Ο Αναπληρωτής Καθηγητής του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σπύρος Πατσουράκος δυναμικός και ιδιαιτέρως δραστήριος από τη φύση του, διετέλεσε συντονιστικό ρόλο απασχολούμενος σε ένα παγκόσμιο επιστημονικό εγχείρημα, το οποίο ανοίγει το δρόμο για νέες και βαθύτερες έρευνες που σταδιακά αναμένεται να ρίξουν άπλετο φως στις διεργασίες που διέπουν το μυστηριώδες μητρικό μας Αστέρι.
Μια από τις ισχυρότερες εκλύσεις ενέργειας στο Ηλιακό μας Σύστημα και βασικό παράγοντα διαμόρφωσης του διαστημικού καιρού αποτελούν οι εκτοξεύσεις στεμματικού υλικού Corona Mass ejections (CMEs).
Υπάρχουν επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι η εν λόγω έκρηξη αντιστοιχεί σε ένα σχοινί μαγνητικής ροής, ενώ η δεύτερη σχολή σκέψης διατείνεται ότι το μαγνητικό πεδίο στην ηλιακή ατμόσφαιρα προ της εν λόγω έκρηξης φέρει τη μορφή μιας συστοιχίας παραμορφωμένων βρόχων.
Ο προσδιορισμός της προ-εκρηκτικής μορφολογίας των CMEs, θα αποτελέσει ορόσημο για την κατανόηση των CMEs αλλά και σε ένα δεύτερο χρόνο για να είμαστε σε θέση να προβλέψουμε τη γέννεση αυτών των σημαντικών φαινομένων που αν μη τι άλλο μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο ποσοστό τις επίγειες και τις διαστημικές τεχνολογικές δραστηριότητες
Διαβάστε την ακόλουθη και άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ο Δρ. Σπυρίδων Πατσουράκος παρέθεσε στον Κώστα Πρώιμο
Κύριε Καθηγητά, υφίσταται έντονη διχογνωμία στην επιστημονική Κοινότητα σχετικά με την μορφολογία του μαγνητικού πεδίου πριν την έναρξη των CMΕs. Ωστόσο, με πρωτοβουλία δική σας αν δεν απατώμαι, επιχειρήσατε να δώσετε μια ξεκάθαρη απάντηση...
Πριν λίγα χρόνια με τον κ.Αγγελο Βουρλίδα του Johns Hopkins Univercity δημιουργήσαμε μια διεθνή επιστημονική ομάδα υπό την αιγίδα του Ιnternational Space Science Institute η οποία εδρεύει στη Βέρνη της Ελβετίας. Ακριβώς για να προχωρήσουμε στην επίλυση του ανωτερω ηλιακού ζητήματος.
Η ομάδα αποτελείτο και από ξένους συναδέλφους παγκοσμίου κύρους, αλλά την διακατείχε εντονότατο ελληνικό χρώμα λόγω της έρευνας αιχμής που διεξαγόταν από έλληνες ερευνητές της ημεδαπής και της αλλοδαπής, έχοντας στη σύνθεση της, τον κ. Σπύρο Αντίοχο από την ΝASA, τον κ.Βασίλη Αρχοντή, από το Πανεπιστήμιο St. Andrews του Ηνωμένου Βασιλείου,, τον κ.Μανώλη Γεωργούλη από το Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθήνων, τον κ. Αλέξανδρο Νίντο του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τοκ κ.Πέτρο Συντέλη του Πανεπιστημίου St. Andrews και τον κ. Γεώργιο Χίντζογλου από την Lockheed Martin.
Συναντηθήκαμε δύο φορές στη Βέρνη, επι της ουσίας εκπρόσωποι και των δύο σχολών σκέψης που αναφέρθηκαν στην αρχή και παρά τις οξείες αντιπαραθεσεις εν τέλει η κατάληξη ήταν θετική, με τη συγγραφή ενός άρθρου που πραγματεύεται το θέμα της υπάρχουσας κατάστασης που επικρατεί στο μαγνητικό πεδίο πριν την έναρξη των CMEs.
Ποιό ήταν το τελικό συμπέρασμα από τον επιστημονικό συγχρωτισμό των δύο σχολών σκέψης;
Αν υποθέσουμε ότι οι μεν υποστηρίζαμε μαύρο (για να το θέσω απλοϊκά) και οι δε ..άσπρο, τελικά κοιτάζοντας τον Ηλιο δεν ισχύει απόλυτα ούτε το ένα ούτε το άλλο, διότι πριν την έναρξη εκτοξεύσεων στεμματικού υλικού συνυπάρχουν και οι δύο αυτές μορφολογίες. Δηλαδή έχουμε ένα μέρος των ενδείξεων που συνάδει περισσότερο με τις ιδιότητες ενός σχοινιού μαγνητικής ροής και κάποιες άλλες με μια συστοιχία παραμορφωμένων βρόχων.
