Καθώς το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή προγραμματίζει σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει την κορυφαία υψίφωνο του 20ού αιώνα, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Γιώργου Κουμεντάκη.
Από τον Απρίλιο έως και τον Δεκέμβριο, στο πλαίσιο του αφιερώματος στην Κάλλας, η ΕΛΣ θα παρουσιάσει τη «Μήδεια» του Κερουμπίνι -συμπαραγωγή με τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, την Όπερα του Καναδά και τη Λυρική Όπερα του Σικάγου-, μια εικαστική εγκατάσταση στο φουαγέ, ένα Γκαλά Όπερας στο Ηρώδειο, μια έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, ένα ντοκιμαντέρ για τα άγνωστα πρώτα χρόνια της Ελληνίδας ντίβας, ένα βίντεο-ρεσιτάλ αφιερωμένο στο «πρώτο της ρεπερτόριο», ενώ επιπλέον θα πραγματοποιήσει εκπαιδευτικό εργαστήριο μαζί με το DmLab του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Η συμβολή της Μαρίας Κάλλας στη λυρική τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα είναι ιστορική και αδιαμφισβήτητη, καθώς από τη μια ανανέωσε το ρεπερτόριο της όπερας φέρνοντας στην επιφάνεια ξεχασμένα αριστουργήματα του μπελ κάντο και από την άλλη ανέδειξε με την απαράμιλλη ερμηνεία της τη σημασία της δραματικής διάστασης των έργων της όπερας.
Μέσα στην καλλιτεχνική της διαδρομή –η οποία διήρκεσε κάτι περισσότερο από δύο δεκαετίες- αλλά και μέσα από τη δραματική και σύντομη ζωή της, η Κάλλας άφησε μια ανεπανάληπτη καλλιτεχνική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές και δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι έδωσε το φιλί της ζωής στην τέχνη της όπερας, θέτοντας τις βάσεις για μια ουσιαστική ανανέωση όχι μόνο στο μουσικό, αλλά και κυρίως στο σκηνικό της μέρος.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή δεν τιμά απλώς τη σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνο που έκανε διάσημη τη χώρα της σε κάθε γωνιά του πλανήτη, αλλά ταυτόχρονα ρίχνει τους προβολείς σε ένα από τα σπουδαιότερα ιδρυτικά μέλη της, καθώς η Μαρία Κάλλας υπέγραψε το πρώτο της συμβόλαιο με τη Λυρική Σκηνή το 1940, μερικούς μήνες μετά την ίδρυσή της το 1939 από τον φωτισμένο Κωστή Μπαστιά, ως τμήμα του Εθνικού (τότε Βασιλικού) Θεάτρου της Ελλάδας.
Η Μαρία Κάλλας έγινε γνωστή στην Αθήνα, από το 1940 έως το 1945, με το όνομα Μαρία Καλογεροπούλου. Μετά τα πρώτα μαθήματα που έλαβε στο Εθνικό Ωδείο με τη Μαρία Τριβέλλα και παράλληλα με τις σπουδές της στο Ωδείο Αθηνών με την Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, η Καλογεροπούλου ερμήνευσε σημαντικούς ρόλους στη Λυρική Σκηνή αποκτώντας έτσι μια μοναδική σκηνική εμπειρία που τη βοήθησε να επιτύχει πολύ σύντομα τον στόχο της για μια μεγάλη διεθνή σταδιοδρομία.
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η διεθνής πλέον ντίβα, η La Callas, επέστρεψε στην Εθνική Λυρική Σκηνή για να πραγματοποιήσει μια ιστορική πρωτιά, όπως την είχε οραματιστεί ο Κωστής Μπαστιάς, ο οποίος είχε βρεθεί ξανά στη διεύθυνση του μοναδικού ελληνικού λυρικού θεάτρου: να εγκαινιάσει τις πρώτες παραστάσεις όπερας που πραγματοποιήθηκαν στη μακραίωνη ιστορία του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου -το 1960 με τη Νόρμα του Μπελλίνι και το 1961 με τη Μήδεια του Κερουμπίνι. Για τις δύο παραγωγές της Επιδαύρου, η Κάλλας, ως μια ανταπόδοση στη βοήθεια που της πρόσφερε η Λυρική Σκηνή στα πρώτα βήματα της καλλιτεχνικής της πορείας, πρόσφερε την αμοιβή της για τη δημιουργία του θεσμού υποτροφιών για νέους λυρικούς καλλιτέχνες, ο οποίος πήρε το όνομά της.
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού έχει εντάξει τον εορτασμό των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας στον κατάλογο συνεορτασμού επετείων της UNESCO για το 2023. Στον ετήσιο κατάλογο περιλαμβάνονται προσωπικότητες τις οποίες η UNESCO τιμά για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της Επιστήμης, της Εκπαίδευσης, του Πολιτισμού και της Επικοινωνίας, με σκοπό την αναγνώριση και την προβολή της οικουμενικής διάστασης και σημασίας τους.
Σπάνιο υλικό από το αρχείο του Κλεισθένη, του Λεωνίδα Ζώρα, του Αχιλλέα Μαμάκη
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του αφιερώματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στη Μαρία Κάλλας θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά πολύτιμο υλικό από το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει σημαντικές αρχειακές συλλογές. Πρόσφατα ο συλλέκτης Δημήτρης Πυρομάλλης δώρισε στο Αρχείο της ΕΛΣ την πλούσια συλλογή του για τη Μαρία Κάλλας, η οποία αποτελείται από χιλιάδες αντικείμενα και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ηχογραφήσεις, σπάνιες εκδόσεις, έγγραφα, φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα κ.ά.
Επίσης, η ΕΛΣ απέκτησε πρόσφατα το φωτογραφικό αρχείο του Κλεισθένη, το οποίο περιλαμβάνει σπάνιο φωτογραφικό υλικό από τις εμφανίσεις της Κάλλας στην Ελλάδα, καθώς και το αρχείο του αρχιμουσικού Λεωνίδα Ζώρα, ο οποίος είχε διευθύνει την Κάλλας στις πρώτες της παραστάσεις στη Λυρική, αλλά και του δημοσιογράφου και διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών τη δεκαετία του ’50 Αχιλλέα Μαμάκη, ο οποίος προσκάλεσε την Κάλλας να δώσει το ρεσιτάλ του 1957 στο Ηρώδειο. Επιπλέον, για τις ανάγκες του αφιερώματος, το ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ έχει παραχωρήσει στην ΕΛΣ αρχειακό υλικό από το αρχείο Παξινού – Μινωτή.
«Η Μαρία Κάλλας είναι μια καλλιτέχνιδα που καθόρισε την ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής«, σημειώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ, Γιώργος Κουμεντάκης. «Λίγα χρόνια πριν το φαινόμενο Κάλλας φθάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη και γίνει κτήμα όλων των φίλων της λυρικής τέχνης, η Μαρία Καλογεροπούλου ξεκινούσε μια δύσκολη διαδρομή στα χρόνια του πολέμου στην Αθήνα. Ήταν το 1940 όταν ο ιδρυτικός διευθυντής του Οργανισμού μας, ο σπουδαίος Κωστής Μπαστιάς, της πρόσφερε το πρώτο της συμβόλαιο ενώ ήταν ακόμα μαθήτρια στο Ωδείο Αθηνών. Η Κάλλας, με την εκπαίδευση που έλαβε και τη σκηνική εμπειρία που απέκτησε στα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Ελλάδα, έβαλε ισχυρές βάσεις για την επόμενη φάση της σταδιοδρομίας της που ξεκίνησε το 1947 στη Βερόνα. Επέστρεψε στην Ελλάδα, ως παγκόσμια σταρ πλέον, το 1957 για ένα ρεσιτάλ στο Ηρώδειο. Τρία χρόνια αργότερα ο Κωστής Μπαστιάς τής προτείνει να πρωταγωνιστήσει σε παράσταση όπερας για πρώτη φορά στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Έτσι με τη Νόρμα του Μπελλίνι το 1960 και τη Μήδεια του Κερουμπίνι το 1961, άνοιξε μια νέα σελίδα στο τελειότερο και διασημότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο, το οποίο ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ. φιλοξενούσε παραστάσεις αρχαίου δράματος...».
Το πρόγραμμα του αφιερώματος:
Όπερα
«Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι
25, 27, 30 Απριλίου & 2, 4, 9 Μαΐου 2023
Ώρα έναρξης 19.30 (Κυριακή 18.30)
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ – ΚΠΙΣΝ
Μουσική διεύθυνση: Φιλίπ Ωγκέν
Σκηνοθεσία, σκηνικά: Ντέιβιντ ΜακΒίκαρ
Κρέων: Γιάννης Γιαννίσης
Γλαύκη: Βασιλική Καραγιάννη
Ιάσων: Τζόρτζιο Μπερρούτζι
Μήδεια: Άννα Πιρότσι
Νέρις: Νεφέλη Κωτσέλη / Επικεφαλής της φρουράς: Νικόλας Ντούρος
Πρώτη υπηρέτρια: Δέσποινα Σκαρλάτου / Δεύτερη υπηρέτρια: Μάρθα Σωτηρίου
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Πολυμορφική εγκατάσταση
UNBOXING CALLAS:
Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις
4 Μαΐου – 9 Ιουνίου 2023
Φουαγέ Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ
Καλλιτεχνική σύλληψη και εκτέλεση: Πάνος Προφήτης
Κινηματογράφηση: Γιώργος Αθανασίου
Χορός: Βέρα Ζούκα
Επιμέλεια: Βασίλης Ζηδιανάκης / ATOPOS cvc
Συνεργάτιδα επιμέλειας: Στέφη Στούρη
Επιστημονική σύμβουλος: Σοφία Κομποτιάτη.
Γκαλά Όπερας
Η Κάλλας στο Ηρώδειο
Σεπτέμβριος 2023
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Έκθεση
UNBOXING CALLAS:
Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ
26 Νοεμβρίου 2023 – Ιανουάριος 2024
2ος όροφος Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος – ΚΠΙΣΝ
Προβολή
Μαίρη, Μαριάνα, Μαρία - Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας
Ένα ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λούρα
2 Δεκεμβρίου 2023
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ – ΚΠΙΣΝ
Ιδέα, έρευνα, σενάριο: Βασίλης Λούρας
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Ασθενίδης, Βασίλης Λούρας
Διεύθυνση φωτογραφίας: Φώτης Ζυγούρης
Παραγωγός: Στέλλα Αγγελέτου.
GNO TV
H Μαρία Κάλλας στην Ελλάδα, 1937-1945
Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε…
Βίντεο-ρεσιτάλ
Από τον Δεκέμβριο του 2023 στην GNO TV
Εκπαιδευτικό εργαστήριο
Visualising the Voice of Maria Callas
Μια συνεργασία της ΕΛΣ και του Digital Media Lab (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης
Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 2023