Ήταν 23 Απριλίου 2010, όταν ο τότε πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, παραδέχθηκε από το Καστελόριζο την οικονομική αδυναμία του ελληνικού κράτους να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του.
Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται επτά χρόνια από τότε που η ελληνική κυβέρνηση υπέγραψε την πρώτη συμφωνία για την οικονομική της διάσωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Και μπορεί η Ιρλανδία, η Κύπρος και η Πορτογαλία να άφησαν πίσω τους τα προγράμματα στήριξης, ωστόσο, οι προτεραιότητες στη ζωή των Ελλήνων εξακολουθούν να αναπροσαρμόζονται χρόνο με τον χρόνο, ακολουθώντας τους ρυθμούς της ύφεσης και των προαπαιτούμενων μέτρων.
Πώς όμως βιώνουμε τις αναπροσαρμογές αυτές και πώς βλέπουμε τη σημερινή κατάσταση της χώρας;
Σε τι συνεχίζουμε να πιστεύουμε και για ποια πράγματα έχουμε χάσει πλέον κάθε ελπίδα μας;
Εννέα ιστορίες ανθρώπων διαφορετικής ηλικίας και διαφορετικών διαδρομών συνοψίζουν όλα όσα άλλαξαν και όσα παρέμειναν ίδια στη ζωή μας, τα χρόνια της μεγάλης απογοήτευσης.
Πριν από 8 χρόνια ήμουν φοιτητής της οδοντιατρικής σχολής. Τότε οι ευθύνες μου ήταν εντελώς διαφορετικές, το ίδιο και η γενικότερη κατάσταση στη χώρα. Σιγά-σιγά τελείωσα τη σχολή και εν μέσω κρίσης άνοιξα το δικό μου ιατρείο. Έκανα ένα μεγάλο άνοιγμα που πολλοί θα το έβλεπαν σαν ρίσκο, αλλά το κυνήγησα και ο κόσμος με εμπιστεύτηκε. Δεν θα κλαφτώ για την κρίση, γιατί δεν ήμουν στο επάγγελμα πριν από 8 χρόνια για να έχω μέτρο σύγκρισης. Μέσα σε αυτό το διάστημα έμαθα να εκτιμώ πολύ περισσότερο την αξία των χρημάτων και η τρέχουσα οικονομική συγκυρία με ωρίμασε. Πλέον προσπαθώ οι επιλογές μου, όσον αφορά στη διασκέδαση, τη διαμονή, τις διακοπές, την ένδυση τα πάντα, να είναι προσαρμοσμένες στην κρίση. Βέβαια, υπάρχουν φάσεις που δυσκολεύομαι να τα βγάλω πέρα, δεν μπορώ να κοιμηθώ, έχω προβλήματα μέχρι και στην ερωτική μου ζωή. Όταν για παράδειγμα στο τέλος του μήνα συνειδητοποιείς ότι αυτά που βγάζεις σε σχέση με αυτά που πρέπει να δώσεις είναι πολύ λίγα, αναρωτιέσαι: «Aξίζει να δουλεύω ή όχι; Για ποιο λόγο να τραβάω όλο αυτό το λούκι;». Ένας νέος που βρίσκεται στην αρχή της καριέρας του δεν μπορεί να αισιοδοξεί για το μέλλον μέσα σε μία κατάσταση στην οποία οι περισσότεροι Έλληνες είμαστε διαρκώς προβληματισμένοι, αγχωμένοι και βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από αρνητικές φράσεις. Όλο αυτό είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρο, γι' αυτό και προφανώς υπάρχει πάντα σαν «plan b» και το εξωτερικό.
