Σε πρόσφατη συνάντηση Ελλήνων οι οποίοι διαπρέπουν στο εξωτερικό στον τομέα της βιοτεχνολογίας, εφημερίδα συγκέντρωσε γνώμες τους σχετικά με ενδεχόμενη ανάλογη δραστηριότητα και στη χώρα μας. Αντιγράφω, λοιπόν, κάτι που μού έκανε μεγάλη εντύπωση.
Είπε, συγκεκριμένα, η οικονομολόγος υγείας κ. Ξένια Καπόρη: «Οι επενδυτές που θα έρθουν θα πρέπει να ξεπεράσουν κατ’ αρχάς τον τεράστιο σκόπελο της γραφειοκρατίας. Κι έπειτα είναι και οι νοοτροπίες που μάς κρατούν πίσω. Από τη μια, υπάρχουν παντού άνθρωποι με απίστευτη όρεξη για δουλειά, τους οποίους το σύστημα συνήθως δεν αξιοποιεί. Κι από την άλλη, οι περισσότεροι Έλληνες, αντί να βρίσκουν λύσεις, διαπιστώνουν παντού προβλήματα. Δεν μέ ενδιαφέρει να μού πεις γιατί δεν μπορεί να γίνει κάτι, αλλά πώς θα γίνει, πώς θα βρεθούν τρόποι να ξεπεραστούν τα εμπόδια» [Η έμφαση δική μου]. (Διαβάστε περισσότερα εδώ).
Η αποκαρδιωτική αυτή διαπίστωση για την κουλτούρα μας μού έφερε στο νου παρόμοιες εμπειρίες, στις οποίες οι αναγνώστες ίσως να προσθέσουν και δικές τους. Θυμήθηκα, λοιπόν, ότι στο κείμενό μου ”Η κρίση ως σύμπτωμα ενός βαριά άρρωστου λαού” (που βρίσκεται στο βιβλίο μου «Φυγή προς τα εμπρός»), έγραφα:
«Ένα ακόμη χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ναρκισσιστικής παθολογίας έγκειται στην αδυναμία συνεργασίας του Έλληνα. Όταν διαφωνεί κάποιος και η πρότασή του δεν εισακούεται, από καμιά εκ των δύο πλευρών δεν επικρατεί συμβιβαστική διάθεση ώστε να βρεθεί ένας κοινός τόπος. Η συνήθης κατάληξη είναι να αποχωρεί ‘ηρωικά’ ο διαφωνών, καταγγέλλοντας όσους δεν βλέπουν το συμφέρον του τόπου, του δήμου, του συλλόγου κτλ. Προτιμά την υστεροφημία του στις φαντασιώσεις του παρά την αποτελεσματικότητα. Γενικά ο Έλληνας εμφανίζεται να έχει κακές σχέσεις με την αποτελεσματικότητα, επειδή προηγούνται τα μικροσυμφέροντα και η δήθεν ιδεολογική καθαρότητα. Απολαμβάνει τις ”εκθέσεις ιδεών” του (το είδος κυκλοφορεί σε αφθονία στον δημόσιο χώρο), αλλά απεχθάνεται το να βρεθεί σε συνθήκες στις οποίες θα χρειασθεί να τίς κάνει πράξη. Ο πλασμένος μόνο για διευθυντής Έλληνας δεν καταδέχεται να καταπιαστεί με ταπεινές δουλειές, ούτε να τεθεί υπό τις εντολές άλλου. Όπως έλεγε μια ξένη που ζει χρόνια στην Ελλάδα, ”για κάποιο πρόβλημά μου όλοι εδώ μού έλεγαν τι να κάνω, αλλά κανείς δεν μέ βοηθούσε να τό κάνω”»!
Γιατί άραγε; Για ποιους λόγους στα όρια της χώρας μας ευδοκιμούν νοοτροπίες που ακυρώνουν και εμποδίζουν, ενώ όταν βρεθούμε σε χώρες με εποικοδομητική κουλτούρα (όπως οι ΗΠΑ) αλλάζουμε και προοδεύουμε; Χωρίς να έχω ακόμη μια ικανοποιητική απάντηση γι’ αυτή τη θλιβερή ελληνική ιδιαιτερότητα, θα αποπειραθώ να διατυπώσω κάποιες υποθέσεις για τα αίτια αυτής της ζημιογόνας στάσης.
*
- Αυτάρεσκη ανάδειξη της ατομικότητας
Αν συμφωνήσεις με τον άλλον, δεν ξεχωρίζεις. Για να αναδείξεις την δική σου προσωπικότητα πρέπει να διαφωνήσεις. Και όχι μόνο αυτό, αλλά πρέπει να αναδείξεις ότι ο άλλος δεν ξέρει, γι’ αυτό είναι αισιόδοξος. Εσύ γνωρίζεις διότι είσαι ”ξύπνιος”.
Όσοι χαρακτηρίζονται από αυτή την παθολογία υποφέρουν επειδή αισθάνονται ότι δεν έχουν λάβει αναγνώριση. Για κάποιους αυτό ίσως να είναι αλήθεια – τά έχει αυτά η ζωή. Εκείνο που κάνει τα πράγματα χειρότερα είναι ότι αυτοεκπαιδεύθηκαν να πιστεύουν ότι θα αναδείξουν την προσωπικότητά τους μόνο αν εντοπίσουν τις κρυφές δυσκολίες που ο συνομιλητής τους δεν είναι τόσο έξυπνος ώστε να διακρίνει.
