Στην εποχή των «fake news» και της ταχύτατης εξάπλωσης προπαγάνδας, θεωριών συνωμοσίας και κάθε είδους «ράδιο αρβύλα» μέσω των πανταχού παρόντων social media, είναι ακόμα πιο σημαντικό να κυκλοφορούν (και) αναλύσεις, εκτιμήσεις και έρευνες σχετικά με την εγκυρότητα κάποιων από τις πλέον ακραίες «ειδήσεις» που βρίσκει κανείς στο Διαδίκτυο. Το Ίντερνετ, άλλωστε, αποτελεί μια πολύβουη «δημόσια σφαίρα», όπου ο καθένας μπορεί να «πετάξει» ό,τι επιθυμεί, και από εκεί και πέρα επαφίεται στους παραλήπτες του μηνύματος να το δεχτούν, να το απορρίψουν ή να το εξετάσουν πριν το αποδεχτούν.
Οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν ένα από τα πλέον γνωστά «κεφάλαια» της μοντέρνας κουλτούρας, και το Διαδίκτυο αποτέλεσε ιδανικό μέσον για την εξάπλωσή τους. Κάποιες από τις πλέον δημοφιλείς σχετίζονται με τους Ναζί (από θεωρίες περί πειραματικών σκαφών, ατομικών όπλων, αποκρυφιστικών τελετών που σχετίζονται με αρχαίες ή/ και εξώκοσμες δυνάμεις, «εξωτικών» πειραμάτων κλπ), και μεταξύ τους, μία από τις πιο δημοφιλείς είναι αυτή της ύπαρξης μυστικών εγκαταστάσεων των Ναζί στην Ανταρκτική, όπου υποτίθεται πως είχε καταφύγει η ναζιστική ηγεσία (σύμφωνα με κάποιες εκδοχές, ακόμα και ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ), μαζί με επίλεκτες δυνάμεις και οπλικά συστήματα εξαιρετικά προηγμένης τεχνολογίας- όπου και το Γ' Ράιχ επέζησε, προκειμένου να ετοιμαστεί για την αναγέννησή του και την κατάκτηση του κόσμου.
Ξεχωρίζοντας τον μύθο από την πραγματικότητα, είναι γεγονός ότι η Ανταρκτική αποτέλεσε τον προορισμό μιας ναζιστικής αποστολής το 1938-1939, και ότι η ναζιστική ηγεσία όντως γοητευόταν από τον αποκρυφισμό και τα «εξωτικά» εγχειρήματα (χαρακτηριστικά παραδείγματα η μανία του Χίτλερ με τα Wunderwaffen- τα «όπλα- θαύματα» και η ύπαρξη της Ahnenerbe, μιας οργάνωσης μυστικιστικών ερευνών, αντικείμενο της οποίας ήταν οι έρευνες σχετικά με το παρελθόν της Αρείας Φυλής, θρυλικά αντικείμενα κ.α.). Από εκεί και πέρα, η Ανταρκτική, ως γνωστόν, είναι η πιο αφιλόξενη και μυστηριώδης ήπειρος- ένα απέραντο βασίλειο των πάγων, κάτω από τους οποίους ίσως κρύβονται μυστικά που θα μπορούσαν να συγκλονίσουν συθέμελα τον επιστημονικό (και μη) κόσμο- οπότε «προσφέρεται» ως θέατρο θεωριών συνωμοσίας και συναρπαστικών ιστοριών κάθε είδους (με χαρακτηριστικά παραδείγματα έργα όπως η «Σφίγγα των Πάγων» του Ιουλίου Βερν, τα «Βουνά της Τρέλας» του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, το κινηματογραφικό «The Thing» του Τζον Κάρπεντερ και πολλά πολλά άλλα).
