«Η επίδραση που η Δύση έχει στην Ανατολή είναι μεγαλύτερη από το αντίστροφο. Για να σου δώσω ένα παράδειγμα από τη μουσική σκηνή στο Λίβανο, οι νεότερες γενιές αφήνουν όλο και περισσότερο την mainstream αραβική μουσική και στρέφονται στην παγκόσμια εμπορική ηλεκτρονική και εναλλακτική indie μουσική» μας είπε ο Bernard Batrouni, ιδρυτής της μουσικής ιστοσελίδας Project Revolver από το Λίβανο.
Ποιες είναι οι προσαρμογές και οικειοποιήσεις της αραβικής μουσικής στη δυτική ηλεκτρονική μουσική; Πώς οι ανατολικοί ρυθμοί ενεπλάκησαν με την ηλεκτρονική μουσική της Ευρώπης, σε μια εποχή κατά την οποία τα νέα «δημοκρατικά» μέσα παραγωγής και διανομής καταφέρνουν να αλλάξουν τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ μουσικών και αγορών;
Με την ψηφιακή επανάσταση παρατηρούμε τη σαρωτική αποτοπικοποίηση της μουσικής. Οι τεχνολογίες ήχου που δημιουργήθηκαν έδωσαν τη δυνατότητα ποιοτικότερης μουσικής παραγωγής και γρηγορότερης μετάδοσής της σε διάφορα σημεία του κόσμου. Η ψηφιακή επανάσταση, με τη γρήγορη εξάπλωση των μουσικών ειδών σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, βοήθησε στην οικειοποίηση ξένων μουσικών ειδών κυρίως από ανθρώπους με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και πολυπολιτισμικό προσανατολισμό. Παράδειγμα αποτελούν οι Omar Souleyman, Satori, Oceanus Orientalus και οι Γάλλοι Acid Arab, καλλιτέχνες που αναμειγνύουν ανατολικά και δυτικά στοιχεία στη μουσική βιομηχανία, δημιουργώντας ένα κράμα Δυτικής και Ανατολικής μουσικής.
Ο HEAR (Sary Sehnaoui) είναι DJ και μουσικός παραγωγός από το Λίβανο, έχει όμως ως βάση του το Βερολίνο. Όσον αφορά στα αραβικά στοιχεία που εντάσσει στα κομμάτια του, ο ίδιος δηλώνει πως του αρέσει να συμπεριλαμβάνει «το ούτι, έγχορδο μουσικό όργανο ιδιαίτερα διαδεδομένο στις χώρες της Μέσης Ανατολής και να τραγουδά στα αραβικά».
Στο παρακάτω κομμάτι “Hear & Hakim Murphy - Motion Currents (Wareika’s Moon Aligned Remix) (Label: Naissance Musik)” η Γερμανική μπάντα Wareika παίζει το ούτι στη συνεργασία της με τον Sary:
Η πρόοδος που συντελείται τα τελευταία χρόνια στον τομέα των τεχνολογιών και των ηχητικών συστημάτων, έδωσε νέες δυνατότητες στους μουσικούς παραγωγούς. Και ενώ οι ήχοι μουσικών καλλιτεχνών όπως ο Omar Souleyman ή οι Acid Arab προέρχονται από τον αραβικό κόσμο, η ποιότητα του ήχου τους παράγεται σε στούντιο εγγραφής στις δυτικές χώρες.
Όσον αφορά στη σημασία της ψηφιακής τεχνολογίας στην προσαρμογή στοιχείων της Ανατολικής μουσικής στη Δυτική ηλεκτρονική, ο Bernard Batrouni εξηγεί ότι «αυτό έχει να κάνει με την ιστορία της δειγματοληψίας η οποία άνοιξε το δρόμο για καινοτομίες στην ηλεκτρονική μουσική. Θα έλεγα ότι η δειγματοληψία έγινε μια ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις της επέτρεπαν να γίνει ευκολότερα. Τώρα ο καθένας με έναν υπολογιστή και το σωστό πρόγραμμα μπορεί να δοκιμάσει ήχους σε άλλους ήχους. Έτσι και οι καλλιτέχνες της ηλεκτρονικής μουσικής σκηνής προσαρμόζουν στοιχεία της ανατολικής μουσικής στα κομμάτια τους. Η τεχνολογική πρόοδος ήταν απαραίτητη για αυτήν την αναπτυσσόμενη τάση.»