Μα, θα μπορούσε να διαπρέψει η προσωπικότητά τους επινοώντας λύσεις, εντοπίζοντας τα περάσματα εκείνα μέσα από τα οποία θα ευοδωθεί ο στόχος. Γιατί να μην ξεχωρίσουν μέσα από την επιτυχία; Μάλλον διότι βλέποντας παντού προβλήματα λάμπουν ως δήθεν ρεαλιστές, ενώ ονειρευόμενοι στόχους και επιτεύγματα γίνονται χαζοί, ‘αμερικανάκια’.
Θα προσέθετα: ακυρώνοντας δεν θα χρειαστεί να κοπιάσουν. Φαντασίωση μεγαλείου χωρίς μόχθο: δύο σε ένα.
- Εκλογίκευση του φθόνου
Αλλά δεν αρκούν τα παραπάνω. Η ιδέα ήταν άλλου, συνεπώς γιατί να ανεχθεί κάποιος έναν στόχο ο οποίος ενδέχεται να πετύχει; Αν συμφωνήσω και τόν ενισχύσω με τις δικές μου δυνάμεις, θα καρπωθεί τη δόξα κάποιος άλλος. Με τη λογική αυτή έχουν ακυρωθεί σε δήμους και υπουργεία χρήσιμοι στόχοι επειδή η εκάστοτε αντιπολίτευση δεν ανεχόταν να τούς υλοποιήσει η πλειοψηφούσα παράταξη.
Το αίσθημα του φθόνου είναι ανυπόφορο ακόμη και για τα ελάχιστα ψήγματα ηθικής συνείδησης, συνεπώς πρέπει επειγόντως να αλλάξει μορφή και να εκλογικευθεί. Έτσι επιστρατεύονται ψευδοεπιχειρήματα τα οποία, είτε ανακαλύπτουν ανύπαρκτες δυσκολίες, είτε διογκώνουν υπαρκτές αλλά ικανές να ξεπεραστούν.
- Απόλαυση της ακύρωσης και της εξουσίας
Διάρθρωσα τα επίπεδα κλιμακωτά, από τα ελαφρότερα στα πιο νοσηρά κίνητρα. Στην εκδοχή που συζητάμε τώρα ενυπάρχει διαστροφικός χαρακτήρας στην απόλαυση. Ο ψυχισμός ενεργεί σαδιστικά.
Εδώ οι αντιρρήσεις προβάλλονται ακριβώς για να ακυρωθεί ο στόχος. Η διαστροφή έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχει βιωθεί η χαρά της δημιουργικότητας, πολύ περισσότερο της συνεργατικότητας η οποία είναι παντελώς άγνωστη. Ο αντιρρησίας απολαμβάνει την αποθάρρυνση την οποία προκαλεί διότι με αυτή ασκεί εξουσία στον ψυχισμό του συνομιλητή του. Με τα λόγια του έχει τη δύναμη να ορίζει τι θα αισθανθεί και τι θα καταφέρει ο άλλος.
*
Υπάρχει τρόπος να λυτρωθούμε από αυτήν την ”κατάρα”;
Σίγουρα όχι βραχυπρόθεσμος. Αν υπάρχει διέξοδος, αυτή χρειάζεται να προετοιμασθεί μεθοδικά επί χρόνια μέσω της παιδείας.
Προφανώς δεν θα τό καταφέρουμε με απλές νουθεσίες στους μαθητές. Κανείς δεν κατάφερε να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και να αποβάλει τον φθόνο απλώς επειδή τού τό συνέστησαν οι δάσκαλοί του. Κάτι άλλο χρειάζεται.
Σκέφτομαι μήπως απαιτείται να αλλάξει φιλοσοφία το σχολείο. Μήπως είναι καιρός να επιβραβεύει τον ανταγωνιστικό ατομισμό κάθε μαθητή και να δώσει βάρος στις ομαδικές εργασίες, σε πρότζεκτ συνεργασίας – και όχι μόνο μαθησιακά. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται νέα λογική στους εκπαιδευτικούς. Μόνο αν συνειδητοποιήσουν οι ίδιοι την αναγκαιότητα θα μπορέσουν να εμπνεύσουν τους μαθητές.
Μέχρι τώρα – λένε οι διάφορες πληροφορίες – οσάκις ανατίθενται ομαδικές εργασίες σε μαθητές ή φοιτητές καταλήγουν να διεκπεραιώνονται από έναν, συνήθως τον χρήσιμο ηλίθιο ή τον ψυχαναγκαστικό της ομάδας. Οι περισσότεροι δεν συμμετέχουν, είτε επειδή διαποτίστηκαν τόσα χρόνια από την κουλτούρα της αδιαφορίας, είτε επειδή δεν ξέρουν πώς να τό κάνουν. Κανείς δεν δίδαξε τα παιδιά μας πώς να συνεργάζονται – ούτε καν οι γονείς τους!
Ατομιστική νεολαία φέρνει μετά από λίγα χρόνια λαό που σπαράσσεται. Είτε με τοξικό μίσος, είτε με ύπουλη μοχθηρή ακύρωση στον στίβο της πολιτικής. Οι πολιτικοί που θα μείνουν στην ιστορία είναι εκείνοι που θα καταφέρουν να αναδείξουν ό,τι καλύτερο διαθέτει αυτός ο λαός μέσα του.