Η οικολογική τραγωδία στον Σαρωνικό με τη βύθιση του δεξαμενόπλοιου ΑΓ. ΖΩΝΗ ΙΙ αποτελεί αναμφίβολα το μείζον θέμα των τελευταίων ημερών: Ένα περιστατικό περιβαλλοντικής φύσης τόσο κοντά στην πρωτεύουσα της χώρας εγείρει πλήθος σημαντικών ερωτημάτων, τόσο σε επίπεδο ευθυνών, όσο και (προφανώς) σε επίπεδο αντιμετώπισης των συνεπειών του περιστατικού- περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών: Άξιο αναφοράς μάλιστα είναι το ότι το WWF υπέβαλε μήνυση κατά παντός υπευθύνου για τη ρύπανση, ενώ τη δικαστική οδό σκοπεύουν να ακολουθήσουν και οι δήμαρχοι Πειραιά και Γλυφάδας.
O υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Παναγιώτης Κουρουμπλής, μετά από επιθεώρηση των εργασιών απορρύπανσης, έκανε λόγο για «σημαντική εικόνα βελτίωσης», τονίζοντας πως η επιχείρηση συνεχίζεται με την ίδια ένταση και αναφέροντας πως επετεύχθη η στεγανοποίηση του βυθισμένου δεξαμενόπλοιου, που ακολουθείται από διαδικασίες απάντλησης πετρελαίου.
«Έχουμε επιστρατεύσει όλα τα μέσα που υπάρχουν στη χώρα...είμαι βέβαιος ότι με τους ρυθμούς που δουλεύουμε σε πολύ λίγες μέρες η υπόθεση αυτή θα έχει ξεχαστεί. Και το λέω γιατί δουλεύουμε εντατικά με συντονισμό» πρόσθεσε, αναγνωρίζοντας πως «υπάρχουν βεβαίως προβλήματα σε μια τόσο μεγάλη επιχείρηση», αν και υποστήριξε πως «η κατάσταση εξομαλύνεται μέρα με τη μέρα γιατί έχουν μπει στη μάχη όλα τα σκάφη. Χρησιμοποιείται και ένα μεγάλο σκάφος ευρωπαϊκών προδιαγραφών, ένα σκάφος με το οποίο συνεργάζεται η EMSA.. Δεν είχε ξανασυμβεί σε τέτοια έκταση».
Επίσης, διαβεβαίωσε πως θα γίνουν όλες οι έρευνες για να διαπιστωθούν τα αίτια του ναυαγίου.
Η έκταση της ζημιάς
Ξεκινώντας από το προφανές, δηλαδή την έκταση της περιβαλλοντικής ζημιάς, ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος εκστρατειών της Greenpeace, επισημαίνει πως οι εικόνες που βλέπουμε οφείλονται – βάσει των στοιχείων που έχουν δώσει οι αρμόδιες αρχές- σε διαρροή μικρής ποσότητας πετρελαίου από το ναυάγιο του δεξαμενόπλοιου σε σχέση με το σύνολο του φορτίου- περίπου το 5% των 2.700 τόνων που αποτελούσε το φορτίο του πλοίου, που αντιστοιχεί σε περίπου (σύμφωνα με τις μέχρι τώρα εκτιμήσεις πάντα) 135 τόνους (συγκριτικά, η καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού είχε να κάνει με περίπου 500.000 τόνους πετρελαίου).
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχει η Σαλαμίνα και βλέπουμε τώρα ότι έχει φτάσει σε παραλίες της Αττικής, έχει χτυπήσει Φρεατίδα, Πειραϊκή, Φλοίσβο, Φάληρο, Άλιμο και έχει φτάσει μέχρι Γλυφάδα και Ελληνικό . Σε κάποιες παραλίες έχει πλέον κόκκινη σημαία- απαγορεύεται η κολύμβηση» προσθέτει ο κ. Ιμπραήμ.