Η αποικιοκρατία
Εμβαθύνοντας στα αίτια που οδήγησαν στην οικειοποίηση της ανατολικής μουσικής στη δυτική ηλεκτρονική, αναφέρουμε το ρόλο της αποικιοκρατίας στον αραβικό κόσμο. Συγκεκριμένα, χώρες της Βορείου Αφρικής, όπως η Αλγερία, η Αίγυπτος, η Τυνησία και το Μαρόκο, υπήρξαν για πολλές δεκαετίες αποικίες της Γαλλίας (1830 – 1962). Αποτέλεσμα των αποικιακών δραστηριοτήτων ήταν η μετανάστευση και επομένως η παρουσία των αραβικών ακουσμάτων της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής στα μητροπολιτικά κέντρα της Δύσης (Παρίσι, Λονδίνο, Νέα Υόρκη). Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (European Council on Foreign Relations):
Ο Bernard Batrouni θεωρεί ότι «οι ρόλοι του αποικισμού και της παγκοσμιοποίησης έχουν αλληλοεπικαλυφθεί. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις περιοχές έχει γίνει πιο λεπτή από ποτέ. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται κυρίως στις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και το διαδίκτυο. Νομίζω ότι η αποικιοκρατία άνοιξε τις πόρτες της Δύσης στην Ανατολή αλλά η παγκοσμιοποίηση λειτούργησε ως ο ουσιαστικός καταλύτης».
Η Mayaline Hage είναι η βασική τραγουδίστρια και κιθαρίστρια της electro – rock μουσικής μπάντας Lumi από το Λίβανο. Μας είπε ότι πιστεύει πως «ένα μέρος του πληθυσμού του Λιβάνου έχει επηρεαστεί πολύ από τη Γαλλική κουλτούρα. Για παράδειγμα, εδώ υπάρχουν 2 γαλλόφωνα ραδιόφωνα. Και εγώ και ο Marc Codsi (μέλος της μπάντας) ανήκουμε σε αυτήν την κατηγορία του πληθυσμού. Εγώ έχω τη Γαλλική ιθαγένεια, έζησα για μεγάλο μέρος της ζωής μου στη Γαλλία, οι γονείς μου επίσης σπούδασαν εκεί…».
Το εξωτικό του «άλλου» εμπορευματοποιείται στη Δύση
Όπως σημειώνει η Maria del Carmen* «στην πραγματικότητα, η έννοια της Παγκόσμιας Μουσικής (“World Music”) βασίζεται σε μια έμφαση στη ‘διαφορά’, είτε επιμένοντας στο ‘διαφορετικό / εξωτικό’ του άλλου, το οποίο πρόκειται να εμπορευματοποιηθεί σε σχέση με αυτό που παράγεται στη Δύση, είτε έχοντας ως επίκεντρο τη ‘διαφορά’ σε σχέση με την ποιότητα της ηχητικής παραγωγής που σχετίζεται με την τοπική παραγωγή περιορισμένων πόρων».
Όταν ρωτήσαμε τη Mayaline εάν υπάρχει στη Δύση μια τάση εμπορευματοποίησης του «εξωτικού» και «διαφορετικού», είπε πως πιστεύει ότι «αυτό το φαινόμενο υπάρχει. Προσωπικά, πάντα αρνούμαστε να κάνουμε κάτι τέτοιο, να κάνουμε μουσική έχοντας κατά νου μια εμπορική ατζέντα, αν και από την αρχή μας πίεζαν να το κάνουμε, εάν θέλαμε «να πετύχουμε».
Η Sabrin Falhi, φοιτήτρια που ζει στο Κατάρ αλλά κατάγεται από τη Φινλανδία και την Τυνησία, ερμηνεύει το φαινόμενο της ένταξης αραβικών μουσικών στοιχείων στη δυτική ηλεκτρονική μουσική σκηνή ως «απόρροια των αραβικών πληθυσμών στην Ευρώπη. Επίσης, οι άνθρωποι μπορεί να γοητεύονται από τους ξένους ρυθμούς».
Όταν τη ρωτήσαμε εάν οι άνθρωποι στο Κατάρ ακούνε δυτική μουσική, απάντησε πως «οι άνθρωποι εδώ φαίνεται να αγαπούν τη δυτική μουσική, είτε αυτήν είναι ηλεκτρονική είτε ποπ, ραπ κλπ. Παρόλο που δεν κατάγομαι από το Κατάρ, δεν νομίζω ότι έχω ακούσει ποτέ ηλεκτρονική μουσική που να έχει παραχθεί από κάποιον ντόπιο. Οι άνθρωποι ακούνε κυρίως DJs από τη Δύση μέσω του Youtube».
Ο Amine Belfatmi, μεταπτυχιακός φοιτητής από το Μαρόκο που έχει εργαστεί στη μουσική βιομηχανία, μας είπε πως «στο Μαρόκο ακούω παντού ηλεκτρονική μουσική: στα μαγαζιά, στα εστιατόρια, στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο, τόσο από τοπικούς όσο και από διεθνείς καλλιτέχνες. Από την άλλη πλευρά, πολλοί Δυτικοί θαυμάζουν τα ανατολίτικα όργανα και τους αραβικούς ρυθμούς. Τους βρίσκουν αυθεντικούς και διαφορετικούς από τους δικούς τους. Επιπλέον, οι περισσότεροι ανατολικοί αραβικοί ήχοι είναι γεμάτοι ζωή και σε ωθούν να χορέψεις».
*Maria den Carmen de la Peza (2006). ‘Music and Globalization: The Impact of Latin America Music in Japan’, Journal of Intercultural Studies XV:1, 168-176