Ένας φίλος που πρόσφατα μπήκε στο fb με ρώτησε «Μήπως υπάρχει πουθενά κανένα κουμπί Dislike - απαρέσκειας;»
Κι όμως όχι ακριβώς. Υπάρχει το κουμπί «έλεος» που σηματοδοτεί την διαφωνία ή την οργή για την ανάρτηση ή το συνημμένο της ανάρτησης, όπως δείχνει και το συνοφρυωμένο εικονίδιο.
Κι όμως όχι ακριβώς. Υπάρχει ένα εικονίδιο που σηματοδοτεί την διαφωνία ή την οργή για την ανάρτηση ή για το συνημμένο της ανάρτησης, όπως δείχνει με χαρακτηριστικό τρόπο η συνοφρυωμένη έκφραση αυτής της φατσούλας.
Η λέξη «έλεος» που αναγράφεται πάνω από το εικονίδιο αποδίδει όμως την αντίθετη σημασία από την κύρια έννοια της λέξης· χρησιμοποιείται εδώ ως επιφώνημα αγανάκτησης, που εκφέρεται με ειρωνική μάλλον διάθεση.
Από τις επτά έννοιες που δίνει το λεξικό του Μπαμπινιώτη χρησιμοποιείται στο εικονίδιο μόνο μια από αυτές. Οι άλλες έννοιες είναι εντελώς διαφορετικές και μάλλον αντίθετες. Δείτε στο τέλος του σχολίου το λήμμα «έλεος» όπως παρουσιάζεται στο λεξικό του Μπαμπινιώτη.
Συμπληρώνω ότι στην αρχαιότητα ο θεός Έλεος ήταν η προσωποποίηση του ομώνυμου συναισθήματος. Υπήρχε μάλιστα βωμός του στην αγορά των Αθηνών. Το έλεος αποδίδονταν στους ικέτες.
Στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο ο Ιησούς επαναλαμβάνει δύο φορές «ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν». «πορευθέντες δὲ μάθετε τί ἐστιν ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν. οὐ γὰρ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν» (Ματθ. θ 13) «εἰ δὲ ἐγνώκειτε τί ἐστιν ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν, οὐκ ἅν κατεδικάσατε τοὺς ἀναιτίους» (Ματθ. ιβ 7). Ενώ στην επί του όρους ομιλία λέγει: «Μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσονται» (Ματθ. ε 7). Η θυσία είναι κάτι σαν δώρο εξευμενισμού, κάπως σαν εξαγορά. Το έλεος όμως – η ευσπλαχνία – χαρακτηρίζει τον άνθρωπο με ενσυναίσθηση.
Το εκπληκτικό είναι ότι στο fb στα αγγλικά για το ίδιο εικονίδιο σημειώνεται Angry = οργή, στα Ισπανικά γράφει Me enfada = με κάνει να θυμώνω, ενώ στα Γαλλικά και στα Ιταλικά σημειώνεται απλά Grrr.
Τι συμβαίνει όμως με τα ελληνική εκδοχή;
Προφανώς κάποιος αγράμματος τεχνικός Η/Υ ήξερε την λέξη έλεος μόνο ως επιφώνημα αγανάκτησης και φαντάζομαι θα το αναφωνούσε κάθε φορά που θα «κολλούσε» ο υπολογιστής του ή το δίκτυο ή όταν μάλωνε με την φίλη του. Αρκεί όμως αυτό για να επιβληθεί ισοπεδωτικά;
Και τι έκαναν οι φιλόλογοι για να αλλάξει; Φαίνεται ότι αυτοί απαξιώνουν να ασχοληθούν. Σαν τους ιστορικούς που δεν κατήγγειλαν ποτέ τον βιβλιοπώλη Λιακόπουλο για τις ασυναρτησίες του. Απαξιώνουν να ασχοληθούν με αυτά που καταναλώνει ο απλός λαός.