Από εκεί και πέρα τώρα, αυτή η ποσότητα που έχει διαρρεύσει, προφανώς πέραν του αισθητικού τμήματος, έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όπως επισημαίνει ο Ιωάννης Χατζηανέστης, χημικός ωκεανογράφος και διευθυντής ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, σε πρώτο επίπεδο υπάρχουν οι άμεσες επιπτώσεις: «Στο σημείο που έχει πάει το πετρέλαιο κάποιοι θαλάσσιοι οργανισμοί έχουν υποστεί ζημιά- πιο πολύ πλήττονται αυτοί στα βράχια και στον πυθμένα, αυτοί που δεν μπορούν να απομακρυνθούν γενικότερα. Αυτό είναι το άμεσο».
Από εκεί και πέρα, συμπληρώνει ο κ. Χατζηανέστης, η ρύπανση είτε θα απομακρυνθεί με τα συνεργεία είτε θα διασπαστεί με χημικές διαδικασίες. «Αν δεν κάνει κανείς τίποτα, ένα 20% θα πάει στον πυθμένα και μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια προβλήματα και διατάραξη οικοσυστήματος,. Αυτό θα το δούμε μετά, αφού γίνουν μελέτες και αναλύσεις» προσθέτει σχετικά- συμπληρώνοντας πως το καλύτερο σενάριο είναι να μαζευτεί γρήγορα και να μην επηρεάσει τον πυθμένα- κάτι που θα είχε συνέπεια αποκατάσταση εντός διαστήματος ακόμα και μηνών, ενώ το χειρότερο είναι να μπει σε διαδικασία συσσώρευσης στους οργανισμούς, με αποτέλεσμα η αποκατάσταση να χρειαστεί να διαρκέσει χρόνια.
Από πλευράς του, ο Κίμων Χατζημπίρος, καθηγητής ΕΜΠ- περιβαλλοντολόγος, επισημαίνει πως η ζημιά στο οικοσύστημα αυτή τη στιγμή είναι ιδιαίτερα σοβαρή- και για κάποιους λόγους οι οποίοι δεν είναι άμεσα προφανείς και έχουν να κάνουν με τις μεθόδους που θα ακολουθηθούν από εδώ και πέρα: «Εάν χρησιμοποιηθούν χημικά μέσα διαλυτικά του πετρελαίου η ζημιά θα περάσει γρήγορα στον βυθό και θα έχουμε ακόμα μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή- άρα δεν πρέπει να έχουμε χημικά. Η συλλογή πρέπει να γίνει στην επιφάνεια της θάλασσας με τα κατάλληλα μέσα, τα οποία το Λιμενικό Σώμα διαθέτει» (Εδώ σημειώνεται πως ο κ. Κουρουμπλής ανέφερε νωρίτερα πως χρησιμοποιούνται απορρυπαντικά, φιλικά προς το περιβάλλον).
«Η ζημιά στις ακτές, αν δεν καθαριστούν, θα κρατήσει πολλά χρόνια. Ο καθαρισμός είναι δύσκολος και ακριβός, χρειάζεται χειρωνακτική εργασία. Η ζημιά στο οικοσύστημα διορθώνεται από τη φύση μέσα σε 5-10 χρόνια» τόνιζε ο καθηγητής του ΕΜΠ.
Ο κ. Χατζημπίρος γενικότερα αξιολογεί το περιστατικό ως ιδιαίτερα σοβαρό και από κοινωνικής και οικονομικής πλευράς, τονίζοντας τον αντίκτυπο στις τοπικές κοινωνίες από την καταστροφή, καθώς στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πολλές παραλίες οι οποίες προσέλκυαν τουρίστες. Σε παρόμοιο πλαίσιο κινείται και η άποψη του κ. Ιμπραήμ, ο οποίος αναφέρει πως «επιχειρήσεις μας λένε ότι η τουριστική σεζόν “τελείωσε ένα μήνα νωρίτερα για εμάς”».