Στην «καρδιά» της θεωρίας περί ναζιστικής παρουσίας στην Ανταρκτική βρίσκεται μια καθ'όλα πραγματική επιχείρηση του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού (Επιχείρηση Highjump), μια φερόμενη δήλωση του Καρλ Νταίνιτς (ναυάρχου, επικεφαλής του στόλου των υποβρυχίων και αργότερα όλου του γερμανικού ναυτικού και αυτός που διαδέχτηκε τον Χίτλερ μετά την αυτοκτονία του) περί ενός «απόρθητου φρουρίου στους αιώνιους πάγους», θεωρίες περί αποστολής των Βρετανών SAS και σύγκρουσης με γερμανικές δυνάμεις κ.α. Όλα αυτά έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης του Κόλιν Σάμερχεϊς, επιστήμονα του Scott Polar Research Institute του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ το 2006, ο οποίος πραγματοποίησε εκτενή έρευνα σε επίσημα αρχεία (περιλαμβανομένων ναζιστικών αρχείων), προσπαθώντας να βρει ενδείξεις που θα υποδείκνυαν ότι υπάρχει κάποια βάση σε αυτές τις θεωρίες.
Μύθος και πραγματικότητα
Μία από τις λιγότερο γνωστές αποστολές στην Ανταρκτική ήταν αυτή του γερμανικού σκάφους Schwabenland, λίγους μήνες πριν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο δυτικό τμήμα της Dronning Maud Land. Η αποστολή αυτή, όπως σημειώνεται στην έρευνα, έγινε λόγω προβληματισμών στη γερμανική κυβέρνηση για το μέλλον της γερμανικής φαλαινοθηρικής βιομηχανίας (με σκοπό τη διεκδίκηση ενός τμήματος της Ανταρκτικής για το στήσιμο ενός σταθμού για τα γερμανικά φαλαινοθηρικά), ωστόσο είχε κάποιους μυστικούς στρατιωτικούς σκοπούς, όπως τη διερεύνηση της καταλληλότητας κάποιων απομονωμένων νησιών της Βραζιλίας για βάσεις του γερμανικού ναυτικού.
Η αποστολή αυτή έγινε η βάση για την κυκλοφορία φημών μεταπολεμικά για μυστική στρατιωτική βάση στην Ανταρκτική, σε μεγάλο βαθμό τροφοδοτούμενων από την άφιξη ενός γερμανικού υποβρυχίου στην Αργεντινή το 1945, δύο μήνες μετά την παράδοση των Ναζί: Σε δημοσιεύματα τότε είχε αναφερθεί ότι το U-Boat μετέφερε τον Χίτλερ και άλλους υψηλόβαθμους αξιωματούχους του Ράιχ στη «μυστική βάση». Οι φήμες αυτές επιβίωσαν και διογκώθηκαν- μάλιστα, ενισχύθηκαν από τις αναφορές περί θανάτου του «Φύρερ» στο καταφύγιό του στο Βερολίνο, καθώς πλέον το υποβρύχιο εμφανιζόταν να μεταφέρει τις στάχτες του στην Ανταρκτική. Μετά, ακολούθησε η επιχείρηση Highjump στον Ανταρκτική το 1947, από ισχυρή δύναμη του αμερικανικού ναυτικού, για την οποία αναφέρθηκε πως στην πραγματικότητα ήταν εναντίον των ναζιστικών δυνάμεων στην περιοχή. Σε συνδυασμό με την καταγεγραμμένη βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Ανταρκτική κατά τη διάρκεια του πολέμου, «γέννησαν» τη φήμη πως οι Σύμμαχοι είχαν ανεπιτυχώς επιτεθεί εναντίον της βάσης των Ναζί στην παγωμένη ήπειρο στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ωστόσο κατάφεραν να την καταστρέψουν μόλις το 1958, ρίχνοντας τρεις ατομικές βόμβες (είχε υποτίθεται προηγηθεί μια αποτυχημένη αποστολή των βρετανικών ειδικών δυνάμεων- SAS το 1945). Βασικές πηγές αυτών των φημών ήταν δουλειές διαφόρων συγγραφέων (Szabo, Buechner, Bernhart, Mattern, Friedrich κ.α.)
