Η συμβολή και η σημασία της εκπαίδευσης στη δημιουργία κριτικών πολιτών είναι αναντίρρητη. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται να εκπορεύεται από τις θέσεις της κριτικής παιδαγωγικής και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.
Μόνο έτσι μπορεί να εξοπλίσει το οπλοστάσιο των μαθητών/τριών και αυριανών πολιτών με εκείνες τις ηθικές αξίες και τις κοινωνικές ικανότητες που θα τους προασπίσουν μπρος στις απαιτήσεις της σύγχρονης πολυπολιτισμικής και πολυμορφικής πραγματικότητας, ενώ ταυτόχρονα θα τους ωθήσουν να συνδράμουν στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Ο σχεδιασμός μιας τέτοιας πολιτικής εκπαίδευσης συνεπάγεται την ενστάλαξη στο μαθητικό σώμα αρχών αναφορικά με το βάρος της ευθύνης που φέρουν οι πολίτες μιας κοινωνίας. Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο «γίγνεσθαι» η ιδιότητα του πολίτη επαναδιατυπώνεται με όρους που αγκαλιάζουν την οικουμενικότητα. Το γεγονός αυτό, χρήζει της δημιουργίας μιας «νέας» ταυτότητας του πολίτη που αποτελεί συνονθύλευμα ατομικών και παγκόσμιων-υπερεθνικών «αποχρώσεων», υπό το πρίσμα μιας περισσότερο ολιστικής θεώρησης.
Από τη στιγμή που υπό τη σκέπη του Νεοφιλελευθερισμού η ταυτότητα του πολίτη απαρτίζεται από τις επιλογές του ίδιου του ατόμου, αποτελεί αδήριτη ανάγκη για την Παιδεία να επανεξετάσει το ρόλο τόσο του εθνικού πολίτη όσο και της εκπαίδευσης συλλήβδην, μιας και η γνώση των πολιτικοοικονομικών συστημάτων εξελίσσεται, συνεπαίρνοντας μαζί της και την έννοια του «πολίτη», που δεν είναι στατική, αλλά καθόλα δυναμική, και να διαμορφώσει προσωπικότητες που θα εμφορούνται από τα ιδανικά της δημοκρατίας, της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας (Banks, 2004) 1. Λυδία λίθο για την εύρυθμη λειτουργία του θεσμού της δημοκρατίας συνιστά ο πολίτης της. Όταν, λοιπόν, ο δεύτερος είναι χειραφετημένος, μετέχει στα κοινά και είναι κριτικά εγγράμματος, τότε αυτή μπορεί να καρποφορήσει. Η εκπαίδευση αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη δημοκρατία και τον πολίτη. Είναι εκείνη που καλείται να εφοδιάσει το άτομο με όλες τις προαπαιτούμενες δεξιότητες για τη μετουσίωση της δημοκρατίας σε πράξη. Από την άλλη πλευρά, ο πλουραλιστικός χαρακτήρας των σύγχρονων δημοκρατιών προϋποθέτει το δημόσιο διάλογο για τη διαπολιτισμικότητα, όπου απαιτείται από τους μετέχοντες/ουσες σε αυτόν να έχουν κατακτήσει πολιτικές αρετές, όπως είναι η κριτική σκέψη, η ικανότητα για αμφισβήτηση της όποιας αποκαλούμενης «αυθεντίας» (πολιτικής και μη), η εποικοδομητική αλληλεπίδραση, ο σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων, η ικανότητα αυτοσυγκράτησης και συμβιβασμού κ.α.
Αποτελεί αυτόδηλη πραγματικότητα ότι σήμερα βρισκόμαστε σε ένα στίβο μάχης όπου συναγωνιζόμαστε τη διαφορετικότητα και την πολυμορφία. Πρόκειται για μια πρόκληση την οποία καλούμαστε να διαχειριστούμε με τέτοιον τρόπο, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική συνοχή, υπερπηδώντας τα εμπόδια της ανεπαρκούς αποτελεσματικότητας των παραδοσιακών αρχών και του εθνοκεντρισμού (Μπεζάτη και Θεοδοσοπούλου, 2006)2 . Η διαπολιτισμική προσέγγιση αποτελεί τη νηνεμία για τα ταραγμένα ύδατα των σύγχρονων πολιτισμικών θαλασσών, όπου συμβιώνουν πολυσχιδείς νόρμες, κατοχυρώνοντάς τους το δικαίωμα στη διαφορετικότητα.
Εν προκειμένω, αναφύεται η ανάγκη μεταστροφής της σχολικής κουλτούρας στα μονοπάτια της εκπαίδευσης του κριτικού μετασχηματιστικού πολίτη. Η προσέγγιση αυτή, επεκτείνεται σε όλες τις παραμέτρους της διδακτικής πράξης (Α.Π, σχολική διοίκηση, το περιεχόμενο, μέθοδοι και μορφές διδασκαλίας κοκ), αξιοποιώντας το πολιτισμικό και μορφωτικό κεφάλαιο που τα άτομα φέρουν στο σχολείο, κατά τέτοιον τρόπο που να επαναπροσδιοριστούν στη βάση ζητημάτων δικαιοσύνης, ισότητας, της ελευθερίας και της συλλογικότητας. Σε αδρές γραμμές, συνδέει τους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος με την εμπλοκή των μαθητών/τριών σε απτά κοινωνικά ζητήματα που τους/τις αφορούν (Ladson-Billings in Banks 2012: 221) 3 .
Το ευτυχές είναι ότι πολλοί/ες εκπαιδευτικοί αντίκεινται σθεναρά σε κάθε προσπάθεια του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος να παράξει ένα τύπο «μαζικής» κουλτούρας που απαρτίζεται από τις αρχές του ατομισμού, ανταγωνισμού, φόβου προς την εξουσία, καθώς και αναπαραγωγής της καταπίεσης που απορρέει από τις υφιστάμενες κοινωνικές δομές και τις εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως αυτές αντανακλώνται μέσα από το κάτοπτρο του σεξισμού και του εκφοβισμού. Χρειάζεται, τέλος, να συνεχίζουν οι δάσκαλοι/ες να στέκονται κριτικά απέναντι στα ιδεολογήματα που διακηρύσσει, εξετάζοντας μαζί με τα παιδιά τις αιτίες που εγκαθιδρύουν την καταπίεση και την ανισότητα στον κοινωνικό ιστό και αυτό είναι επιτακτική ανάγκη να κάνουν.
Παραπομπές:
[1] Βασιλειάδης, Κ., Τσιούμης, Κ. (2015)Τα χαρακτηριστικά του ενεργού πολίτη. Αντιλήψεις μαθητών/τριών δημοτικού μετά από ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για την ιδιότητα του πολίτη. Paper presented in International Conference ’Cultural Diversity Equity and Inclusion: Intercultural Education in 21st century and Beyond, Ioannina 29 June-3 July 2015
[2] Μπεζάτη, Θ., Θεοδοσοπούλου, Μ. (2006). Στόχοι της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και ο ρόλος της εκπαίδευσης ενηλίκων. Conference paper. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ”Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση”, Πρακτικά Συνεδρίου, 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2006, σελ. 181-186. Βόλος: Υπουργείο Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου, 2018, από: http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/139/2/139.pdf
[3] Karadimou, M., Kyridis, A., Tsioumis, K. (2014). What Greek Primary School Teachers Believe about Citizenship Education? International Journal of Learning and Development, Vol 4, No 4. Θεσσαλονίκη: Macrothink Institute