Οι δράκοι του Κομόντο στην Ινδονησία είναι ένα από τα λίγα είδη που επιβιώνουν σήμερα τα οποία παραπέμπουν σε ένα μακρινό, προϊστορικό παρελθόν και όντα που θυμίζουν τα πλάσματα των μύθων και θρύλων της αρχαιότητας. Οι μεγάλες αυτές σαύρες δεν αποτελούσαν αποκλειστικότητα της Ινδονησίας, καθώς σαύρες της «οικογένειάς» τους (γνωστές ως Βαράνοι) έζησαν και στην Ευρώπη- αν και εξαφανίστηκαν πριν 2,5 εκατ. χρόνια, καθώς οι κλιματικές συνθήκες μεταβάλλονταν.
Ωστόσο, κάποιοι λίγοι εκπρόσωποι του είδους κατάφεραν να επιβιώσουν για αρκετά χρόνια ακόμα στην Ευρώπη- και οι τελευταίοι Βαράνοι της ηπείρου (αν και αρκετά πιο μικρόσωμοι σε σχέση με τους σημερινούς δράκους του Κομόντο (Varanus komodoensis), που μπορούν να φτάσουν και τα τρία μέτρα) επιβίωναν στον ελλαδικό χώρο μέχρι και 800.000 χρόνια πριν. Απολιθώματα που βρέθηκαν στα Τουρκοβούνια, κοντά στην Αθήνα, πριν 30 χρόνια, αποκαλύπτουν πολύτιμα στοιχεία για τους «τελευταίους δράκους της Ευρώπης»- τους μικρόσωμους (ενδεικτικά σιαγόνα που βρέθηκε είχε μήκος μόλις 17 χιλιοστά, με δόντια 4 χιλιοστών) βαράνους της Ελλάδας, που, προσαρμοζόμενοι πιθανώς στην αλλαγή του κλίματος, μείωσαν το μέγεθός τους για να επιβιώσουν.
Τη σχετική έρευνα πραγματοποίησε ο Γιώργος Γεωργαλής, παλαιοντολόγος στο Πανεπιστήμιο του Fribourg στην Ελβετία, μελετώντας τα εν λόγω απολιθώματα, που, όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του LiveScience, βρέθηκαν σε συλλογή που είχε δανειστεί στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο. Ο κ. Γεωργαλής μίλησε στη HuffPost Greece για τους τελευταίους Βαράνους της Ευρώπης.
-Ποια είναι τα φυσικά χαρακτηριστικά του τελευταίου βαράνου της Ευρώπης;
Ο Βαράνοι είναι μια ομάδα σαυρών στις οποίες ανήκει σήμερα και ο φημισμένος «Δράκος του Κομόντο» (Varanus komodoensis) από την Ινδονησία, ο οποίος μπορεί να φτάσει και τα 3 μέτρα σε μήκος. Τα απολιθώματα του τελευταίου Βαράνου της Ευρώπης που βρέθηκαν στα Τουρκοβούνια, κοντά στην Αθήνα, ανήκουν σε ένα αρκετά μικρότερο ζώο, η ανατομία του όμως δείχνει τη στενή του συγγένεια με τον εντυπωσιακό σημερινό «Δράκο του Κομόντο».
-Επιβιώνουν σήμερα «συγγενείς» του στην Ευρώπη;
Σήμερα οι Βαράνοι ζουν στην Αφρική, την Ασία και την Αυστραλία. Απολιθώματα Βαράνων έχουν βρεθεί σε αρκετές περιοχές της Ευρώπης και κάποιοι μάλιστα πρέπει να έφταναν σε αρκετά μεγάλα μεγέθη, συγκρίσιμα με τον σημερινό «Δράκο του Κομόντο». Όπως αποδεικνύεται από το Ευρωπαϊκό αρχείο απολιθωμάτων, οι Βαράνοι είχαν ιδιαίτερα μεγάλη εξάπλωση κατά τη Μειόκαινο εποχή (23 με 5.5 εκατομμύρια χρόνια), ενώ μειώνονται δραστικά κατά την Πλειόκαινο εποχή (5.5 με 2.5 εκατομμύρια χρόνια), στο τέλος της οποίας θεωρούταν μέχρι τώρα οτι εξαφανίστηκαν τελείως από την ήπειρο μας.
-Ο τελευταίος ευρωπαϊκός βαράνος χρονολογείται 800.000 χρόνια πριν.Συμπίπτει χρονικά η παρουσία του (ή άλλων,μεγαλύτερων «συγγενών» του) με ανθρώπινα είδη;
Τα απολιθώματα του Βαράνου των Τουρκοβουνίων δείχνουν πάντως ότι οι σαύρες αυτές επιβίωσαν για πολύ περισσότερο στην Ευρώπη και εξαφανίστηκαν πολύ αργότερα από ότι πιστευόταν μέχρι τώρα. Απολιθώματα ανθρώπων ή συγγενών του δεν έχουν βρεθεί στα Τουρκοβούνια, οπότε δε μπορούμε να υποθέσουμε κάτι για πιθανή συνύπαρξη.