Στην αρχή αντιμετώπιζα την κατάσταση με ψυχραιμία, αλλά τα πράγματα γίνονται ολοένα και χειρότερα. Στη ζωή μου έχουν αλλάξει πλέον τα πάντα. Φτάσαμε στο σημείο να μας κάνει έξωση ο ιδιοκτήτης του σπιτιού, όπου έμενα με τη πενταμελή οικογένειά μου, γιατί χρωστούσαμε 7 ενοίκια. Ο σύζυγός μου και εγώ είμαστε φυσίατροι. Αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε νωρίτερα τη δουλειά και να μετατρέψουμε την επαγγελματική μας στέγη σε οικία για να μην μείνουμε στον δρόμο. Το μόνο εισόδημα που έχουμε πλέον προέρχεται από την αναπηρική μου σύνταξη, γιατί πάσχω από σκλήρυνση κατά πλάκας. Δυσκολευόμαστε πολύ όμως και αναγκαζόμαστε να στερούμαστε μέχρι και φαγητό για να μας βγουν τα έξοδα για τα φροντιστήρια των παιδιών. Αβγά, γάλα, όσπρια και μακαρόνια είναι τα μόνιμα τρόφιμα που μπαίνουν πλέον στο σπίτι. Το κρέας είναι ακριβό και το αποφεύγουμε. Διακοπές έχω να πάω από το 2011 και η κοινωνική μας ζωή έχει καταργηθεί εντελώς. Προσπαθώ να μην με παίρνει από κάτω, αλλά έρχονται στιγμές που νιώθω απελπισία. Η ψυχή μου είναι μαύρη. Δεν το αξίζαμε όλο αυτό. Το μόνο που έχει μείνει ίδιο είναι η αγάπη μου για τα παιδιά μου. Όλα τα άλλα πήγαν στον βρόντο. Θέλω να πιστέψω ότι κάποια στιγμή θα βγούμε από αυτό το χάλι. Δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι. Αλλά πού θα πάει, θα ζήσουμε.
Εμείς την κρίση δεν τη βιώνουμε το ίδιο σε σχέση με τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Η πρώτη μας επαφή με τις οικονομικές υποχρεώσεις, ως φοιτητές, έγινε στα πλαίσια της κρίσης. Μάθαμε να έχουμε ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό από τους γονείς μας και να διαχειριζόμαστε αυτό. Όμως γνωρίσαμε το άγχος των χρημάτων από πολύ νωρίς. Ωριμάσαμε βίαια και κάπως πρόωρα και απότομα. Μπήκαμε στη φιλοσοφία ότι πρέπει να περάσουμε σε μία σχολή που αργότερα θα σε βοηθήσει να βρεις δουλειά. Ωστόσο, αυτό που ξέρουμε πολύ καλά είναι ότι δεν θα έχουμε τις ίδιες συνθήκες εργασίας με εκείνες που υπήρχαν προ κρίσης και αυτό ίσως μας ωθήσει στο εξωτερικό. Το ότι όλοι οι νέοι φεύγουν από την Ελλάδα μας αγχώνει. Ο Έλληνας φοιτητής πλέον λειτουργεί σαν «κουμπιουτεράκι». Λόγω ανταγωνισμού υπάρχει μία διαρκής ψυχολογική πίεση. Κατά κάποιον τρόπο η κρίση μας έχει κάνει να σκεφτόμαστε περισσότερο το μέλλον παρά να ζούμε την κάθε στιγμή. Κανείς δεν θέλει να φύγει, αλλά σε αναγκάζουν να φύγεις. Με την πολιτική δεν ασχολούμαστε, τη θεωρούμε χαμένο χρόνο. Ας κάνουν ό,τι θέλουν. Θα βρούμε το μέλλον μόνοι μας, γιατί δεν βλέπουμε κάτι να αλλάζει.