Ο Σάμερχεϊς, στην έρευνά του, αναγνωρίζει πως υπάρχουν κάποια στοιχεία που κινούν όντως το ενδιαφέρον μέσα σε όλα αυτά, ωστόσο, συνολικά, τα υπάρχοντα στοιχεία δεν επαρκούν για να στηρίξουν τη θεωρία περί ύπαρξης μιας μυστικής βάσης των Ναζί στην Ανταρκτική. Ο ερευνητής βασίστηκε σε μια εξαντλητική μελέτη των γερμανικών επιστημονικών αρχείων και των εγγράφων που σχετίζονταν με την αποστολή του 1939- και, όπως τονίζει στην έρευνα, δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως οι Ναζί μπόρεσαν να βρουν κάποια θέση κατάλληλη για μια βάση στην Ανταρκτική, πόσο μάλλον ότι άρχισαν την κατασκευή μίας. Σημειώνεται πως όταν ο γνωστός εξερευνητής Ρόαλντ Αμούντσεν είχε χρειαστεί 14 ημέρες και τη χρήση 80 σκυλιών για την κατασκευή μιας μικρής καλύβας το 1911- και η γερμανική αποστολή παρέμεινε στην Ανταρκτική για έναν μόλις μήνα, περνώντας τον χρόνο της σε έρευνες στις ακτές και αναγνωριστικές πτήσεις- ενώ επίσης δεν υπήρχαν μηχανοκίνητος εξοπλισμός και σκυλιά για τη μεταφορά εφοδίων σε μεγάλες αποστάσεις στην ενδοχώρα. Όσον αφορά στην επιχείρηση Highjump, ομολογουμένως η δύναμη που απεστάλη δεν ήταν αμελητέα (4.700 άνδρες, 33 αεροπλάνα, 13 πλοία) και δεν αμφισβητείται ο στρατιωτικός της χαρακτήρας- ο οποίος όμως, όπως προκύπτει, ήταν η εκπαίδευση δυνάμεων του αμερικανικού ναυτικού σε πολικές συνθήκες για το ενδεχόμενο μιας πιθανής σύγκρουσης με τις σοβιετικές δυνάμεις στην Αρκτική.
Ο Σάμερχεϊς επίσης απορρίπτει ως «φανταστικές» τις πιο «εξωτικές» φήμες περί ύπαρξης ναζιστικών ιπτάμενων δίσκων στην Ανταρκτική, που κατέρριψαν αμερικανικά αεροπλάνα. Οι θεωρίες αυτές πηγάζουν από ένα βιβλίο του 1975 το οποίο εκδόθηκε από έναν νεοναζιστικών αποχρώσεων καναδικό εκδοτικό οίκο («UFOs: Nazi Secret Weapon»), και αργότερα συνδέθηκαν με αναφορές στο «Black Sun» του 2002, που είχε ως αντικείμενο τη μελέτη του ναζιστικού αποκρυφισμού, σύμφωνα με τις οποίες οι ιπτάμενοι δίσκοι- UFO είναι στην πραγματικότητα ναζιστικά υπερόπλα που είχαν αναπτυχθεί και δοκιμαστεί επί Γ' Ράιχ. Επίσης, όπως τονίζει στην έρευνά του ο Σάμερχεΐς, αν και στο νότιο ημισφαίριο έλαβαν όντως χώρα τρεις πυρηνικές εκρήξεις το 1958, επρόκειτο για πυρηνικές δοκιμές που δεν ήταν στην Ανταρκτική, αλλά 1.500 μίλια (2.400 χλμ) βόρεια αυτής.
Και η επίμαχη δήλωση του Νταίνιτς; Όπως γράφει ο ερευνητής, δεν έχει επιβεβαιωθεί πως την είπε στην πραγματικότητα- αλλά και, ακόμα και αν όντως την είπε, δεν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει ότι δεν μιλούσε, πχ, για την Αρκτική (σημειώνεται ότι πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας εικόνες από τα καλοσυντηρημένα απομεινάρια της βάσης Schatzgräber στην Αρκτική, ενός ναζιστικού μετεωρολογικού σταθμού, ο οποίος μάλιστα χρειάστηκε να εκκενωθεί με δυσκολία).
Γενικότερα, στην έρευνά του ο Σάμερχεϊς παραθέτει ένα μεγάλο εύρος πηγών, περιλαμβανομένων αυτών στις οποίες βασίστηκαν οι αναφορές περί ναζιστικής δραστηριότητας (όπου επισημαίνονται μάλιστα σημεία όπου υφίστανται σοβαρά προβλήματα, όπως παραποιημένες/ ψεύτικες φωτογραφίες και σοβαρές αντιφάσεις σε μαρτυρίες), αλλά και επίσημων αρχείων/ εγγράφων με ονόματα (πχ των μελών των πληρωμάτων υποβρυχίων που υποτίθεται συνδέονταν με μεταφορά αξιωματούχων και θησαυρών των Ναζί στην Ανταρκτική)- και τονίζει πως, βάσει των διαθέσιμων ντοκουμέντων, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν κατασκευή μυστικής ναζιστικής βάσης στη Dronning Maud Land πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ούτε κάποιου είδους μυστική αποστολή των βρετανικών ειδικών δυνάμεων εναντίον γερμανικών εγκαταστάσεων στην περιοχή.
