Ο πολύ λίγος ύπνος σε μεγαλύτερη ηλικία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ. Αλλά παραδόξως, το ίδιο ισχύει και για τον υπερβολικό ύπνο.
Ενώ οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ ύπνου και άνοιας, η φύση αυτής της σύνδεσης είναι περίπλοκη. Θα μπορούσε να είναι ότι ο κακός ύπνος πυροδοτεί αλλαγές στον εγκέφαλο που οδηγούν σε άνοια. Ή ότι ο ύπνος μπορεί να διαταράσσεται εξαιτίας ενός υποκείμενου προβλήματος υγείας που επηρεάζει επίσης την υγεία του εγκεφάλου. Και οι αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου μπορεί να αποτελούν πρώιμο σημάδι της άνοιας αυτής καθαυτής.
Τι εκτιμούν οι ειδικοί για τους συσχετισμούς αυτούς και πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε τα ενδεχόμενα με βάση τις δικές μας συνήθειες;
Πολύ λίγος ύπνος
Ο ύπνος λειτουργεί σαν ένα νυχτερινό ντους για τον εγκέφαλο, απομακρύνοντας τα κυτταρικά απόβλητα που συσσωρεύονται την ημέρα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, το υγρό που περιβάλλει τα εγκεφαλικά κύτταρα εκκαθαρίζει τα μοριακά απορρίμματα και τα μεταφέρει στην κυκλοφορία του αίματος, όπου στη συνέχεια φιλτράρονται από το ήπαρ και τα νεφρά και αποβάλλονται από το σώμα.
Αυτά τα «σκουπίδια» περιλαμβάνουν την πρωτεΐνη αμυλοειδές, η οποία θεωρείται ότι παίζει βασικό ρόλο στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ο εγκέφαλος μας παράγει αμυλοειδές κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά όταν η πρωτεΐνη συσσωρεύεται σε κολλώδη συσσωματώματα που ονομάζονται πλάκες, μπορεί να προκύψουν προβλήματα. Όσες περισσότερες ώρες είναι κάποιος ξύπνιος, τόσο περισσότερο αμυλοειδές συσσωρεύεται και τόσο λιγότερο χρόνο έχει ο εγκέφαλος για να το απομακρύνει.
Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν εάν ο συστηματικά πολύ λίγος ύπνος -που κατά κανόνα ορίζεται στις έξι ή λιγότερες ώρες κάθε νύχτα- είναι αρκετός για να προκαλέσει από μόνος του τη συσσώρευση αμυλοειδούς. Αλλά η έρευνα διαπίστωσε ότι άτομα ηλικίας 65 έως 85 ετών που είχαν ήδη πλάκες στον εγκέφαλό τους, όσο λιγότερο κοιμόντουσαν, τόσο περισσότερο αμυλοειδές παρουσίαζαν και τόσο χειρότερη ήταν η γνωστική τους ικανότητα.
«Η έλλειψη ύπνου αρκεί για να προκαλέσει άνοια; Πιθανώς όχι από μόνη της», δηλώνει στους The New York Times η Dr. Sudha Seshadri, ιδρυτική διευθυντήρια του Ινστιτούτου Glenn Biggs για τη Nόσο Alzheimer και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες στο Κέντρο Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Σαν Αντόνιο. «Φαίνεται όμως ότι αποτελεί σίγουρα παράγοντα κινδύνου όσον αφορά την αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης άνοιας και ίσως και της ταχύτητας έκπτωσης».
Τα άτομα με Αλτσχάιμερ μπορεί να αρχίσουν να εμφανίζουν συμπτώματα στα 60 ή στα 70 τους, αλλά η συσσώρευση του αμυλοειδούς μπορεί να έχει αρχίσει έως και δύο δεκαετίες νωρίτερα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι σημαντικό να δίνουμε προτεραιότητα στον ύπνο, με στόχο τις επτά έως εννέα ώρες κάθε νύχτα, ξεκινώντας από τα 40 ή τα 50, αν όχι νωρίτερα, δήλωσε ο Joe Winer, μεταδιδακτορικός συνεργάτης Nευρολογίας και Nευρολογικών Eπιστημών στο Κέντρο Ύπνου και Κιρκαδικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
«Δεν έχουμε μια καλή απάντηση στο ερώτημα, αν ο ύπνος που κάνετε στα 20 σας έχει επιπτώσεις στα τέλη της ζωής σας», σημειώνει ο Δρ Winer. «Νομίζω όμως ότι τα σημάδια δείχνουν ότι πιθανώς στη μέση ηλικία, καθώς οδεύετε προς τα 60 και τα 70, ο ύπνος σας γίνεται σημαντικός παράγοντας».
Ορισμένες διαταραχές του ύπνου, κυρίως η υπνική άπνοια, συνδέονται επίσης με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η άπνοια διαταράσσει τον ύπνο ή στο γεγονός ότι τείνει να εμφανίζεται σε άτομα που είναι υπέρβαρα ή έχουν διαβήτη, δύο παράγοντες που επίσης συνδέονται με την άνοια.