Είμαι άνεργη εδώ και έναν χρόνο. Δυσκολεύομαι να βρω δουλειά. Συνήθως ζητούν κοπέλες μικρότερης ηλικίας γιατί “κοστίζουν” λιγότερο. Αλλά και να βρω δουλειά οι μισθοί που επικρατούν δεν φθάνουν για να καλύψουν τις ανάγκες. Δεν συμφέρει πλέον να δουλεύεις στην Ελλάδα. Πέρα όμως από το να συντηρήσεις το σπίτι σου, όταν προκύπτουν και άλλα προβλήματα, όπως υγείας, εκεί πραγματικά βουλιάζεις. Το 2014 πέρασα μία αρκετή σοβαρή περιπέτεια με την υγεία μου. Ευτυχώς το ξεπέρασα, αλλά δεν έχω καταφέρει να κάνω ακόμα τις επαναληπτικές εξετάσεις. Πλέον δεν κάνω πράγματα που μου αρέσουν. Δεν μπορώ να κοινωνικοποιηθώ γιατί η οικονομική κατάσταση σε κλείνει στο σπίτι και αναγκαστικά στρέφεσαι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που με πλήττει περισσότερο είναι ότι πια δεν μπορώ να είμαι γενναιόδωρη και να προσφέρω όσα θα ήθελα στους ανθρώπους μου. Θεωρώ ότι είμαι δημιουργικός άνθρωπος, όμως το σύστημα που επικρατεί στην Ελλάδα δεν σε αφήνει να εκφραστείς. Και αυτό γιατί ο τρόπος που γίνονται τα πράγματα στην Ελλάδα σε πνίγει. Δεν σου δίνει ευκαιρίες, δεν σου δίνει κίνητρα, σε ωθεί στην παρανομία και δεν μπορεί να σε κατηγορήσει κανένας γι' αυτό. Το μόνο που δεν έχει αλλάξει είναι η αισιοδοξία μου, παρόλο που ξέρω πως δεν έχει κάποια ρεαλιστική βάση. Άλλωστε, τα προβλήματα δεν λύνονται. Προσπαθώ απλά να τα μοιράζομαι με φίλους για να νιώθω λιγότερη μόνη.
Μεγάλωσα στην Τήνο και εκεί ήμασταν καλά. Η ζωή ήταν φθηνή. Μέχρι να φύγω από το νησί δεν καταλάβαινα την κρίση. Όταν ήρθα στην Αθήνα την κατάλαβα. Σήμερα νιώθω ότι η κατάσταση έχει φτάσει στο μη περαιτέρω. Από τη στιγμή που τελείωσα τις προπτυχιακές μου σπουδές στη δημοσιογραφία προσπαθώ, αλλά μάταια, να βρω μία δουλειά σχετική με το αντικείμενο των σπουδών μου. Αν είχα βρει δουλειά, δεν θα έκανα μεταπτυχιακό. Και αυτό το δίλημμα, που μπαίνει σχεδόν σε όλους τους νέους, είναι κακό. Σε αναγκάζουν είτε να είσαι ανειδίκευτος εργάτης, είτε να ασχολείσαι επαγγελματικά με κάτι εντελώς άσχετο από αυτό που σπούδασες. Προσωπικά, ξέρω ότι με τις επιλογές μου πάω στον γκρεμό, αλλά συνεχίζω να παλεύω για εκείνα που αγαπώ. Βλέπω ότι έχω φτάσει στο σημείο μηδέν. Αλλά θέλω να κάνω αυτό που μου αρέσει και ελπίζω ότι κάποτε θα βρω επαγγελματική αποκατάσταση. Ουσιαστικά όμως με αναγκάζουν να συμβιβαστώ και να σταματήσω ονειρεύομαι. Οι πολιτικοί δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για τη χώρα. Το μόνο που γίνεται με τις κυβερνήσεις είναι να φροντίζουν να κρατούν τη θέση τους, να κάνουν τα πάντα για να επανεκλεγούν και να κοιτούν βραχυπρόθεσμα και όχι μακροπρόθεσμα. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει λύση στην πολιτική πλέον. Αλλά εγώ δεν θα κάνω σε κανέναν την χάρη να παραιτηθώ. Η χώρα χρειάζεται τα νέα παιδιά και τα όνειρά τους. Την κρίση μπορείς είτε να την κάνεις να σε προκαλέσει, είτε να σε συμβιβάσει. Εγώ είμαι νέα και όλο αυτό το βλέπω ακόμα σαν μία πρόκληση.
