Πολύπλευρο, χρήσιμο εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης σε πολλούς τομείς της νομικής, αλλά όχι «ψηφιακός δικαστής», όπως προβλήθηκε από πολλούς: Έτσι περιγράφουν τον αλγόριθμο πρόβλεψης αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) που ανέπτυξαν, μαζί με άλλους ερευνητές, ο δρ. Νίκος Αλετράς, ερευνητής τεχνητής νοημοσύνης της Amazon, και ο δρ. Δημήτρης Τσαραπατσάνης, λέκτορας Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Sheffield- καθησυχάζοντας- τουλάχιστον, προς το παρόν- τους «προβληματισμούς» περί επικείμενης έλευσης μιας «ψυχρής» Τεχνητής Νοημοσύνης στον χώρο της Δικαιοσύνης.
Οι δύο Έλληνες ερευνητές παρουσίασαν την έρευνά τους στο πλαίσιο εκδήλωσης που έλαβε χώρα τη Δευτέρα στο βιβλιοπωλείο «Free Thinking Zone». Όπως ανέφεραν, έχουν υπάρξει προηγούμενες απόπειρες πρόβλεψης δικαστικών αποφάσεων, υπό τη μορφή στατιστικών μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την ανάλυση των αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, ωστόσο η εν λόγω προσέγγιση (ανάλυση και πρόβλεψη των τρόπων με τους οποίους οι δικαστές αποφασίζουν) βασιζόταν σε πληροφορίες και στοιχεία όχι από το κείμενο, αλλά από άλλα χαρακτηριστικά, όπως πχ η ιδεολογία του δικαστή ή η βαρύτητα του εγκλήματος. Όπως τονίζει ο κ. Αλετράς, πρόκειται για την πρώτη φορά που εφαρμόζεται ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης σε ένα ευρωπαϊκό δικαστήριο, το οποίο χρησιμοποιεί αποκλειστικά πληροφορία από το κείμενο της υπόθεσης.
Όπως εξηγεί ο κ. Τσαραπατσάνης, «πήραμε έναν αλγόριθμο ο οποίος κάνει ανάλυση κειμένου και βρίσκει σχέσεις μεταξύ λέξεων και μεταξύ διαφόρων εξωκειμενικών χαρακτηριστικών- βρίσκει τι λέξεις υπάρχουν σε μια απόφαση δικαστηρίου και το συσχετίζει με την έκβαση μιας απόφασης. Πήραμε λοιπόν τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και αφού “ταΐσαμε” με δεδομένα τον αλγόριθμο για να τον εκπαιδεύσουμε (machine learning), μετά του δώσαμε το κείμενο των αποφάσεων, κρύβοντας την έκβαση - και η έκβαση ήταν ότι είτε υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είτε δεν υπάρχει. Ο αλγόριθμος είχε μια μέση αξιοπιστία- ακρίβεια της τάξης του 79%».
Όσον αφορά στον λόγο επιλογής του ΕΔΑΔ για το εγχείρημα, οι δύο ερευνητές εξηγούν πως αυτό έγινε αφ'ενός επειδή τα σχετικά δεδομένα ήταν δημόσια διαθέσιμα, και αφ'ετέρου ο «δυαδικός» χαρακτήρας των αποφάσεων (είτε υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων, είτε όχι) καθιστούσε πιο εύκολο να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τις αποφάσεις.
Δυνατότητες και εφαρμογές
Μπορεί οπότε ένα τέτοιο μοντέλο να χρησιμοποιηθεί ως «ψηφιακός δικαστής»; Οι δύο ερευνητές απαντούν αρνητικά, με τον κ. Τσαραπατσάνη να παρουσιάζει κάποιες από τις εφαρμογές που θα μπορούσε να έχει ο αλγόριθμος σε ρεαλιστικό επίπεδο: «Σε πλαίσιο θεωρίας δικαίου, ένα επίπεδο είναι ότι μπορεί να δώσει κάποιες παραπάνω πληροφορίες για το πώς λαμβάνονται οι δικαστικές αποφάσεις - αν οι δικαστές επηρεάζονται και από ποιους παράγοντες, όταν βγάζουν μια απόφαση. Αυτό είναι μια σημαντική συζήτηση, καθώς υπάρχει μια σημαντική συζήτηση μεταξύ των νομικών ρεαλιστών, μιας σχολής που λέει ότι κατά βάση παίρνουν αποφάσεις λαμβάνονται βάσει των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης, και των νομικών φορμαλιστών που πιστεύουν ότι κατά βάση οι δικαστές επηρεάζονται από τα νομικά επιχειρήματα. Πιστεύω ότι ένα κομμάτι αυτής της έρευνας φαίνεται να επιβεβαιώνει τη βασική υπόθεση που έχουν οι ρεαλιστές, δηλαδή ότι κατά βάση οι δικαστές αποφασίζουν στη βάση των πραγματικών περιστατικών τα οποία αντιμετωπίζουν. Βλέπουν δηλαδή το ιστορικό της υπόθεσης, με τα νομικά επιχειρήματα να είναι λιγότερο σημαντικά».
