήρηση της τάξης στην περιοχή.
Αρχαιολογικά ευρήματα που να υποδεικνύουν πως η Χαναάν ήταν υπό τον έλεγχο – ή έστω, την ισχυρή επιρροή- των Αιγυπτίων έχουν βρεθεί πολλά στο Ισραήλ. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν τις επιδρομές στα εδάφη της Χαναάν για λεηλασίες και σκλάβους τον 15ο πΧ αιώνα, αν και υπήρξε μία ανάπαυλα τον 14ο αιώνα, περίοδο αστάθειας στην Αίγυπτο, κατά την οποία οι Χετταίοι αναδείχθηκαν σε μεγάλη δύναμη στην περιοχή. Για αυτόν τον λόγο, τον 13ο πΧ αιώνα, οι Αιγύπτιοι φαίνεται να άλλαξαν την πολιτική τους: Αντί για ηγέτες- υποχείρια, δημιούργησαν ένα δίκτυο οχυρών και διοικητικών κέντρων στη Χαναάν, απέναντι στην απειλή των Χετταίων. Στην Τελ Νταν βρέθηκαν αιγυπτιακά σκεύη, όπλα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Ο Ιλάν θεωρεί πως η Λαΐς (Δαν) ήταν υπό αιγυπτιακό έλεγχο για ένα μεγάλο μέρος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Ωστόσο, αυτά τα φυλάκια της αυτοκρατορίας των Αιγυπτίων δεν ήταν επανδρωμένα μόνο με Αιγυπτίους, θεωρεί ο Ιλάν: Για τη φύλαξή τους χρησιμοποιούσαν επαγγελματίες πολεμιστές από το Αιγαίο, την Κύπρο, τη Συρία, την Ανατολία (σημερινή Τουρκία) , τη Λιβύη, τη Νουβία και άλλες περιοχές. Σαν τους Ρωμαίους λεγεωνάριους, αυτοί οι πολεμιστές υπηρετούσαν τον θρόνο της Αιγύπτου για όλη τη ζωή τους- και σαν τους λεγεωνάριους, στο τέλος της υπηρεσίας τους ανταμείβονταν με γη. Το σύστημα αυτό είχε πλεονεκτήματα για τους Αιγυπτίους, καθώς οι ξένοι αυτοί πολεμιστές δεν είχαν πίστη στους τοπικούς πληθυσμούς, επιτρέποντας έτσι την εδραίωση μιας «αιγυπτιακής ειρήνης». Αυτό, κατά τον Ιλάν, θα εξηγούσε το πολύχρωμο «ψηφιδωτό» των ευρημάτων στην Τελ Νταν (όσον αφορά στην προέλευσή τους, από το Αιγαίο, την Αίγυπτο, τη Συρία, την Κύπρο και αλλού). Οι ξένοι αυτοί πολεμιστές προφανώς νυμφεύτηκαν ντόπιες Χαναναίες- και τα παιδιά τους ήταν κάτι νέο.
Όταν στα τέλη του 12ου πΧ αιώνα ο πολιτισμός κατέρρευσε στη Μέση Ανατολή, οι Αιγύπτιοι αποσύρθηκαν από τη Χαναάν- οι μισθοφόροι τους ωστόσο παρέμειναν. Ο Ιλάν πιστεύει πως αυτοί που έμειναν πίσω, στην Τελ Νταν, δημιούργησαν μια κοινωνία- αμάλγαμα διαφορετικών κουλτουρών, η οποία αποτέλεσε και τη βάση για τους Δανίτες της Βίβλου.