Η κρίση έχει αλλάξει εντελώς τον τρόπο ζωής μας. Πλέον, προτού κάνουμε το οτιδήποτε, το διπλοσκεφτόμαστε. Τα πάντα έχουν περάσει σε ένα οικονομικό πλάνο που καθορίζει όλη τη ζωή σου και σε κάνει να νιώθεις λιγότερο ελεύθερος. Ακόμη και ο γάμος μας εντάχθηκε σε αυτό το πλαίσιο. Ένας από τους λόγους που παντρευτήκαμε ήταν για να ενώσουμε τα οικονομικά μας. Το χειρότερο είναι ότι προσπαθούμε να βγάλουμε όσα λεφτά μπορούμε στην άκρη για να νιώσουμε ασφαλείς για το παιδί που περιμένουμε, αλλά και αυτά εν τέλει ξοδεύονται σε λογαριασμούς που έρχονται ολοένα και πιο αυξημένοι. Είναι τραγικό όλο αυτό. Ζούμε σε ένα επαναλαμβανόμενο χρέος που δεν θα αποπληρωθεί ποτέ. Πολλοί μας ρωτούν γιατί επιλέξαμε να κρατήσουμε το παιδί. Τους απαντάμε ότι η κατάσταση στην Ελλάδα θα είναι ίδια για πολλά χρόνια και με αυτή τη λογική δεν θα έπρεπε να κάνουμε ποτέ τη δική μας οικογένεια. Δεν ήταν εύκολη απόφαση. Απλά προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στα δεδομένα, πηγαίνοντας συγχρόνως κόντρα στην πραγματικότητα, γιατί είμαστε νέοι άνθρωποι. Εν μέσω κρίσης, η σχέση μας έγινε πιο δυνατή και πιο θωρακισμένη. Όταν οι άνθρωποι έρχονται κοντά και προσπαθούν να αντεπεξέλθουν σε κάτι δύσκολο, δεν αφήνουν εξωγενείς παράγοντες να τους επηρεάσουν. Η κρίση είναι ένας εχθρός που μας πολεμά και ο γάμος μας είναι το όπλο με το οποίο προσπαθούμε να νικήσουμε αυτή τη μάχη.
Μέχρι στιγμής τα πράγματα για εμένα και την οικογένειά μου δεν έχουν αλλάξει ραγδαία λόγω κρίσης. Και αυτό γιατί κάνω την ατομική μου «επανάσταση», ως σύζυγος και πατέρας. Υπερβάλλω εαυτόν για να μπορώ να είμαι σωστός απέναντι στις υποχρεώσεις μου. Δουλεύω πάνω από 12 ώρες, 6 ημέρες την εβδομάδα. Τα χρήματα όμως δεν φτάνουν για να είσαι εντάξει στα πάντα. Από κάπου πρέπει να «κόψεις» και εγώ έχω επιλέξει να «κόβω» από την κοινωνική μου ζωή. Aυτό φυσικά έχει αντίκτυπο στην ποιότητα της ζωής μου. Μέσα στην οικογένεια δημιουργούνται περισσότερες διενέξεις, όταν οι επιλογές και οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Aλλά και ο κόσμος που έρχεται στο εστιατόριο που δουλεύω είναι πιο μίζερος και νευρικός και αυτό όσο να' ναι με επηρεάζει ψυχολογικά. Από την άλλη, η κρίση μας βοήθησε όλους να καταλάβουμε καλύτερα ποιες είναι οι πραγματικές μας ανάγκες, γιατί οι Έλληνες είχαμε την τάση να «ξανοιγόμαστε» χωρίς να υπολογίζουμε τις συνέπειες, είχαμε χάσει το μέτρο μας και ήμασταν ανικανοποίητοι. Ό,τι είναι να πάθουμε, θα το πάθουμε. Προσπαθώ να τη φιλοσοφώ λίγο τη ζωή, γιατί δεν βγαίνει αλλιώς. Απλά δεν υπάρχει η ψυχολογία ότι τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα. Το μέλλον μάλλον θα είναι χειρότερο. Η κρίση σου στερεί τα όνειρα και αυτό με αγχώνει, γιατί αυτό με κάνει να νιώθω λιγότερο ελεύθερος.
