Μπορεί η Ιλιάδα, που εικάζεται ότι η σύνθεσή της έγινε πριν από 2.300 χρόνια, να είναι επίκαιρη στις μέρες μας; Η αθρόα προσέλευση του κοινού στο Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών για την ομιλία της πρώτης γυναίκας που μετέφρασε και τα δύο ομηρικά έπη που σώζονται στις μέρες μας στα αγγλικά, αποδεικνύει περίτρανα πως ναι.
Η Emily Wilson, καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, είναι ίσως, περισσότερο γνωστή για τη μετάφραση της Οδύσσειας (2017) στα αγγλικά, που έχει λάβει διθυραμβικές κριτικές (χαρακτηρίστηκε από την εφημερίδα ‘The New York Times’ ως ένα από τα 100 αξιολογότερα βιβλία του 2018) παρέχοντας μια φρέσκια, «ζωντανή» μετάφραση του έργου του Ομήρου σε ιαμβικό πεντάμετρο.
Την περασμένη Τρίτη (3/10), η Emily Wilson ήρθε στην Αθήνα με φρεσκοτυπωμένη τη πολυαναμενόμενη μετάφραση της «Ιλιάδας» για να δώσει την πρώτη από τις τρεις διαλέξεις που θεσμοθετήθηκαν από τον Φωκίωνα Ποταμιάνο, στη μνήμη της γιαγιάς του, Θάλειας Ποταμιάνου, μιας διακεκριμένης Κωνσταντινοπολίτισσας βιοχημικού, επιστήμονα και φιλανθρώπου.
Την ομιλία της κα. Wilson στην κατάμεστη αίθουσα , προλόγισε η Δρ. Μαρία Γεωργοπούλου, Διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης η οποία τόνισε πως οι «κλασσικές σπουδές τελούν υπό επίθεση» και ότι είναι κρίμα που οι νέοι δε διαβάζουν στην εποχή μας Όμηρο, ενώ αποκάλυψε πως η καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και πρόεδρος του Προγράμματος Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, εκδήλωσε την αγάπη της για την Αρχαία Ελλάδα από όταν ήταν ακόμα 8 ετών, υποδυόμενη την Αθηνά σε σχολική θεατρική παράσταση. Το πάθος της για το αρχαιοελληνικό πολιτισμό έκδηλο και από το τατουάζ που κοσμούσε το χέρι της απεικονίζοντας ένα μυκηναϊκό χταπόδι.
H Emily Wilson, ξεκίνησε την ομιλία της με την επισήμανση πως η Ιλιάδα ήταν ακόμα και για την εποχή της ένα ασυνήθιστο έργο βασισμένο στην προφορική παράδοση σε ιαμβικό πεντάμετρο, που βρίθει από «εξωκοσμικές» ποιητικές και αφηγηματικές συνδέσεις και μεταφορές.
Η ομιλία της, γεμάτη πάθος, με κάποια αποσπάσματα από το πρωτότυπο που διάβαζε κατευθείαν στα ελληνικά με ερασμιακή προφορά, όπως όταν η Αθηνά παρεμβαίνει για να αποτρέψει τον Αχιλλέα αφού τραβά το σπαθί του για να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή όταν η μητέρα του Αχιλλέα, Θέτις προσπαθεί να παρηγορήσει τον γιο της μετά τον θάνατο του Πατρόκλου ο οποίος θρηνεί γοερά, αλείβοντας το πρόσωπό του με τέφρα και επιβάλλοντας στο σώμα του νηστεία.
H διάλεξη της κα. Wilson ανήγαγε έννοιες όπως η ῠ̔́βρις, η ἁμαρτία και η ἀριστεία και πως αυτές μέσω μοντέρνων αναδιηγήσεων σε βιβλία ή ταινίες έχουν παρουσιαστεί παραφρασμένες στην εποχή μας. Π.χ. η έννοια του ”ηρωισμού” την εποχή του Ομήρου δεν είχε τη θετική συνδήλωση του σήμερα, δεν ήταν κάτι το αξιοθαύμαστο, αλλά σήμαινε έναν επίλεκτο πολεμιστή που η φήμη του ανυψώνεται από τον αριθμό των σφαγιασμένων αντιπάλων του, ανθρώπων και όχι τεράτων. Πράγματι η «τρωτότητα του ηρωισμού (The Vulnerability of Heroism)», που ήταν και ο τίτλος της πρώτης από τις τρεις διαλέξεις της Emily Wilson (σ.σ οι άλλες δύο θα λάβουν χώρα στην Ουάσιγκτον D.C. στις 24 Ιανουαρίου 2024 και στη Ν. Υόρκη στις 8 Μαΐου 2024), έχει να κάνει με έννοιες όπως ο φόβος της αισχύνης και η αποτυχία της επίτευξης της υστεροφημίας. Εννοιες έκδηλα απούσες από πολλές μοντέρνες αναδιηγήσεις του Ομηρικού Επους, που αποτελούν ωστόσο τη «ραχοκοκαλιά» στην συναισθηματική διαδρομή του ήρωα.
Οπως υπογράμμισε η Emily Wilson: «O σύγχρονος πολιτισμός επιδέχεται μαθήσεως από την κλασσική Ιλιάδα», κυρίως στον συσχετισμό της ατομικής τρωτότητας ενός ηγέτη (όπως ο Αχιλλέας) που με τις αποφάσεις και ενέργειές του επιδρά με τον πλέον καθοριστικό τρόπο στις ζωές πολλών άλλων. Η προσβολή που νιώθει ο Αχιλλέας από την αρπαγή της Βρισηίδας από τον Αγαμέμνονα, όχι μόνο τον ωθεί να αποσυρθεί από το πεδίο της μάχης στην Τροία αλλά και να επιθυμεί δεόντως τον χαμό των Αχαιών λόγω της πληγωμένης περηφάνειας του. Ο Αχιλλέας επιστρέφει στη μάχη μόνο και μόνο εξαιτίας της μήνιδος του, για να εκδικηθεί τον θάνατο του αγαπητού του φίλου Πατρόκλου με τη δολοφονία του Έκτορα, γνωρίζοντας πως μοιραία θα πεθάνει στην συνέχεια και ο ίδιος. Πρέπει να υποφέρουν πολλοί τον πόνο του ενός. Οι μοίρες τους είναι αλληλένδετες.
Κάθε γενιά ανακαλύπτει εκ νέου την Ιλιάδα διαφορετικά μες από έναν «καθρέφτη» της εποχής στην οποία διαβάζεται. Εννοιες όπως η τιμή, η φήμη και το τι σημαίνει να είσαι άνδρας ναι μεν επαναπροσδιορίζονται ανά εποχή αλλά η αίσθηση του πόνου, της απώλειας και της θνητότητας, παραμένουν αναλλοίωτες.