Αλλά ακόμη και χωρίς την επίδραση αυτών των προβλημάτων, η υπνική άπνοια φαίνεται να προσδίδει τον δικό της, ανεξάρτητο κίνδυνο όσον αφορά την άνοια, δήλωσε ο Δρ Diego Carvalho, επίκουρος καθηγητής Νευρολογίας στο Κέντρο Ιατρικής Ύπνου της Κλινικής Mayo. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η υπνική άπνοια περιορίζει την ποσότητα του οξυγόνου που φτάνει στον εγκέφαλο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή του εγκεφάλου και να προκαλέσει βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία και τα κύτταρα.
Πάρα πολύς ύπνος
Στον αντίποδα, ο πολύς ύπνος φαίνεται επίσης να συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, αν και ίσως πιο έμμεσα.
Εάν ένα άτομο συνηθίζει να παραμένει στο κρεβάτι για περισσότερες από εννέα ώρες τη νύχτα ή παίρνει υπνάκους κατά τη διάρκεια της ημέρας, αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη ότι κοιμάται πολύ άσχημα, γεγονός που θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ εξαιτίας των λόγων που προαναφέρθηκαν.
Εναλλακτικά, η ανάγκη για υπερβολικό ύπνο μπορεί να σχετίζεται με κάποια ψυχική ή σωματική δυσλειτουργία. Οι ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, και οι σωματικές παθήσεις, όπως ο διαβήτης ή τα καρδιαγγειακά προβλήματα, συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, όπως και η σωματική αδράνεια, η μοναξιά και η απομόνωση. «Σε αυτό το σημείο, δεν υπάρχει σαφής αιτιολογικός ρόλος του παρατεταμένου ύπνου σε σχέση με την άνοια», εξηγεί ο Dr. Carvalho. «Μπορεί να είναι μάλλον σύμπτωμα ενός υποκείμενου προβλήματος παρά η αιτία του προβλήματος».
Είναι πρώιμο σύμπτωμα Αλτσχάιμερ;
Από τις πρώτες περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται από το Αλτσχάιμερ είναι αυτές που συνδράμουν στη ρύθμιση του ύπνου και των κιρκάδιων ρυθμών. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο μπορεί να αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου ακόμη και προτού εμφανίσουν σημάδια απώλειας μνήμης ή άλλα συμπτώματα.
Η άλλη κύρια πρωτεΐνη -μαζί με το αμυλοειδές -που θεωρείται ότι προκαλεί Αλτσχάιμερ ονομάζεται ταυ. Όπως το αμυλοειδές, έτσι και η tau συσσωρεύεται στον εγκέφαλο, καταστρέφοντας τελικά τα εγκεφαλικά κύτταρα. Ένα από τα πρώτα σημεία που εμφανίζεται συσσώρευση tau «είναι οι περιοχές του εγκεφαλικού στελέχους που είναι σημαντικές για τη ρύθμιση του ύπνου και της αφύπνισης», σημειώνει ο Δρ Winer. «Έτσι πιστεύουμε ότι η πρώιμη εμφάνιση του tau σε αυτές τις περιοχές διαταράσσει τους κύκλους ύπνου-αφύπνισης».
Οι διαταραχές ύπνου μπορεί να αποτελούν πρώιμο σημάδι και άλλων τύπων άνοιας. Στην άνοια με σωμάτια Lewy και στην άνοια της νόσου του Πάρκινσον, για παράδειγμα, ο ύπνος REM (rapid eye movement), γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών, μερικές φορές διαταράσσεται, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αντιδρούν την ώρα που ονειρεύονται, κάτι που μπορεί να παρατηρήσει ο σύντροφός μας στο κρεβάτι, προσθέτει η Δρ Seshadri.
«Κανονικά, αυτό το στάδιο του ύπνου είναι ο χρόνος κατά τον οποίο ο μυϊκός τόνος του σώματος πέφτει σχεδόν στο μηδέν και οι μύες δεν κινούνται. Στη διαταραχή της συμπεριφοράς REM, η καταστολή του μυϊκού τόνου χάνεται και έτσι οι μύες κινούνται στην πραγματικότητα με τον τρόπο που κινείστε στα όνειρά σας», εξηγεί.
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι είναι φυσιολογικό για τους ηλικιωμένους να κοιμούνται λίγο περισσότερο ή λίγο λιγότερο μετά τη συνταξιοδότηση ή να ξυπνούν και να πηγαίνουν για ύπνο λίγο νωρίτερα ή αργότερα από ό,τι συνήθιζαν. Αλλά εάν υπάρξει κάποια δραματική αλλαγή, καλό είναι να επισκεφθείτε τον γιατρό σας ή έναν γιατρό ο οποίος ειδικεύεται στις διαταραχές ύπνου.
«Αν κάποιος ξυπνάει στις 2 ή στις 3 το πρωί ή κοιμάται τρεις ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι λόγος ανησυχίας. Εάν κάποιος σηκώνεται μια ώρα νωρίτερα από ό,τι συνήθιζε και κοιμάται 30 έως 60 λεπτά κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι πολύ πιο πιθανό να πρόκειται για φυσιολογική γήρανση», καταλήγει η Dr. Seshadri.
Με πληροφορίες από The New York Times