Η καθημερινότητά μας πλέον είναι πολύ δύσκολη. Μέρα με τη μέρα προσπαθούμε να δούμε τι άλλο θα περικόψουμε. Εμείς κάποτε με τα λεφτά που παίρναμε μπορούσαμε να συντηρηθούμε. Σήμερα παίρνουμε τα μισά από αυτά τα λεφτά, η ζωή έχει ακριβύνει και το μόνο που κάνουμε είναι να πληρώνουμε φόρους. Ζούμε για να πληρώνουμε το κράτος. Ένα κράτος που τη δική μας ηλικία την έχει παραγκωνίσει τελείως. Είναι σαν να θέλουν να μας στείλουν μία ώρα αρχύτερα και νιώθουμε θυμό, οργή και λύπη γι΄αυτό. Θέλουν να μας τελειώσουν, αλλά ξεχνούν ότι εμείς προσφέραμε στην ελληνική κοινωνία. Οι καταστάσεις αυτές μας έχουν φέρει σε φοβερή κατάπτωση και με λίγα λόγια η ζωή μας έχει στερέψει. Αλλά προσπαθούμε ακόμα και σήμερα να ελπίζουμε και να στεκόμαστε δίπλα στην οικογένειά μας. Ως γονείς δύο αγοριών φροντίσαμε να εξασφαλίσουμε όσο το δυνατό περισσότερο τα παιδιά μας, που σήμερα είναι 50 και 49 ετών. Όμως στεναχωριόμαστε γιατί πάντα θα θέλουμε να τους προσφέρουμε όλο και πιο πολλά και αυτή τη στιγμή δεν έχουμε τη δυνατότητα. Και αυτό μας κάνει να νιώθουμε μίζεροι και να μην θέτουμε νέους στόχους. Κατά κάποιον τρόπο είμαστε σαν ζωντανοί – νεκροί.
Μέσα σε αυτά τα χρόνια εργαζόμουν συνεχώς με συμβάσεις ορισμένου χρόνου σε διάφορες εταιρείες. Όταν οι συμβάσεις έληγαν, εγώ προσπαθούσα εναγωνίως να βρω για ακόμη μία φορά δουλειά. Η πιο πρόσφατη απασχόλησή μου ήταν στο τμήμα εξυπηρέτησης πελατών της ΔΕΗ. Η σύμβασή μου εκεί έληξε τα τέλη του 2016 και έκτοτε προσπαθώ -αλλά μάταια- να βρω δουλειά, γιατί τα πράγματα πλέον έχουν γίνει πολύ πιο απαιτητικά. Όλο αυτό το διάστημα απομακρύνθηκε πολύς κόσμος από δίπλα μου, γιατί, όταν δεν έχεις την οικονομική δυνατότητα να βγεις, κλείνεσαι στον εαυτό σου και στο σπίτι σου. Και αυτό είναι λογικό διότι όταν κάποιος εργάζεται είναι πιο δημιουργικός, ενώ όταν είναι άνεργος δεν έχει όρεξη για τίποτα. Ένα άλλο πράγμα το οποίο με κάνει να νιώθω ότι βρίσκομαι μεταξύ γκρεμού και ρέματος είναι ότι σε αυτή την ηλικία αναγκάζομαι να συζώ με τη μητέρα μου και να της ζητώ λεφτά σαν να είμαι ακόμα έφηβος. Από τη μία θέλω να κάνω τη δική μου οικογένεια και να ανεξαρτητοποιηθώ, από την άλλη ξέρω ότι τα οικονομικά μου δεν το σηκώνουν. Στην ουσία όλα αυτά έχουν οδηγήσει στον ευνουχισμό των ανδρών της γενιάς μου, γιατί νιώθουμε ανίσχυροι. Το μόνο καλό με την κρίση είναι ότι έβγαλε στην επιφάνεια τον πραγματικό εαυτό των ανθρώπων. Η πίεση και ο ανταγωνισμός φανέρωσαν ποιοι είναι οι πραγματικοί φίλοι και ποιοι όχι. Παρ’ όλα αυτά θέλω να είμαι θετικός και ευελπιστώ ότι τα πράγματα σίγουρα θα αλλάξουν.