-Υπάρχουν αναφορές σε αρχαίες πηγές που θα μπορούσαν να παραπέμπουν σε απολιθώματα/απομεινάρια Βαράνων ή συγγενικών ειδών στον ευρωπαϊκό χώρο; (μύθοι για δράκους και πλάσματα του θρύλου κτλ).
Δεν υπάρχουν τέτοιες αναφορές για απολιθωμένα ευρήματα Βαράνων από τους αρχαίους Έλληνες. Όπως μάλιστα πιστεύεται σήμερα, πολλοί από τους μύθους για δράκους και θρυλικά τέρατα βασίζονται στην ουσία πιθανότατα σε απολιθώματα μεγάλων θηλαστικών, όπως ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις κ.α., που έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο.
-Έχουν βρεθεί άλλα είδη στον ελλαδικό και ευρωπαϊκό χώρο για τα οποία πιστευόταν παλαιότερα πως δεν είχαν ζήσει στην περιοχή μας; Εναλλακτικά,τι είδη θα μπορούσαν να βρεθούν στον ελλαδικό χώρο;
Η προϊστορική πανίδα της Ελλάδας είναι γεμάτη εκπλήξεις και ζώα που δεν υπάρχουν σήμερα στην περιοχή, όπως ελέφαντες, ρινόκερους, μαστόδοντες, μαχαιρόδοντες, καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες, ύαινες και ιππάρια. Όσον αφορά την ερπετοπανίδα, ήταν επίσης εντυπωσιακή και, εκτός από τους Βαράνους, περιλαμβανε, κροκοδείλους, γιγάντιες χελώνες, πύθωνες, κόμπρες και τη μεγαλύτερη οχιά της γης, τον Laophis crotaloides από τη Θεσσαλονίκη. Οι παλαιοντολογικές έρευνες συνεχίζουν φυσικά να φέρνουν στο φως νέες «εκπλήξεις»!
-Πότε και γιατί εξαφανίστηκαν οι Βαράνοι από την Ευρώπη; Πώς επιβίωσε το είδος αυτό στην Ελλάδα και γιατί εν τέλει εξαφανίστηκε;
Δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πότε ακριβώς εξαφανίστηκαν οι Βαράνοι από την ευρωπαϊκη ήπειρο. Σίγουρα όμως, τα απολιθώματα από τα Τουρκοβούνια αποδεικνύουν ότι οι Βαράνοι υπήρχαν ακόμη στην Ευρώπη τουλάχιστον 800 χιλιάδες χρόνια πριν, επιβιώνοντας για περισσότερο από 1 εκατομμύριο χρόνια αργότερα από ότι πιστευόταν μέχρι τώρα. Η ανατομία του νέου αθηναϊκού Βαράνου δείχνει ότι μάλλον ήταν πιο συγγενής με τους μεγάλους Ευρωπαϊκους Βαράνους της Μειοκαίνου εποχής, παρά με τους σημερινούς Βαράνους που ζουν σήμερα στη Βόρειο Αφρική. Ίσως μάλιστα το μικρό μέγεθος του νέου αθηναϊκού Βαράνου να χρησίμευε για προσαρμογή στο κλίμα της εποχής, αν και δε μπορούμε να αποκλείσουμε ότι τα απολιθώματα δεν ανήκουν σε νεαρό άτομο.
-Στο LiveScience αναφέρεται πως βρήκατε το δείγμα σε συλλογή.Υπάρχουν άλλα τέτοια παρεμφερή δείγματα ειδικού ενδιαφέροντος για τον ελλαδικό χώρο;
Ακριβώς, και αυτό δείχνει τη σημασία της μελέτης των συλλογών που προκύπτουν από πρόσφατές ή και παλαιότερες παλαιοντολογικές ανασκαφές. Καμιά φορά, σημαντικά απολιθώματα στον ελληνικό χώρο, βρίσκονται ξεχασμένα σε κουτιά για αρκετά χρόνια μέχρι να συνειδητοποιηθεί τελικά η σημασία τους...
Μπορείτε να δείτε την επιστημονική δημοσίευση εδώ.: Georgalis, G.L., Villa, A., and Delfino, M. 2017. The last European varanid: demise and extinction of monitor lizards (Squamata, Varanidae) from Europe. Journal of Vertebrate Paleontology e1301946.