Οι Βρετανοί δεν κατασκεύασαν δική τους μυστική βάση για να παρακολουθούν κάποιου είδους ναζιστικές δραστηριότητες, ενώ η επιχείρηση Highjump των Αμερικανών δεν υποδεικνύει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή όπου υποτίθεται πως βρισκόταν βάση των Ναζί: Όταν οι Αμερικανοί πήγαν πραγματικά στην Dronning Maud Land, το 1955, ήταν για την αναζήτηση χώρου για κατασκευή αεροδρομίου. Παράλληλα, τα διαθέσιμα δεδομένα διαψεύδουν τις φήμες περί τριών ατομικών εκρήξεων στην Ανταρκτική (έγιναν σε μεγάλο ύψος, μεταξύ 2.280 και 3.500 χλμ βόρεια). Επίσης, η έκταση των παγετώνων θα εμπόδιζε τη δραστηριότητα γερμανικών υποβρυχίων στην επίμαχη ζώνη από τον Μάιο ως τον Αύγουστο του 1945. Παράλληλα, κάποια «περίεργα» σχόλια του ναυάρχου Μπυρντ θεωρείται πως ήταν τέτοια προϊόντα λανθασμένης μετάφρασης, και ότι στην πραγματικότητα αναφερόταν σε σοβιετικά αεροσκάφη που μπορούσαν να απειλήσουν τις ΗΠΑ περνώντας από τους πόλους και όχι σε κάτι άλλο- ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν εσπευσμένη αποχώρηση (υποχώρηση) των αμερικανικών δυνάμεων από την Ανταρκτική ή απώλεια τεσσάρων αεροπλάνων λόγω εχθρικής αντίστασης. Όπως γράφει, οι αρχικές ιστορίες/ θεωρίες αποτέλεσαν συνθέσεις άσχετων μεταξύ τους αναφορών από πολικές αποστολές, δραστηριότητες υποβρυχίων, αεροπορικά ατυχήματα και πυρηνικές δοκιμές, αφήνοντας εκτός άλλες, «μη χρήσιμες» πληροφορίες και γεμίζοντας τα κενά με εικασίες, με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία της σχετικής παραφιλολογίας.
Συμπεράσματα
Ο Σάμερχεϊς τονίζει πως δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηρίζουν αυτές τις θεωρίες. Ωστόσο, «όπως συχνά λέγεται, η απουσία αποδείξεων δεν είναι απόδειξη απουσίας. Ίσως υπήρξαν συγκαλύψεις. Ίσως ήταν επιτυχείς. Στο κάτω κάτω, είναι ξεκάθαρο πως πτυχές των γερμανικών, βρετανικών και αμερικανικών δραστηριοτήτων στην περιοχή ήταν, τουλάχιστον αρχικά, εν μέρει ή πλήρως κρατικά μυστικά, αν και αποχαρακτηρίστηκαν μέσα στα επόμενα χρόνια. Αν και υπάρχει κάτι σίγουρα ελκυστικό στην ιδέα μιας μυστικής ναζιστικής βάσης στην Ανταρκτική, απουσία αποδεικτικών στοιχείων για την ύπαρξή της, κάποιος αναρωτιέται εάν πρόκειται για φιλολογία του παραδόξου όπως στα έργα του Έριχ φον Νταίνικεν (1968), «Chariots of the Gods: Unsolved Mysteries of the Past», που μπερδεύουν το χρυσάφι των πραγματικών δεδομένων με την ακαθαρσία των εικασιών, των φτιαχτών ισχυρισμών και της παραποίησης. Το βάρος της απόδειξης θα έπρεπε να πέφτει στους ώμους αυτών που προβαίνουν σε ισχυρισμούς. Δεν αρκεί να παρουσιάζουν μια ιδέα και μετά να λένε ότι πρόκειται για υπόθεση που δεν μπορεί να επαληθευτεί επειδή οι αποδείξεις έχουν συγκαλυφθεί».