Οδηγηθήκαμε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι αντιμετωπίζουμε μια υβριδική κατάσταση, με την συνύπαρξη των δύο θεωριών. Είναι αξιοσημείωτο δε, πως όσο πλησιάζουμε προς την διαδικασία της εκτόξευσης CMΕs αυξάνεται το ποσοστό της πρώτης μορφολογίας δηλαδη του σχοινιού μαγνητικής ροής.
Επίσης καταρτίσαμε έναν λεπτομερέστατο οδικό χάρτη ο οποίος μπορεί να επικουρήσει την ανάλυση των διαθέσιμων παρατηρήσεων οι οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλη την Επιστημονική Κοινότητα.
Επίσης, εντοπίσαμε νέες παρατηρησιακές υπογραφές της προ-εκρηκτικής μορφολογίας που δύναται να διερευνηθούν με μελλοντικές αποστολές και τηλεσκόπια.
Περαιτέρω, καθορίσαμε τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν τα νέα ηλιακά τηλεσκόπια μέσα από την διεπιστημονική μας έρευνα, ώστε να μας βοηθήσουν ακόμη περισσότερο στον εντοπισμό και την ταυτοποίηση της προ-εκρηκτικής μορφολογίας του μαγνητικού πεδίου.
Κύριε Πατσουράκο, πλησιάζει ο καιρός που θα επηρεαζόμαστε άμεσα από τις ορέξεις του Ήλιου και κατά συνέπεια του διαστημικού καιρού;
Μερικές φορές βλέπουμε στο διαδίκτυο αναφορές για αναμενόμενη μαγνητική καταιγίδα. Ωστόσο δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε εκτόξευση στεμματικού υλικού δύναται να προκαλεσει μια μαγνητική καταιγίδα- ισχυρή και ενδεχόμενες ζημιές σε διάφορες ασύρματες τεχνολογικές υποδομές. Και αυτό γιατί πολλές εν τέλει εκτρέπονται της διαγραφόμενης πορείας τους, προς το διαστημικό περιβάλλον της Γής. αλλά και για μια σειρά από λόγους ακόμη και αν η CMΕs οριστικά κατευθυνεται προς τα εμάς... Γνωρίζουμε ότι κάποιες μαγνητικές καταιγίδες θα προκαλέσουν διαταραχές στις τηλεπικοινωνίες, επίσης συστήματα πλοήγησης όπως το GPS ενδέχεται να μην παράσχει με ακρίβεια τη θέση μας.
Γιατί είναι τελικά τόσο σημαντική η κατανόηση του Διαστημικού Καιρού;
Κοιτάξτε, υπάρχει το επιστημονικό ενδιαφέρον όπως το οικονομικό και πολιτικό ενδιαφέρον. Αν η προσπάθεια μας ευοδωθεί και μπορέσουμε να ταυτοποιήσουμε την διαμορφούμενη κατάσταση πριν την εκτόξευση στεμματικού υλικού, ενδεχομένως σε δεύτερο χρόνο να είμαστε σε θέση να προβλέψουμε πότε θα συμβεί το φαινόμενο.
Γενικά η κατανόηση του Ήλιου και του Διαστημικού Καιρού αποτελεί μια Στήλη της Ροζέττας για την Αστροφυσική. Είχατε φιλοξενήσει σε προηγούμενο άρθρο την κυρία Σαμαρά, για μια εργασία που είχαμε κάνει που αφορούσε τον διαστημικό καιρό σε Εξωπλανήτες.
Επειδή για τον Ήλιο διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες από οποιαδήποτε άλλο Αστέρι, μπορούμε να κεφαλαιοποιήσουμε το διαθέσιμο υλικό και κάνοντας κάποιες λογικές αναγωγές και προεκτάσεις να μπορέσουμε να δούμε πως λειτουργούν τα πραγματα και σε κάποια άλλα Αστέρια που είναι παρόμοια με τον Ήλιο.
Ως προς τις επιπτώσεις του διαστημικού καιρού αυτές έχουν να κανουν με προβλήματα που μπορούν να προκληθούν σε ηλεκτρονικά συστήματα, σε δορυφόρους, στην ηλεκτροδότηση ακόμη και σε έναν αστροναύτη εν μέσω διαστημικού περιπάτου. Πάντως, διδάσκοντας το μάθημα του διαστημικού καιρού στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων λέω στους φοιτητές μου ότι κάθε έκλαμψη δεν σηματοδοτεί και πιθανή καταστροφή.
Κινδύνους λόγω της διαφαινόμενης απολυτότητας της χρήσης υψηλής τεχνολογίας διαβλέπετε;
Θα ήταν καλό να γίνεται λελογισμένη χρήση. Προφανώς σε κάποιους τομείς η χρήση υψηλής τεχνολογίας μας διευκολύνει. Το κινητό με το οποίο μιλάμε και έχει κοινή χρήση, είναι πιο ισχυρό από υπολογιστές που κυκλοφορούσαν πριν δέκα-δεκαπέντε χρόνια.Ωστόσο τα πράγματα εξελίσσονται και τα δεδομένα αλλάζουν διαρκώς. Πλέον η υπολογιστική ισχύς αυξάνεται ραγδαία.Τίποτα δεν θα πρέπει εφεξής να μας εκπλήσσει.
***
Σύντομο βιογραφικό του Σπύρου Πατσουράκου
1997-2000: Υπότροφος της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης: ”Investigation of Coronal Heating and Wind Acceleration in Solar Coronal Holes” under the TMR Program. 1997-2000: Συντονιστής του Joint Observing Program 40 ”Transition Region Network Thickness” of the ESA/NASA SOHO satellite including various instruments of SOHO (SUMER,CDS,MDI, EIT).
1997-2001: Μέλος των ομάδων CDS και SUMER του δορυφόρου SOHO των ESA/NASA. 1998 Συντονιστής καμπάνιας διαστημικών (SOHO/SUMER) και επίγειων παρατηρήσεων κατά την διάρκεια της ολικής ηλιακής έκλειψης της 26 Φεβρουαρίου 1998.
2001-2009: Συν-ερευνητής σε 3 ερευνητικά προγράμματα τηςNASA. 2003- Επιστημονικός συνεργάτης των πυραυλικών πειραμάτων VAULT και VERIS. 2007- Συντονιστής του Hinode Satellite Observing Plan 0047, ”SUMER campain-Moss Observation” involving observations from 3 satellites: SOHO (SUMER), Hinode (EIS, XRT, SOT) and STEREO (SECCHI).
2007-2008 Μέλος διεθνούς ομάδας έρευνας της θέρμανσης του ηλιακού στέμματος (The Role of Spectroscopy and Imaging Data in Understanding Coronal Heating) του International SPace Science Institute:ISSI. 2008- Συν-ερευνητής της σουίτας τηλεσκοπίων SECCHI της αποστολής STEREO της NASA. 2009- Επιστημονικός συνεργάτης του στεμματογράφου ASPIICS της αποστολής PROBA III της ESA. 2009- Συν-ερευνητής του φασματογράφου LEMUR: Large European Module for solar Ultraviolet Research. European contribution to JAXA’s Solar-C mission.
2010-2011 Επισκέπτης ερευνητής της αποστολής PROBA II της ESA. 2010-2014 Υπότροφος της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης Solar Eruptive Phenomena: Understanding their Initial Stages and Determine their Arrival Times to Earth http://users.uoi.gr/spatsour/sep/sep.html.
2012-2015 Συν-ερευνητής του Ελληνικού Δικτύου Διαστημικού Καιρού στο πλαίσιο της δράσης ΘΑΛΗΣ.
2012-2015 Συντονιστής της ομάδας εργασίας μελέτης μιας μείζονος ηλιακής έκρηξης από τον ΄Ηλιο στην Γη στο πλαίσιο του Ελληνικού Δικτύου Διαστημικού Καιρού
2013-2014 Μέλος διεθνούς ομάδας έρευνας των στεμματικών πιδάκων (Understanding Solar Jets and their Role in Atmospheric Structure and Dynamics) του International Space Science Institute:ISSI.
2014- Συν-ερευνητής του ηλιοσφαιρικού τηλεσκοπίου Heliospheric Imager της διαστημικής αποστολής Solar Orbiter των οργανισμών ESA/NASA.
2014- Συντονιστής της διεθνούς ομάδας εργασίας WG5 (Bs Challenge Group) of Variability of the Sun and Its Terrestrial Impact (VarSITI) International Study of Earth-affecting Solar Transients International initiative http://solar.gmu.edu/heliophysics/index.php/Working Group 5.
2015- Μέλος της επιστημονικής ομάδας του ηλιακού ραδιοφασματογράφου ARTEMIS. 2015- Συν-ερευνητής της υπό πρόταση στις ESA,CAS αποστολής Magnetic Activity of the Solar Corona, MASC.
2015- Συντονιστής διεθνούς ομάδας έρευνας Decoding the Pre-Eruptive Magnetic Configurations of Coronal Mass Ejections του International Space Science Institute:ISSI.