Πέρα από τη θεωρητική αυτή εφαρμογή – γύρω από την καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας λήψης των δικαστικών αποφάσεων- υπάρχει και μια πιο πρακτική: «Αυτό που διαπιστώσαμε επίσης είναι ότι κατά κάποιον τρόπο ο αλγόριθμος ήταν σε θέση να αναπαράγει με σχετική αξιοπιστία τις λεγομενες θεωρίες που χρησιμοποιεί το δικαστήριο για να βγάλει αποφάσεις- σημειώνεται πως ο αλγόριθμος, παρεμπιπτόντως, δεν καταλαβαίνει τι σημαίνουν οι λέξεις, απλά βρίσκει στατιστικές σχέσεις μεταξύ λέξεων και αποτελεσμάτων. Οπότε αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσες να του δώσεις χιλιάδες αποφάσεις, και θα μπορούσες κάλλιστα – επειδή ένα ανθρώπινο ον έχει πεπερασμένες δυνατότητες στο να διαβάζει, και χρειάζεται χρόνο για αυτό- να χρησιμοποιηθεί πρακτικά για να σου βγάζει τέτοιους συσχετισμούς πολύ πιο γρήγορα».
Ως εκ τούτου, συμπληρώνει ο κ. Τσαραπατσάνης, ένας δικηγόρος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ένα εργαλείο τέτοιου είδους για να βρίσκει συσχετισμών μεταξύ συγκεκριμένων λέξεων που έχουν μεγαλύτερες «τιμές» σε σχέση με το αποτέλεσμα που θέλει και να τις χρησιμοποιήσει στο δικόγραφό του. «Καθώς βγάζει κάποιου είδους κατάταξη λέξεων και τις βαθμολογεί, μπορεί να βοηθήσει στη σύνταξη του δικογράφου, στον βαθμό που βρίσκει ότι κάποιες λέξεις σχετίζονται περισσότερο με παραβίαση ή μη παραβίαση, οπότε ο δικηγόρος μπορεί να θέλει να το χρησιμοποιήσει αυτό». Επίσης, ένας δικαστής θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για να μπορέσει να «διαβάσει »χιλιάδες υποθέσεις πάρα πολύ γρήγορα, χωρίς να χρειαστεί να το κάνει ο ίδιος ή οι βοηθοί του ή κάποιος άλλος.
Πέρα από αυτές τις εφαρμογές πάντως, η εφαρμογή ενός τέτοιου αλγορίθμου ως «ψηφιακού δικαστή» φαίνεται να βρίσκεται ακόμα μακριά. «Χρονικά δεν μπορώ να προσδιορίσω, αλλά δεν βλέπω να είμαστε πολύ κοντά στο να έχουμε κάποια συστήματα που θα βγάζουν αποφάσεις αυτόματα και θα αντικαταστήσουν τους δικαστές» αναφέρει ο κ. Αλετράς, τονίζοντας ωστόσο πως πρόκειται για έναν εργαλείο πάρα πολύ χρήσιμο για τα δικαστήρια, τους δικαστές και τους δικηγόρους «ώστε να μπορούν να βρουν πληροφορίες που είναι χρήσιμες για τη δουλειά τους, για τη στρατηγική που θα ακολουθήσουν σε μια υπόθεση, αλλά και για το δικαστήριο, ώστε να μπορεί να ιεραρχεί τις υποθέσεις με βάση το πόσο σημαντικές είναι - πχ αν υπάρχει πιθανότητα παραβίασης κάποιου άρθρου, τότε ο αλγόριθμος μπορεί να πει ότι αυτές οι υποθέσεις μάλλον είναι σημαντικές».
Όσον αφορά στις δυνατότητες περαιτέρω εφαρμογής/ χρήσης του αλγορίθμου, ο κ. Αλετράς υπογραμμίζει πως το όλο ζήτημα είναι να υπάρχουν διαθέσιμα τα δεδομένα: «Αυτό είναι το κύριο συστατικό για να φτιάξεις ένα πρόγραμμα που κάνει προβλέψεις, Εφόσον υπάρχουν τα δεδομένα, μπορούμε να κάνουμε για οποιοδήποτε δικαστήριο σε οποιαδήποτε γλώσσα».
Ερωτηθέντες σχετικά με τις προοπτικές αξιοποίησης του αλγορίθμου σε επιχειρηματικό επίπεδο (πχ στο πλαίσιο κάποιας startup), οι δύο ερευνητές υπογραμμίζουν ότι δεν υπάρχουν σχέδια για κάτι τέτοιο, και το όλο εγχείρημα έγινε για ερευνητικούς σκοπούς- για αυτό και η έρευνα και ο αλγόριθμός τους είναι ανοικτά και ελεύθερα προς χρήση και ανάπτυξη από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο.