Το παρακάτω κείμενο αποτελείται από δικές μου σκέψεις, εκτιμήσεις και προτάσεις.
Ο ατομικός και ο συλλογικός τρόπος λειτουργίας μας, η καθημερινότητα και οι συνήθειές μας είναι προφανές ότι άλλαξαν ριζικά λόγω κορoνοϊού. Θα συνεχίσουν δε να τροποποιούνται ακόμα περισσότερο και στο μέλλον μέχρι την ημέρα εκείνη όπου οι περισσότεροι από μάς θα αποκτήσουν ανοσία ή πρακτικά μέχρι που θα καταστεί δυνατός ο εμβολιασμός της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Κατά τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις αυτό θα απαιτήσει αρχικά περίπου έξι μήνες με ένα έτος από τώρα για ανεύρεση αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου και αρκετούς μήνες έως χρόνια μετά (ίσως ένα ή δύο χρόνια) μέχρι την μαζική παραγωγή και εμβολιασμό της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει ότι τουλάχιστον για την επόμενη διετία θα πρέπει να αναπροσαρμόσομε πλήρως την καθημερινότητά μας.
Για μάς τους Ορθοδόξους είναι εδραία και βαθύτατη η πίστη μας ότι η Θεία Κοινωνία όχι μόνο δεν μεταδίδει κάτι μολυσματικό, αλλά απεναντίας αποτελεί την κραταιά νίκη απέναντι σε κάθε φθορά. Η ένωση με τον Θεό είναι για μάς τους Ορθοδόξους ο πυρήνας της πίστης μας και η συχνότατη Θεία Μετάληψη αποτελεί για μάς πηγή ανεκλάλητης χαράς. Η Θεία Κοινωνία όχι μόνο αποτελεί φάρμακο αλλά ακόμα περαιτέρω αποτελεί είσοδο στην καινοφανή και αγλαοφανή οντολογία της Θεανθρωπίας. Ο Χριστός είναι Θεός πού γίνεται εν ταυτώ και άνθρωπος, ανοίγοντας και για μάς τους ανθρώπους την προοπτική, την δυνατότητα και το πανηγύρι της κατά χάριν θεώσεως. Η πίστη μας δε αυτή είναι ακλόνητη, αποτελεί τον πυρήνα της συγκρότησής μας και δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ.
Από την άλλη όμως εμείς οι Ορθόδοξοι και δη εμείς οι Ρωμηοί είμαστε εξαιρετικά ρεαλιστές και πραγματιστές. Προσλαμβάνομε τον κόσμο ως έχει («το απρόσληπτον και αθεράπευτον») και όχι μέσω παραμορφωτικών φακών. Κατά το δυνατόν δε, δρούμε με διάκριση. Με άλλα λόγια και ο συγχρωτισμός αποτελεί κίνδυνο μετάδοσης, και η προσκύνηση των εικόνων αποτελεί κίνδυνο και το χειροφίλημα αποτελεί κίνδυνο και η διανομή του αντιδώρου από τον ιερέα αποτελεί κίνδυνο και τόσες άλλες πρακτικές στους ναούς μας ενέχουν κινδύνους.
Σε λίγες μέρες ανοίγουν και πάλι οι ναοί για τον λαό και θα μπορούμε και πάλι να μετέχουμε της Θείας Κοινωνίας. Είναι ένα μεγάλο δώρο του Θεού για τον Λαό του. Είμαστε ευγνώμονες και χαρούμενοι. Και πάνω από όλα οφείλομε εμείς οι ίδιοι οι Ορθόδοξοι να προστατεύσομε, να προασπίσομε και να διατηρήσομε πρώτα από όλους τους άλλους το δώρο αυτό. Οφείλομε για το δικό μας αυτό θέμα εμείς οι ίδιοι να έχομε την καίρια πρωτοβουλία και εμείς οι ίδιοι να θέτομε το θετικό πλαίσιο και παράδειγμα. Εάν προκύψουν μαζικές μολύνσεις και συρροές περιστατικών με κέντρο και αιτία την συνάθροιση στο ναό θα υπάρξει κοινωνική ένταση και πολλαπλή αστάθεια.
Οι σκέψεις μου λοιπόν αναφορικά με τα πολύ πρακτικά ζητήματα του θέματος είναι οι εξής:
Α) Αντί μιας μόνο κεντρικής Θείας Λειτουργίας το πρωί της Κυριακής οι Θείες Λειτουργίες κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να αυξηθούν σε αριθμό καθ’ όλο τον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο. Οι πολλαπλές Θείες Λειτουργίες στον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο της Ενορίας θα επιτρέψουν την καλύτερη κατανομή των πιστών με βάση χωροταξικά κριτήρια και την αποφυγή του συγχρωτισμού.
Η αύξηση φυσικά του αριθμού θα γίνει ανάλογα με τον αριθμό των ιερέων και τις δυνατότητες της Ενορίας. Εάν για παράδειγμα υπάρχει μόνον ένας ιερέας θα μπορούν να γίνονται τουλάχιστον δύο Θείες Λειτουργίες (μία Σάββατο πρωί και μία Κυριακή πρωί). Εάν υπάρχουν δύο ή περισσότεροι ιερείς εκτός από την Λειτουργία του Σαββάτου θα μπορεί να γίνεται την Κυριακή και δεύτερη Θεία Λειτουργία κάποιες ώρες μετά την πρώτη. Η δεύτερη αυτή Λειτουργία θα μπορεί να γίνεται είτε στον δεύτερο ναό της Ενορίας (εάν υπάρχει), είτε στο Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας (εάν υπάρχει), είτε στον ίδιο ναό με την πρώτη Λειτουργία μετά όμως από πλήρη αερισμό, απολύμανση και καθαρισμό του χώρου. Θα ενθαρρύνονται δε οι Ιερείς, εάν έχουν την δυνατότητα, να τελούν και άλλες, πρωινές ή νυχτερινές Θείες Λειτουργίες κατά τη διάρκεια της εβδομάδας στην Ενορία τους. Μια άλλη λύση σε επίπεδο μεγάλων δήμων ή ακόμα και Μητροπόλεων θα ήταν να τελούνται προγραμματισμένα καθημερινά πρωινές ή και απογευματινές Θείες Λειτουργίες σε κάποιον κεντρικό ναό με την εκ περιτροπής συμμετοχή του συνόλου των Ιερέων του μεγάλου αυτού δήμου ή της Μητροπόλεως.
Η επιδιωκόμενη μεγάλη αύξηση του αριθμού των Λειτουργιών και η ευρεία κατανομή τους στο χρόνο θα βοηθήσει τα μέγιστα στην αποφυγή των κινδύνων του συγχρωτισμού. Πρακτικώς για να επιτευχθεί η βέλτιστη κατανομή των πιστών ίσως να χρειαστεί να υπάρξει και προηγούμενη δήλωση συμμετοχής εκ μέρους τους, όμως αυτά είναι λεπτομέρειες και ζητήματα που θα λύσει η εκάστοτε Ενορία ή Μητρόπολη με βάση τις δυνατότητές και την πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσει.
Β) Όσο το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες οι πιστοί θα ενθαρρύνονται να παραμένουν στον αύλειο χώρο του ναού κατά τη διάρκεια της Θεία Λειτουργίας τηρώντας πάντα τις αποστάσεις. Οι Ενορίες θα πρέπει να ενισχύσουν μια τέτοια κατεύθυνση με τις ανάλογες ενέργειές τους (εγκατάσταση στεγάστρων ή σκιάστρων, εγκατάσταση μεγαφώνων και ίσως οθονών, διάταξη καθισμάτων στον αύλειο χώρο στις οφειλόμενες αποστάσεις κλ). Επίσης ο Ιερέας θα ενθαρρύνεται αντί να μεταλαμβάνει τον κόσμο από το Ιερό Βήμα να μεταβαίνει άμεσα στον αύλειο χώρο και η Θεία Μετάληψη να λαμβάνει χώρα εκεί.
Γ) Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας θα πρέπει να υπάρχει πλήρης αερισμός του χώρου (όλες οι πόρτες και τα παράθυρα ει δυνατόν ανοιχτά) και όλοι οι συμμετέχοντες πιστοί να τηρούν ευλαβικά τα μέτρα ασφαλείας (αποστάσεις, μάσκα κλ). Πιθανώς κάποια λαϊκά μέλη της Ενορίας να επιφορτιστούν του διακονήματος της επισκόπησης της τήρησης των κανόνων και των ανάλογων συστάσεων.
Δ) Θα πρέπει να αποφεύγεται η προσκύνηση των εικόνων (οι οποίες ούτως ή άλλως θα πρέπει να καθαρίζονται περιοδικά και σχολαστικά) καθώς και το χειροφίλημα στον ιερέα. Η διανομή του αντιδώρου από τον ιερέα θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται. Αντί αυτού θα πρέπει να υπάρχουν όσο γίνεται περισσότερα πανέρια με αντίδωρο σε όλες τις εξόδους ή στον αύλειο χώρο. Μια σκέψη επίσης θα μπορούσε να ήταν αντί για τα γνωστά πανέρια να υπάρχουν πολλοί, επίπεδοι, ευρείς δίσκοι (μεταλλικοί ἢ πλαστικοί) στους οποίους πάνω να τοποθετούνται τα αντίδωρα με κάποια απόσταση το ένα από το άλλο.
Ε) Οι ευπαθείς ομάδες κατά τη γνώμη μου όσο μπορούν θα πρέπει να αποφεύγουν τις συναθροίσεις και την προσέλευση τους στις Θείες Λειτουργίες. Αντίθετα θα πρέπει να μεταλαμβάνουν όσο πιο συχνά μπορούν βάσει φυσικά πάντα και των οδηγιών του Πνευματικού τους. Η συχνή Θεία Μετάληψη μπορεί να επιτευχθεί: (α) είτε με την προγραμματισμένη μετάβαση του Ιερέως στο σπίτι του ευπαθούς πιστού, είτε (β) με την προγραμματισμένη ατομική μετάβαση του πιστού αυτού στον ναό κατά τη διάρκεια της εβδομάδος. Η προγραμματισμένη δε ατομική μετάβαση του πιστού στον ναό κατά τη διάρκεια όλης της εβδομάδας μετά από συνεννόηση με τον Ιερέα για την λήψη της Θείας Ευχαριστίας, μπορεί ως δυνατότητα να επεκταθεί εκτός από τις ευπαθείς ομάδες και στο σύνολο των πιστών εάν ο αριθμός των πιστών που θέλουν να συμμετέχουν στη Θεία Μετάληψη είναι πολύ μεγάλος και οι ανάγκες δεν θα μπορούν να καλυφθούν κατά τις Θείες Λειτουργίες.
Μετά τα παραπάνω άμεσα πρακτικά ζητήματα και ολοκληρώνοντας την κατάθεση των σκέψεών μου ως λαϊκό μέλος της Εκκλησίας, θα ήθελα να θέσω σύντομα και έναν γενικότερο προβληματισμό. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και κατά τις δεκαετίες που έρχονται λόγω της επιστημονικής και τεχνολογικής έκρηξης και κυρίως της γενικευμένης επικράτησης των αυτοματισμών, της τεχνικής νοημοσύνης και των αλγορίθμων ο κόσμος μεταβάλλεται ριζικά. Λόγω αυτού, μεταξύ άλλων, υπάρχοντα καθώς και νεοεμφανιζόμενα κέντρα ισχύος σε πλανητικό επίπεδο ενισχύονται πολλαπλώς και υπερβαλλόντως και τίθενται σοβαρότατα ζητήματα ελευθερίας του προσώπου και λειτουργίας της δημοκρατίας. Οι επιμέρους κυβερνήσεις συχνά καθίστανται προϊόντος του χρόνου ανίσχυρες, ευεπίφορες εξωτερικών προσβολών και πιέσεων και ίσως ίσως τελικώς να καθίστανται και ενεργούμενα των κέντρων αυτών.
Σε ένα τέτοιο λοιπόν πλαίσιο, στο μέλλον θεωρώ ότι η Εκκλησία ως θεσμός θα πρέπει να στοχεύσει στρατηγικά στην όσον το δυνατόν περισσότερη αυτονόμηση και ανεξαρτητοποίησή της από την εκάστοτε Πολιτεία. Και αυτό δεν λέγεται με την έννοια τρόπον τινά της «αντίστασης» στις επιταγές της Πολιτείας. Κάθε άλλο. Κεντρικό στοιχείο συμπεριφοράς του χριστιανού είναι η υποταγή στις εξουσίες και στις αρχές πλην φυσικά αμαρτίας και αιρέσεως. Ο Απόστολος Παύλος ήταν ξεκάθαρος ως προς αυτό σε πολλά σημεία της διδασκαλίας του, όπως στην προς Ρωμαίους (Ρωμ. 13, 1) ή στην προς Τίτον Επιστολή του (Τίτ. 3, 1), όπου και χαρακτηριστικά υπομιμνήσκει στους χριστιανούς « … ἀρχαῖς καὶ ἐξουσίαις ὑποτάσσεσθαι, πειθαρχεῖν, πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἑτοίμους εἶναι.» Ειδικά δε στην περίπτωση του κορωνοϊού και εγώ θεωρώ ότι για πολλούς λόγους η Εκκλησία ορθώς έπραξε τα περισσότερα από ό,τι έπραξε.
Λέω όμως ότι η Εκκλησία από μόνη της θα πρέπει στο μέλλον να στοχεύσει στρατηγικά σε μίαν όσον το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονόμησή της ώστε να έχει την δυνατότητα προάσπισης και προστασίας καταρχάς της εσωτερικής λειτουργικής της ζωής και περαιτέρω της προάσπισης της ελευθερίας του προσώπου τόσο σε επίπεδο πιστών όσο και ευρύτερης κοινωνίας. Και αυτό θα πρέπει να γίνει όχι μόνο σε επίπεδο εθνικό αλλά και σε υπερεθνικό επίπεδο ως διαποίμανση του ενός ενιαίου, διακριτού, υπερεθνικού Λαού του Θεού σε οικουμενικό επίπεδο.
Σημείωση: το κείμενο γράφηκε την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου και έμεινε αναλλοίωτο για την έκφραση της εξέλιξης της σκέψης και της πιστότητας της. Με χαρά όμως είδαμε τις αποφάσεις της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (12/5/2010) και ιδιαίτερα την ισχυρή σύσταση για συχνή τέλεση Θείων Λειτουργιών και κατά τις εργάσιμες ημέρες της εβδομάδος.