Είναι προφανές ότι είναι προτιμότερο το επιφώνημα Γκρρρ, σαν να είμαστε ο Χίουι, ο Λίουι ή ο Ντίουι – τα ανιψάκια του Ντόναλντ Ντακ – από την χρήση της λέξης «έλεος» με βαρβαρικό τρόπο. Θα μπορούσε βέβαια να γράφει απλά «οργή» που είναι και σύντομη λέξη, όπως θα το ήθελαν στο fb.
Οι έννοιες της λέξης έλεος σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη:
η ευσπλαχνία, η συμπόνια: ζήτησε το ~ των αντιπάλων του || τον χτύπησε χωρίς έλεος ΣΥΝ. λύπηση, οίκτος, συμπάθεια ΑΝΤ. ασπλαχνία・ ΦΡ. (α) στο έλεος τού Θεού χωρίς βοήθεια από πουθενά: εγκαταλείπομαι | αφήνομαι | βρίσκομαι ~ (β) στο έλεος (κάποιου) στην απόλυτη διάθεση ή κυριαρχία (κάποιου): άφησε τη βάρκα στο ~ του ανέμου || βρίσκομαι στο ~ τής τύχης | τού εχθρού.
- (ειρων. ως επιφών.) (ως έκφραση αγανάκτησης για κάτι που γίνεται σε υπερβολικό βαθμό) όχι άλλο! φτάνει!: ~, λυπηθείτε μας επιτέλους! Όχι κι άλλες σαπουνόπερες και ριάλιτι σόου στην τηλεόραση!
- ΘΡΗΣΚ. η αγάπη και η ευσπλαχνία τού Θεού προς τους ανθρώπους
- η ελεημοσύνη, η υλική και ηθική συμπαράσταση, που εκδηλώνει κάποιος (προς τους άλλους) ΣΥΝ. συνδρομή- ΦΡ. αδελφή τού ελέους βλ. λ. αδελφή
- 5. ελέη (τα) τα άφθονα αγαθά, ο πλούτος: μοίρασε τα ~ του σε φτωχούς και αδικημένους || τα ~ τής θάλασσας・ ΦΡ. (α) τα ελέη τού Θεού | του Αβραάμ και τού Ισαάκ αγαθά σε αφθονία: δεν τους λείπει τίποτε・ έχουν ~ (β) πλούσια τα ελέη! (μεσν. φρ.) (i) για περιπτώσεις αφθονίας αγαθών (ii) για πλούσια σωματικά χαρίσματα (συνήθ. για γυναίκα): ~ της!
- (ως επιφών.) για αίτηση συγχώρησης, βοήθειας ή επιείκειας: ~! Μην μας εγκαταλείπετε!
- ελέω (ελέω) χάρη σε κάποιον, επειδή κάποιος επέτρεψε, ευνόησε (κάτι): ~ υπουργού αναρριχήθηκε στις ανώτατες θέσεις τής δημόσιας διοίκησης・ ΦΡ. (για απόλυτους άρχοντες) ελέω Θεού (λατ. Dei gratia) με τη θέληση και την προστασία τού Θεού- φράση που δηλώνει πως η εξουσία αντλείται από τη χάρη και την ευσπλαχνία τού Θεού και δεν υπόκειται σε άλλους (ανθρώπινους) περιορισμούς: ~ βασιλιάς | μονάρχης.
ΣΧΟΛΙΟ λ. παρώνυμο, σύνθετος. [ΕΤΥΜ. αρχ., αγν. ετύμου, αν και δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί η σύνδεση με θρηνητικά επιφωνήματα (λ.χ. ελελεύ) και με ονοματοποιημένες λ. (πβ. όλοφυρμός). Ενώ το ρ. σπλαγχνίζομαι αναφερόταν στο συναίσθημα λύπης και οίκτου εξαιτίας των κακών περιστάσεων κάποιου, το έλεος δήλωσε κυρ. την έμπρακτη εκδήλωση αυτού τού συναισθήματος. Τη λ. έλεος χρησιμοποίησαν επίσης οι Εβδομήκοντα ως απόδ. τού εβρ. Rahamim συμπάθεια, τρυφερότητα, που αποτελεί ιδιότητα τού Θεού].