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν και άλλοι προβληματισμοί, οι οποίοι συνδέονται με την πλέον χαρακτηριστική εικόνα που συνοδεύει τις πετρελαιοκηλίδες- τα πετρελαιωμένα θαλασσοπούλια. Όπως σημειώνει η Κωνσταντίνα Ντεμίρη, υπεύθυνη πολιτικής της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, υπάρχει σημαντική ανησυχία για τις βραχονησίδες γύρω από την Αττική, οι οποίες θα επηρεαστούν από το πετρέλαιο: «Εκεί δεν έχουμε εικόνα για το τι θα συμβεί με τα θαλασσοπούλια- πρέπει να υπάρξει μέριμνα για να αντιμετωπιστούν οι πιθανές επιπτώσεις σε αυτά. Έχει πολύ μεγάλη σημασία και η επόμενη ημέρα, και σε περιοχές που δεν θα γίνουν δράσεις αποκατάστασης».
Μέτρα αντιμετώπισης
Με τις επιχειρήσεις του Λιμενικού για την αντιμετώπιση να βρίσκονται σε εξέλιξη τίθεται το θέμα της επόμενης ημέρας- με τους ειδικούς να υπογραμμίζουν τη σημασία της συγκέντρωσης του πετρελαίου πριν πάει στις ακτές και στον βυθό.
«Τώρα αυτό που πρέπει να γίνει είναι να περιοριστεί η έκταση, με πλωτά φράγματα τα οποία θεωρητικά υπάρχουν ήδη - και εφόσον έχει φτάσει ήδη το πετρέλαιο σε παραλίες, αυτό που πρέπει να γίνει πρώτα είναι να ανακτηθεί το πετρέλαιο, να καθαρίσει από τη θάλασσα πριν αρχίσουμε να καθαρίζουμε την ακτή. Αυτό θέλει ειδικό συνεργείο. Αυτή τη στιγμή τα μέσα που διατίθενται δεν είναι αρκετά» δηλώνει ο κ. Ιμπραήμ- τονίζοντας πως το επόμενο χρονικό διάστημα απαιτείται στενή παρακολούθηση και καταγραφή περιβαλλοντικών και βιολογικών δεικτών.
Ο κρατικός μηχανισμός στο στόχαστρο
Ο κ. Κουρουμπλής, μιλώντας σε δημοσιογράφους, είπε πως, «σε άλλες περιπτώσεις, αν δει κανείς το χρονικό των περιπτώσεων θα διαπιστώσει ότι εδώ υπήρξαν έντονα αντανακλαστικά από μεριάς του Λιμενικού Σώματος στο να συντονίσει να προωθήσει και να παρακολουθήσει όλη αυτή τη διαδικασία του περιορισμού των επιπτώσεων από τη ρύπανση». Ωστόσο, έντονες είναι οι επικρίσεις όσον αφορά στην αντίδραση του κρατικού μηχανισμού: Όπως τονίζει ο κ. Χατζημπίρος, σε περίπτωση τέτοιων συμβάντων, και μάλιστα σε τέτοιες περιοχές, νευραλγικής σημασίας, η κινητοποίηση πρέπει να είναι θέμα ωρών, όχι ημερών. «Μέσα σε ώρες πρέπει να κινητοποιούνται και να μαζεύουν το πετρέλαιο πριν πάει στις ακτές και στον βυθό. Αυτό προφανώς δεν έγινε, δηλαδή ο μηχανισμός αδράνησε - πιθανώς επειδή δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση και νομίζω ότι και οι εντολές που έλαβε δεν ήταν επαρκείς. Οπότε η ζημιά στις ακτές έχει ήδη γίνει».
«Τώρα είναι αργά πια, για να καθαρίσουν οι ακτές χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες και πολύχρονες. Αν ήταν πολύ γρήγορη η αντιμετώπιση, η ζημιά θα είχε περιοριστεί σημαντικά- ήταν δυνατό να μαζευτεί το πετρέλαιο πριν φτάσει στις ακτές, αν υπήρχε άμεση κινητοποίηση» προσθέτει ο κ. Χατζημπίρος.
Από πλευράς του, ο κ. Ιμπραήμ εκτιμά πως «με δεδομένο ότι οι πρώτες μέρες μετά το ατύχημα είναι οι πιο κρίσιμες, είναι ευθύνη της επιχείρησης να πληρώσει το πλήρες κόστος - και είναι ευθύνη της πολιτείας να πιέσει την επιχείρηση να το κάνει αυτό, Ούτως ή άλλως τη ζημιά αυτή την πληρώνει η κοινωνία. Το περιβαλλοντικό κόστος είναι σημαντικό, τουλάχιστον ας πληρώσει η εταιρεία τον καθαρισμό».
