Το τέλος του λαμπρού Μινωικού Πολιτισμού, που δέσποζε άλλοτε στην Κρήτη και μεγάλο κομμάτι της ανατολικής Μεσογείου, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες συνδέεται με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (Σαντορίνης) και το παλιρροϊκό κύμα που το ακολούθησε, που, αν δεν κατέστρεψε, αποδυνάμωσε σημαντικά τους Μινωίτες ώστε να επιβληθούν στη συνέχεια οι Μυκηναίοι. Η έκρηξή του, τον 17ο αιώνα π.Χ (εποχή του Χαλκού) είχε αποτέλεσμα να θαφτεί η μινωική αποικία του Ακρωτηρίου και να αλλάξει δραματικά το «πρόσωπο» της Σαντορίνης.
Η έκρηξη ήταν μια από τις ισχυρότερες των τελευταίων 10.000 ετών, εκτοξεύοντας τεράστιες ποσότητες ύλης στους ουρανούς και δημιουργώντας ένα «τσουνάμι» που έπληξε την Κρήτη, με τις συνέπειες που προαναφέρθηκαν.
Τα ακριβή αίτια του τσουνάμι διερευνώνται και σήμερα: Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα των New York Times, έρευνα που δημοσιεύτηκε την Τρίτη, που περιλαμβάνει μελέτες του πυθμένα της θάλασσας, υποδεικνύει πως προκλήθηκε από μεγάλες ποσότητες καυτής τέφρας και λάβας που εκτοξεύονταν από το ηφαίστειο (πυροκλαστικές ροές) και κατέληξαν στο νερό με μεγάλη ταχύτητα.
Η μελέτη αυτή έρχεται σε αντίθεση με παλαιότερες υποθέσεις πως το τσουνάμι ήταν αποτέλεσμα της κατάρρευσης της καλντέρας. Στη Σαντορίνη, θεωρείται, μεγάλο μέρος του νησιού (η καλντέρα ήταν τεράστια) βυθίστηκε ξαφνικά στο Αιγαίο, προκαλώντας το τσουνάμι.
Τα νέα δεδομένα υποδεικνύουν πως η καλντέρα ήταν αποκομμένη από τη θάλασσα. «Όταν η καλντέρα κατέρρευσε, ήταν απομονωμένη- δεν υπήρχε νερό μέσα» είπε η Παρασκευή Νομικού, γεωλόγος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και επικεφαλής συντάκτης της έρευνας, που δημοσιεύτηκε στο Nature Communications, όπως αναφέρουν οι NY Times.
Η κ. Νομικού αναφέρει πως και άλλες μελέτες υποδεικνύουν μεγάλες συγκεντρώσεις πυροκλαστικού υλικού στα ανοιχτά της Σαντορίνης. Οι πυροκλαστικές ροές μπορούν να ταξιδεύουν σε ταχύτητες αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων ανά ώρα κατεβαίνοντας τις πλαγιές, οπότε υπήρχε αρκετή λάβα και και τέφρα, που κινούνταν αρκετά γρήγορα, για να προκαλέσουν τσουνάμι.
Από αυτή την άποψη, σύμφωνα με την κ. Νομικού, η έκρηξη ήταν παρόμοια με μια άλλη έκρηξη ηφαιστείου, αυτήν του Κρακατόα στην Ινδονησία το 1883. Οι πυροκλαστικές ροές από εκείνη την έκρηξη είχαν προκαλέσει ένα τσουνάμι που σκότωσε πάνω από 35.000 ανθρώπους.