Παράλληλα, το στέλεχος της Greenpeace τονίζει πως αυτός είναι ο ίδιος κρατικός μηχανισμός που «σε περίπτωση εξορύξεων υδρογονανθράκων σε πολύ μεγαλύτερα βάθη και πολύ πιο δύσκολες θάλασσες θα κληθεί να αντιμετωπίσει ένα ενδεχόμενο ρύπανσης. Και εκεί δεν μιλάμε πλέον για τη Σαλαμίνα, αλλά για Κεφαλονιά, Ζάκυνθο, Κέρκυρα, δυτική Πελοπόννησο, δυτική Στερεά. Ατυχήματα συμβαίνουν πάντα. Άπαξ και γίνει αυτή η ζημιά είναι πολύ δύσκολο να αποκατασταθεί. Το πιο σημαντικό είναι τι θα γίνει μέσα στις επόμενες μέρες: Το κρίσιμο παράθυρο είναι οι πρώτες ώρες, και αυτό χάθηκε».
Τι να κάνετε σε περίπτωση που βρείτε πετρελαιωμένα πουλιά
Η εικόνα των μαύρων θαλασσοπουλιών είναι ένα από τα πιο γνωστά «σύμβολα» της έννοιας της περιβαλλοντικής καταστροφής- και όπως φαίνεται έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται και στην Αττική.
Όσον αφορά στο τι πρέπει να κάνετε εάν βρείτε πουλί καλυμμένο από πετρέλαιο, η Μαρία Γανωτή, μέλος της ANIMA-Συλλόγου Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής, δίνει τις εξής οδηγίες:
«Φροντίζουμε να τα περικυκλώσουμε ώστε να μην ξαναπάνε στη θάλασσα, στο νερό ή στο πετρέλαιο. Καλό είναι οι πολίτες να έχουν από πριν κάποια χαρτόκουτα για μεταφορά και να έχουν μαζί τους πετσέτες για να τυλίξουν το ζώο. Επίσης, το κουτί πρέπει να έχει μεγάλες τρύπες για να μπορεί το ζώο να παίρνει αέρα και να μην έχει πρόβλημα από τις αναθυμιάσεις. Αν το ζώο κάνει πιο πολλές από δύο ώρες να μεταφερθεί σε εμάς, καλό είναι να έχουν οι πολίτες μια σύριγγα και νερό για να δίνουν στο πουλί υγρά. Ρίχνουμε το νερό στα ρουθούνια του- αν αυτά είναι καλυμμένα από πετρέλαιο, τότε του το δίνουμε από το στόμα».
Υπογραμμίζεται πως, σε περίπτωση που κάποιος πολίτης βρει πετρελαιωμένο πουλί, μπορεί να επικοινωνήσει με την ΑΝΙΜΑ στο 6972664675 και το 2109510075. Αν πρόκειται για φώκια, επικοινωνείτε με τη MOm στο 2105222888 ή στο 6942494471, ενώ αν πρόκειται για δελφίνι, με τον ΑΡΙΩΝΑ στα 6945531850, 6945644994, 6972664675. Σε περίπτωση που βρείτε θαλάσσια χελώνα, έρχεστε σε επαφή με τον ΑΡΧΕΛΩΝ στα 2108144444 ή 6941511511.
Όσον αφορά στους ίδιους τους πολίτες, προφανώς δεν συστήνεται η κολύμβηση σε παραλίες όπου έχει φτάσει το πετρέλαιο, ούτε και η γενικότερη επαφή με μολυσμένα ύδατα χωρίς ειδικό εξοπλισμό. Η μυρωδιά του πετρελαίου μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους και ζαλάδες, οπότε επίσης συνιστάται να αποφεύγεται η προσέγγιση σε μικρή απόσταση. Το τηλέφωνο του Κέντρου Δηλητηριάσεων είναι 2107793777.